Przyszłość tworzyw sztucznych – na progu zmian
1 Feb 2020 08:52

Przemysł opakowaniowy pochłania znaczącą część corocznej produkcji tworzyw sztucznych. Polska, pod względem zapotrzebowania na ten materiał, zajmuje 6. miejsce w Europie. Unia Europejska, dążąc do zmniejszania wpływu opakowań z tworzyw sztucznych na środowisko, ogłosiła w ostatnim czasie pakiet wytycznych, które wejdą w życie już wkrótce. Oznaczają one dla producentów, zwłaszcza w branży FMCG, duże zmiany pod względem podejścia do projektowania i wytwarzania opakowań.

Nasz przemysł opakowaniowy, porównywalnie do popytu europejskiego, wykazuje dużą chłonność tworzyw sztucznych (badania PlasticsEurope wskazują, że 35% całej produkcji przypada właśnie na ten sektor [1]). Dla przykładu: średnioroczna produkcja tworzyw sztucznych w 28 krajach Unii Europejskiej oraz w Norwegii i Szwajcarii sięgnęła w 2018 roku prawie 62 mln ton, z czego aż 40% zostało wykorzystanych właśnie przez przemysł opakowaniowy [2].

Tworzywa sztuczne są lekkie, odporne na odkształcenia, łatwe do formowania i pozwalają przedłużyć trwałość produktów w nich przechowywanych. Dodatkowo mogą być wielokrotnie używane. Właśnie ze względu na te walory znalazły zastosowanie w niemal każdej dziedzinie życia i gospodarki – mówi Mariusz Musiał, Dyrektor Zarządzający firmy ALPLA Polska, jednego z największych wytwórców opakowań z tworzyw sztucznych.

Popularność tworzyw sztucznych oraz towarzyszący im ogromny popyt okazały się być ich „przekleństwem”. Nieprawidłowe gospodarowanie odpadami na poziomie systemowym przyczyniło się do tego, że niemal 80% wszystkich odpadów znajdowanych na europejskich plażach stanowią wyroby z tworzyw sztucznych. Chcąc przeciwdziałać temu zjawisku, Unia Europejska opracowała i zaprezentowała koncepcję Gospodarki o Obiegu Zamkniętym (GOZ), dzięki której tworzywa sztuczne będą efektywniej wykorzystywane i przetwarzane. Celem unijnej Strategii Plastikowej oraz związanej z nią Dyrektywy Single Use Plastic (SUP) nie jest całkowita rezygnacja z tworzyw sztucznych, ale wskazanie na konieczność wprowadzenia bardziej odpowiedzialnej i zrównoważonej gospodarki tymi materiałami, które znakomicie nadają się do odzysku oraz wielokrotnego przetwarzania.

Wymogi unijne a polskie realia

Wytyczne dyrektyw unijnych w zakresie tworzyw sztucznych zakładają m.in., że do 2030 roku wszystkie opakowania mają być zdatne do ponownego użycia lub recyklingu, a 55% konsumenckich odpadów z tworzyw sztucznych ma być poddawanych recyklingowi. Opakowania powinny być projektowane w taki sposób, aby w możliwie największym stopniu podlegały recyklingowi lub nadawały się do ponownego użytku. Zgodnie z dyrektywą SUP butelki do napojów z tworzyw sztucznych mają zawierać materiał z recyklingu (25% zawartości recyklatów od roku 2025 dla butelek z tworzywa PET oraz 30% od roku 2030 dla wszystkich butelek napojowych, bez względu na rodzaj tworzywa sztucznego.) Dodatkowo w 2025 roku zbiórka i recykling jednorazowych opakowań z tworzyw sztucznych powinny osiągnąć poziom 77%, a od roku 2029 – aż 90%. Ponadto w niedalekiej przyszłości będzie obowiązywał zakaz wprowadzania do obrotu niektórych produktów jednorazowego użytku wyprodukowanych z tworzyw sztucznych (takich jak: jednorazowe sztućce i talerze, słomki plastikowe, patyczki kosmetyczne, pojemniki styropianowe do żywności „na wynos” itp.). Unijne plany zakładają też, że producenci wprowadzający na rynek opakowania z tworzyw sztucznych będą pokrywać koszty zagospodarowania odpadów w ramach systemu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP).

To tylko wybrane zmiany, którym muszą sprostać gospodarka krajowa i sektor tworzyw sztucznych.

Agenda wdrażania tych wytycznych jest dość precyzyjna, a polski legislator pracuje nad odpowiednimi rozwiązaniami, umożliwiającymi sprawną realizację procesu. Wiele firm nie ma jednak świadomości, jak wielkie zmiany są związane z nowymi, unijnymi przepisami i w jaki sposób należy się przygotować do ich wdrożenia.

Wejście w życie założeń Strategii Plastikowej będzie wymagało szeregu modyfikacji w zakresie produkcji czy projektowania opakowań, w których będzie wykorzystywany recyklat i które w pełni będą nadawały się do recyklingu.

Z tworzyw sztucznych można korzystać w sposób bardziej racjonalny, jednak niezbędne są intensywne działania edukacyjne, obejmujące m.in. upowszechnianie wiedzy o korzyściach związanych z prawidłowym gospodarowaniem tworzywami sztucznymi.

