Dla konsumentów znakowanie produktów spożywczych na opakowaniu jest ważnym źródłem informacji. Informacje podane na etykiecie mogą przyczynić się do podejmowania świadomych decyzji o sposobie żywienia. W celu zapobiegania nieuczciwym praktykom handlowym stosuje się różnorodne systemy rejestracji i znakowania żywności o szczególnych walorach zdrowotnych. Chroni to konsumen-tów przed możliwością popełnienia pomyłki i ułatwia dokonanie świadomego wyboru podczas zakupów.
Zawartość netto podaje się w jednostkach objętości w przypadku produktów w postaci płynnej lub w jednostkach masy w przypadku pozostałych produktów. W przypadku lodów, majonezu, przypraw w płynie, gęstych sosów, produktów mlecznych fermentowanych oraz mleka zagęszczonego zawartość netto może być wyrażana w jednostkach masy albo jednostkach objętości. Jeżeli opakowanie zawiera dwie lub więcej pojedynczych porcji, w porcjach zawierających taką samą ilość środka spożywczego podaje się masę netto pojedynczej opakowanej porcji oraz całkowitą liczbę tych porcji, np. dla ryżu: Masa netto:
400 g, 4x100 g. Jeżeli opakowanie zawiera dwie albo więcej oddzielnie opakowanych porcji tego samego środka spożywczego nieprzeznaczonych do wprowadzenia do obrotu pojedynczo, podaje się masę netto ogółem oraz liczbę porcji, np. dla herbaty:
Masa netto: 50 g czy 100 sztuk. W odniesieniu do produktów spożywczych w stanie stałym, umieszczonych w płynie (np. woda, zalewa, olej, solanka) należy podać masę netto środka spożywczego po odsączeniu, jeżeli płyn ten stanowi jedynie dodatek do podstawowego składu i nie jest czynnikiem wpływającym na wybór konsumenta, np. dla kukurydzy konserwowej: Masa netto: 400 g. Masa netto po odsączeniu: 280 g.
W oznakowaniu środka spożywczego powinny być podane dane identyfikujące producenta lub producentów, wskazujące firmę przez podanie nazwy i formy prawnej oraz adresu, a w przypadku osoby fizycznej na oznakowaniu powinno być umieszczone imię i nazwisko oraz nazwa, pod którą osoba ta wykonuje działalność, jej adres, a także inne dane niezbędne do identyfikacji środka spożywczego istotne z punktu widzenia konsumenta. Wymagania tego nie stosuje się jednak do środków spożywczych w opakowaniach jednostkowych przeznaczonych dla konsumenta finalnego, jeżeli największa powierzchnia tego opakowania nie przekracza 10 cm2. Kod identyfikacyjny partii produkcyjnej nadaje producent w celu identyfikacji artykułu rolno-spożywczego z danej partii produkcyjnej. Zamieszcza się go w widocznym miejscu, w sposób czytelny i nieusuwalny. Kolejna ważna informacja na opakowaniu to data minimalnej trwałości, do której prawidłowo przechowywany lub transportowany środek spożywczy zachowuje pełne właściwości fizyczne, chemiczne, mikrobiologiczne i organoleptyczne. Umieszcza się ją na opakowaniach produktów trwałych. Wyjątek stanowią środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, mleko i przetwory mleczarskie, a także produkty żywnościowe dla niemowląt i dzieci do lat trzech. Data minimalnej trwałości powinna być poprzedzona wyrażeniem „najlepiej spożyć przed: dzień, miesiąc, rok” – w przypadku produktów o trwałości nieprzekraczającej 3 miesięcy bądź też „najlepiej spożyć przed końcem: miesiąc, rok” – w przypadku produktów o trwałości od 3 do 18 miesięcy lub sam rok dla produktów o trwałości przekraczającej 18 miesięcy. Termin przydatności do spożycia to termin, po upływie którego środek spożywczy traci przydatność do spożycia. Znakuje się nim opakowania produktów mikrobiologicznie nietrwałych, łatwo psujących się, opakowania środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz produkty dla niemowląt i dzieci do lat trzech. Obie daty podaje producent na podstawie badań przechowalniczych wykonanych w próbkach z własnego zakładu. Za trwałość środka spożywczego do daty podanej na opakowaniu odpowiada producent. Wyraźnie określona data minimalnej trwałości oraz terminu przydatności do spożycia uniemożliwia w Polsce obrót przeterminowanym towarem. Jeżeli podana jest pełna data, łącznie z dniem, miesiącem i rokiem, uznaje się to za numer serii. Dokładny numer serii jest przydatny dla producentów o dużym i szerokim asortymencie, w momencie gdy zaistnieje konieczność wycofania z rynku danej partii wyrobów.
