Streszczenie: Elementem odróżniającym gospodarkę w obiegu zamkniętym od dotychczasowego linearnego modelu: weź – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć jest włączenie etapu zagospodarowania odpadu do cyklu życia produktu. Odpady są więc traktowane jako surowiec wtórny i są wykorzystywane do ponownej produkcji.
Wyczerpywanie się zasobów naturalnych, wzrost cen surowców, a także zależność krajowej gospodarki od ich importu stanowią poważne zagrożenie, ale także wyzwanie w kontekście ochrony środowiska. Konieczne stają się więc odpowiednie działania na wszystkich etapach cyklu życia: od pozyskania surowca przez projektowanie, produkcję, konsumpcję, zbieranie odpadów aż po ich zagospodarowanie.
Koncepcja gospodarki o obiegu zamkniętym (rys. 1.) bazuje na dwóch podstawowych założeniach:
– produkty, materiały i surowce winny pozostawać w obiegu tak długo, jak długo możliwe jest ich ponowne użycie;
– jednocześnie minimalizować należy wytwarzanie odpadów.
Elementem odróżniającym ją od dotychczasowego modelu linearnego: weź – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć to włączenie etapu zagospodarowania odpadu do cyklu życia produktu. Odpady są więc traktowane jako surowiec wtórny i wykorzystywane do ponownej produkcji.
Gospodarka o obiegu zamkniętym wiąże się także z zagadnieniem innowacyjności przedsiębiorstw, nowymi modelami biznesowymi oraz zmianą świadomości społeczeństwa dotyczącej ochrony środowiska naturalnego. Cel to wdrożenie kompleksowego, spójnego programu działań służącego budowaniu konkurencyjności polskiej gospodarki w stosunku do gospodarek naszych z innych regionów Europy i świata.
Ze względu na duże zróżnicowanie pastw unijnych nie zdecydowano się na wprowadzenie wspólnego modelu przejścia na gospodarkę w obiegu zamkniętym. Jedną z konkluzji spotkania ministrów UE na Radzie do spraw Środowiska w czerwcu 2016 r. była propozycja opracowania przez państwa członkowskie krajowych strategii implementacji tej koncepcji. Propozycją działań na poziomie krajowym stanowi Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym.
Istotnym pojęciem związanym z gospodarką o biegu zamkniętym jest rozszerzona odpowiedzialność producenta. Dotyczy ono zobowiązania producenta do zebrania i zagospodarowania odpadów powstałych z takich samych produktów, jakie wprowadza na rynek. Ma to być z jednej strony realizacja zasady zanieczyszczający płaci, z drugiej zaś zachęta do spojrzenia na cały cykl życia produktu, od projektowania i produkcji. Tu bowiem podejmowane są kluczowe decyzje o składzie surowcowym czy technologii – można więc wprowadzić rozwiązania konstrukcyjne i użytkowe, które pozwolą na zebranie większej ilości odpadów oraz na poddanie jak największej ich części recyklingowi.
Skuteczny model rozszerzonej odpowiedzialności producenta winien wprowadzać czytelne prawa i obowiązki dla producentów, nie utrudniając jednocześnie prowadzenia działalności gospodarczej.
Narzędziem oceny śladu środowiskowego produktów obejmującym wszystkie etapy cyklu życia jest LCA – life cycle assessment. Metoda pozwala kwantyfikować i ujmować liczbowo oddziaływania na środowisko produktów w ich całym cyklu życia, tj. przy uwzględnieniu wszystkich lub wybranych elementów związanych z: pozyskaniem zasobów, transportem, procesem produkcji, fazą użytkową oraz wycofaniem z rynku. W ramach oceny przeprowadza się obliczenia ilości wykorzystywanych
surowców i energii oraz emitowanych do środowiska emisji. Wśród podmiotów uprawnionych do przeprowadzania oceny śladu środowiskowego, do których zgłaszać mogą się przedsiębiorcy, jest COBRO – Instytut Badawczy Opakowań.
Celem Komisji Europejskiej jest stworzenie konkurencyjnej gospodarki, która efektywnie wykorzystuje ograniczone zasoby środowiska. Jedno z działań w tym zakresie to trwający obecnie pilotaż dotyczący opracowania jednolitej metodyki obliczania śladu środowiskowego dla poszczególnych grup produktów i organizacji, w których uczestniczy Polska.
Regulacje w zakresie śladu środowiskowego, które najprawdopodobniej zostaną opracowane na poziomie unijnym na podstawie wyników pilotażu, mogą być istotnym narzędziem wspomagającym transformację w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym głównie:
– w zakresie określania kryteriów wyboru produktów i usług w sferze zamówień publicznych: oferta najkorzystniejsza nie będzie wybierana wyłącznie w oparciu o przesłanki ekonomiczne (najniższą cenę), ale także środowiskowe, tj. dotyczące jej oddziaływania na środowisko;
– w zakresie konstrukcji instrumentów wsparcia dla przedsiębiorstw i branż, tj. wysokość ewentualnej pomocy finansowej będzie mogła być uzależniona od śladu środowiskowego,
– w zakresie różnicowania stawek podatkowych w zależności od wyniku analizy środowiskowej przedsiębiorstw.
Joanna Kuzincow
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