Innowacyjność i zmiana – konieczność czy potencjał?

Według szacunków Fundacji Ellen MacArthur już kilka lat temu aż 95% wartości opakowań z tworzyw sztucznych tracono bezpowrotnie w konsekwencji ich nieefektywnego zagospodarowania [3].

Nie wykorzystuje się potencjału, jaki oferują tworzywa sztuczne i nie docenia ich roli. Dotychczasowy model wielu gospodarek nie uwzględniał konieczności ponownego wykorzystania odpadów – zwłaszcza tworzyw sztucznych - które stanowią cenny surowiec – zauważa Mariusz Musiał z ALPLA Polska.

Produkcja tych tworzyw w relatywnie niewielkim stopniu korzysta z zasobów naturalnych i jest mniej obciążająca środowisko niż inne sektory (4% - 6% globalnego zużycia ropy naftowej wobec np. 42% tego zasobu konsumowanego przez sektor energetyczny [4]). W oparciu o raport austriackiego instytutu Denkstatt z 2010 roku, zatytułowany „Wpływ tworzyw sztucznych na zużycie energii oraz na emisję gazów cieplarnianych w Europie z uwzględnieniem całego cyklu życia wyrobów” [5], niezależny instytut badawczy c7-consult [6] rozszerzył zakres badań. W ramach analizy LCA (Life Cycle Assessment) przeprowadzonej na zlecenie ALPLA zbadano najpopularniejsze typy opakowań używanych przez klientów firmy.

Przeprowadzone badania wskazują, że w przypadku wielu produktów opakowania z tworzyw sztucznych mogą wypadać korzystniej niż opakowania z innych materiałów pod względem wpływu na środowisko analizowanego na wszystkich etapach cyklu życia. Z badań wynika, że dzieje się tak w całym cyklu wykorzystywania opakowania, czyli od pozyskania surowców i produkcji, poprzez napełnianie, transport, dystrybucję, użycie przez konsumenta, aż do recyklingu/utylizacji.

Opakowania z tworzyw sztucznych dosyć powszechnie uważane są za główny powód zanieczyszczenia środowiska. Tymczasem główną przyczyną tego zjawiska jest nieodpowiednia segregacja odpadów. W jej wyniku cenny surowiec staje się właśnie kłopotliwym śmieciem. Z tego powodu Unia Europejska nakłada szereg celów na państwa członkowskie, aby zapewnić bardziej zrównoważoną gospodarkę tworzywami sztucznymi. Jednym z nich jest m.in. obowiązek wykorzystania materiału z recyklingu do produkcji kolejnych opakowań z tworzyw. To zdecydowanie właściwy kierunek, jednak jego realizacja jest w 100% uzależniona od radykalnej poprawy poziomu odzysku tworzyw sztucznych, aby nie traktowano ich jak śmieci – komentuje Mariusz Musiał.

Niestety w Polsce system odzyskiwania materiałów wtórnych, dzięki któremu możliwe będzie zwiększenie udziału recyklatu w opakowaniach, wymaga rozwoju i poprawy efektywności. Według danych GUS [7] w 2018 roku funkcjonowały 2144 punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz 1410 przedsiębiorstw, które odebrały 12,5 mln ton odpadów. To nadal dwukrotnie mniej niż w krajach Europy Zachodniej, choć konsumpcja w Polsce jest na zbliżonym poziomie. Dodatkowo w całkowitej masie zebranych odpadów komunalnych nadal blisko 60% nie zostaje poddanych segregacji. Jednocześnie jakość odpadów pozyskiwanych z selektywnej zbiórki również pozostawia wiele do życzenia.

Tym istotniejsze jest budowanie świadomości konsumentów, szczególnie w przypadku pozytywnej roli opakowań z recyklatem, a także konieczności staranniejszego niż dotychczas segregowania odpadów.

Opakowania przyszłości

Wciąż rosnąca skala wykorzystywania tworzyw sztucznych stanowi wyzwanie ekologiczne dla producentów i konsumentów, wymuszając rozwój w dziedzinie recyklingu oraz zmian w przepisach i w komunikacji z konsumentem. Jednocześnie użycie materiałów z recyklingu wymaga nowego podejścia do projektowania i produkcji opakowań z tworzyw sztucznych. Właśnie tym kluczowym zagadnieniom będzie poświęcone branżowe forum, organizowane przez firmę ALPLA Polska. 25 i 26 marca 2020 r. podczas konferencji „Design for Recycling” uczestnicy będą dyskutować o tym, w jaki sposób idea GOZ, zalecenia dyrektywy SUP i inne wytyczne unijne przełożą się na projektowanie opakowań i dostosowania ich do nowych wymogów. Jeden z paneli zostanie poświęcony także przykładom i argumentom opartym na wynikach LCA, które mogą okazać się przydatne w procesie wpływania na zmianę postaw konsumentów w zakresie opakowań z wykorzystaniem recyklatów.

Więcej informacji i zapisy:
https://www.alpla.com/pl/europa-srodkowo-wschodnia/polska/konferencja-design-recycling