W ostatnich latach ze względu na występujące coraz częściej niepożądane reakcje, tj. alergie i nietolerancje pokarmowe, wprowadzono regulacje prawne w celu ochrony zdrowia konsumentów. Obowiązkiem producentów jest podawanie w składzie produktu substancji i składników alergennych oraz ich nazwy. Dotyczy to: zbóż zawierających gluten (tj. pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, orkiszu, kamuta lub ich szczepów hybrydowych), skorupiaków, jaj, ryb, orzeszków ziemnych i arachidowych, nasion soi, mleka (łącznie z laktozą), orzechów (tj. migdałów, laskowych, włoskich, nerkowca, pekanu, orzechów brazylijskich, pistacjowych, makadamia), selera, gorczycy, nasion sezamu, ditlenku siarki i siarczynów oraz łubinu i mięczaków. Konieczne jest również znakowanie produkcji żywności o kontrolowanej zawartości czynników alergennych; żywność taka musi mieć na etykiecie oznaczenie „kontrolowana alergenność” (Allergen controlled). Muszą być także spełnione rygorystyczne warunki procesu produkcyjnego, które uniemożliwiają zanieczyszczanie substancjami alergennymi. Lista alergizujących składników żywności jest aktualizowana w miarę postępu w nauce. Producenci mają obowiązek umieszczania informacji o alergenach na etykietach żywności, bez żadnych wyjątków. Na podstawie dotychczas opublikowanych opinii producenci zostali zwolnieni z obowiązku zamieszczania informacji o następujących substancjach znajdujących się w produkcie: syropie glukozowym z pszenicy, rafinowanym oleju sojowym, ekstraktach z orzechów oraz składnikach białkowych stosowanych w klarowaniu win. Wielofunkcyjność współczesnych opakowań i umieszczanych na nich informacji powoduje tworzenie szerokiego zakresu informacji dobrowolnej. Znakowanie dobrowolne w zakresie opakowań żywności obejmuje takie znaki jak: Znak jakości „Q”, „Produkt Rolnictwa Ekologicznego”, „Poznaj Dobrą Żywność”, „Dobre bo Polskie” czy „Produkt Polski”. Ponadto na opakowaniu mogą znajdować się znaki ekologiczne, tzw. ekoznak oraz znak przydatności do ponownego przetwórstwa. Z konsumenckiego punktu widzenia bardzo istotne jest znakowanie ekologiczne produktów żywnościowych. W przypadku takich produktów na opakowaniu umieszcza się odpowiedni napis: „produkt rolnictwa ekologicznego”, a wraz z nim nazwę producenta, numer certyfikatu zgodności z wymaganiami ustawy, nazwę jednostki certyfikującej oraz jej numer identyfikacyjny. Od kwietnia 2000 r. na opakowaniach produktów ekologicznych może być umieszczane logo europejskie. Logotypem tym znakuje się jedynie produkty skomponowane z co najmniej 95% surowców pochodzących z produkcji ekologicznej z terytorium Unii Europejskiej.
W kreowaniu wizerunku produktu ważną rolę odgrywa marka wyrobu. Wyróżnieniem polskiej gospodarki oraz najlepszych polskich produktów żywnościowych jest dobrowolny program „Poznaj Dobrą Żywność”, który informuje o produktach żywnościowych wysokiej jakości. Jego znak został ustanowiony przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jest on kontynuacją programu „Polska Zdrowa Żywność” wspieraną przez resort rolnictwa. Podstawowym celem tej inicjatywy jest poszerzanie obszaru wysokiej jakości i różnorodności produktów na wspólnym rynku UE. Innym programem promującym spożywcze produkty rynkowe jest konkurs Wielkopolskiej Fundacji Żywnościowej „Dobre bo Polskie”, a także znak w postaci napisu „Produkt Polski”.
