Określenie „metameryzm” nie jest pojęciem szeroko znanym, choć każdy z nas spotkał się wielokrotnie z tym zjawiskiem. Często dziwimy się, dlaczego druki, których barwa w świetle dziennym zgadza się z oryginałem, oglądane w innym oświetleniu
zmieniają swoją kolorystykę.
Metameryzm jest często mylnie kojarzony z cechą zmiany koloru pod wpływem zróżnicowanego oświetlenia. Prawidłowo dotyczy on zawsze zależności pomiędzy oceną barwy dwóch próbek, które mogą wywołać takie samo wrażenie wzrokowe przy określonym źródle światła, a po jego zmianie powodować powstawanie różnic kolorystycznych.
Stosowanie światła dziennego do oceny kolorystyki również nie daje gwarancji właściwej oceny. Różnice kolorystyczne mogą występować przy zmianie charakterystyki tego światła. Barwy mogą wydawać się inne w pełnym słońcu i przy pochmurnym niebie, w pobliżu wysokich przedmiotów, budynków, zielonych drzew lub w pomieszczeniach o barwnych ścianach. Wszystkie te warunki mogą powodować zmiany składu światła dziennego, a tym samym wpływać na odbierane wrażenie optyczne wydruku.
Powstawanie metameryzmu spowodowane jest faktem, że podobny kolor może wywoływać pozornie takie samo wrażenie barwne, natomiast może zostać ono różnie podzielone na fale elektromagnetyczne i pobudzać różne receptory w oku.
W procesie drukowania występowanie tego zjawiska jest na ogół kłopotliwe i niepożądane, a dotyczy stosowania farb mieszanych. Bardzo ważne jest, aby farby nie wykazywały skłonności do metameryzmu, a ich zgodność barwna z oryginałem była niezależna od rodzaju źródła światła.
Zjawisko to najlepiej zauważyć porównując dwa wydruki farb: oryginału barwnego i odpowiadającej mu farby mieszanej. Jeśli porówna się oba wydruki w świetle dziennym lub w oświetleniu odpowiadającym światłu dziennemu, wykazują one wysoką zgodność kolorystyczną. Jeśli jednak porówna się je w świetle sztucznym, różnice stają się zauważalne.
Na ilustracji (z lewej) pokazano przykład dwóch farb oliwkowych (reprodukcja). Obie powierzchnie wydrukowane zostały farbami o innym składzie pigmentów. W związku z tym pochłaniają różne obszary widma światła dziennego odpowiednio do swojej charakterystyki absorpcji. Pomimo tego światło odbite wywołuje jednakowe wrażenie barwne, ponieważ światło mieszane addytywnie nie ulega absorpcji. Różnice kolorystyczne stają się widoczne dopiero wtedy, kiedy wydruki obejrzymy w świetle innego rodzaju, o innym składzie i innym podziale energii spektralnej. Wtedy zauważymy, że odbite cząstki światła nie są identyczne, ponieważ jeden z druków pochłania mocniej pewne części widma, których prawie nie ma w świetle sztucznym. Dlatego też ostateczne wrażenie barwne staje się odmienne.
Dla każdej powierzchni za pomocą spektrofotometru można wyznaczyć tzw. krzywą odbicia. Oznacza ona ilość światła odbitego w porównaniu z bielą absolutną, która jest odbijana w 100 proc. Krzywą wyznacza się w niewielkich odstępach w zakresie całego spektrum światła widzialnego. Krzywa współczynnika odbicia określa, jaka ilość padającego światła spektrum przy odpowiedniej długości fali jest odbijana i tym samym widoczna dla ludzkiego oka.
Jeśli pomiary druków dają podobny przebieg krzywej odbicia, to są one postrzegane przez oko ludzkie identycznie, niezależnie od rodzaju źródła światła. Fakt, że oba kolory oliwkowe wyglądają tak samo w świetle dziennym, pomimo że mają krzywe odbicia o innym przebiegu, wynika z faktu, że nasze oko nie jest w stanie odbierać poszczególnych długości fal, a jedynie trzy zakresy widma.
Te trzy zakresy widma pokrywają się tak, że ogarniają całe widzialne spektrum, pozostawiając jednak luki o niskiej czułości. Sumarycznie postrzegana barwa wynika z nakładania się energii świetlnej wpadającej do oka, zgodnie z krzywą współczynnika odbicia i czułością trzech receptorów barw w oku. W praktyce zdarza się jednak, że wynik nakładania się energii świetlnej może być taki sam, nawet w przypadku różnie przebiegających krzywych odbicia. Sprawia to w rezultacie identyczne wrażenie barwne.
Ponieważ można określić liczbowo, jaką czułość spektralną mają trzy rodzaje receptorów barwnych, dlatego też w przypadku kilku farb i wykresów ich współczynników odbicia da się przewidzieć, czy będą wydawały się takie same przy określonym źródle światła, czy też nie.
Teoretycznie można wyprodukować wiele farb, które w świetle dziennym zgadzać się będą z barwą oryginału. Jeżeli jednak farby te będą miały odmienne krzywe odbicia światła, to należy się spodziewać wystąpienia zjawiska metameryzmu.
Podczas oceny wizualnej barw należy pamiętać, że jest ona zależna od wielu czynników:
n rodzaju i intensywności źródła światła,
n warunków i specyfiki otoczenia,
n bezpośredniego otoczenia barwy,
n wielkości pola barwy,
n zmęczenia wzroku oceniającego,
n różnic osobowych osób oceniających. n
Artykuł sponsorowany
Fragment książki Ewy Rajnsz pt. „Barwy druku”