Jeśli na etykiecie zawarta jest obowiązkowa informacja o wartości odżywczej, w oznakowaniu można powtórzyć informację o samej wartości energetycznej lub wartości energetycznej, i
lości tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, cukrów oraz soli. Wartość odżywcza powinna być zamieszczona w głównym polu widzenia; nie można wprowadzać w błąd sugerując przez wygląd, opis lub prezentacje graficzne, że chodzi o określony środek spożywczy bądź składnik, mimo że w rzeczywistości składnik naturalnie obecny lub zwykle stosowany w danym środku spożywczym został zastąpiony innym składnikiem. W ostatnich latach, z uwagi na wzrost świadomości żywieniowej społeczeństwa, wzrasta również zainteresowanie konsumentów wartością odżywczą żywności. Wprowadzenie zasad etykietowania produktów żywnościowych pomaga konsumentom w podejmowaniu świadomych decyzji. Przepisy prawne są tak opracowane, by zapewniały wszechstronną informację o kupowanych produktach. Oprócz informacji obowiązkowych, wymaganych przez prawo, producenci mogą zamieszczać także dodatkowe informacje, jeśli tylko są one zgodne z prawdą i nie wprowadzają konsumenta w błąd. Zmiany, które jeszcze niejednokrotnie zostaną wprowadzone, mają polepszyć konsumentom standard życia przy świadomym dokonywaniu wyboru. n
Literatura:
1. Contor L.: 2003. Process for the assessment of Scientific Suport for Claims on foods (PASSCLAIM): overall introduction. Eur. J. Mutr. 42, Suppl. 1.1/3-I/5
2. Cummmgs J. H., Pannemans D., Persin Ch.: 2003. PASSCLAIM – Report of the First Plenary Meeting including a set of interim criteria to scientifically substantiate claims on foods. Eur. J. Nutr. 42, Suppl. l, I/112-I/119
3. Czarniecka-Skubina E., Janicki A., 2009: „Znakowanie produktów żywnościowych. Informacje żywieniowe i zdrowotne”, Przemysł Spożywczy, (01), 34-37
4. Dyrektywa 2003/89/EC z 10 listopada 2003 r. zmieniająca dyrektywę 2000/13/EC w odniesieniu do oznaczania składników obecnych w środkach spożywczych
5. Lisińska-Kuśnierz M., Ucherek M.: „Współczesne opakowania”, Wydawnictwo Naukowe PTTŻ, Kraków 2003
6. Materiały z konferencji „Znakowanie żywności” w ramach projektu Phare 2001 „Food Safety System”, Warszawa, Instytut Żywności i Żywienia, 9 lipca 2003 r.
7. Popek S., Filip A., Koterwa M.: „Znakowanie ekologiczne żywności”, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, 2004, nr 644
8. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 275/2007 z 15 marca 2007 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1825/2000 określające szczegółowe przepisy stosowania rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do etykietowania wołowiny i produktów z wołowiny (ze zm.)
9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz. U. 2007, Nr 137, poz. 966)
10. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. nr 220, póz. 1856 z późniejszymi zmianami)
11. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 września 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz. U. nr 160 poz. 1271)
12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 września 2008 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. nr 177, poz. 1094)
13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 19 grudnia 2002 r. w sprawie suplementów diety (Dz. U. Nr 27, póz. 236)
14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 19 grudnia 2002 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności i warunków ich stosowania (Dz. U. Nr 27, póz. 237)
15. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 czerwca 2007 r. w sprawie napromieniania żywności promieniowaniem jonizującym (Dz. U. 2007, Nr 121, poz. 841)
16. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. nr 232 poz. 1525)
17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 23 grudnia 2002 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (Dz. U. Nr 239, poz. 2050 z późniejszymi zmianami)
18. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą (Dz. U. 2007, Nr 137, poz. 967)
19. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 4 września 2008 r. w sprawie stosowania oraz oznakowania aromatów (Dz. U. nr 177 poz. 1092)
20. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności (Dz. Urz. WE L 354 z 31 grudnia 2008 r.)
21. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o właściwościach aromatyzujących do użycia w oraz na środkach spożywczych oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1601/1991, rozporządzenia (WE) nr 2232/96 oraz (WE) nr 110/2008 i dyrektywę nr 2000/13/WE (Dz. Urz. WE L 354 z 31 grudnia 2008 r.)
22. Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 października 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących oznakowań towarów paczkowanych (Dz. U. nr 211, poz. 1760)
23. Świderski F.: „Towaroznawstwo żywności przetworzonej”, Wyd. SGGW, Warszawa 2003
24. Ustawa z 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. nr 17 poz. 127 ze zm.)
25. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 2004, Nr 93, poz. 898)
26. Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. 2006, Nr 171, poz. 1225)
27. Ustawa z 6 września 2001 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. nr 128, poz. 1409, ze zm.)
28. Ustawa z 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 21, poz. 105)
29. Wieczerzyńska B.: „Ochrona interesów konsumentów. Znakowanie środków spożywczych”, Towaroznawstwo wobec integracji z Unią Europejską, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2004
30. Wierzejska R., Szponar L.: Znakowanie środków spożywczych – europejskie i krajowe regulacje prawne. Przemysł Spożywczy, 2003, 8, 68-76
