Rynek recyklingu odpadów opakowaniowych w Polsce

31 Oct 2024 18:00

Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy przygotował dogłębną analizę polskiego rynku recyklingu odpadów opakowaniowych. Jest ona dostępna w internecie i – jak piszą jej autorzy – powstała z nadzieją, że będzie stanowić podstawę do wspólnego dialogu, podejmowania dalszych dyskusji, weryfikacji danych oraz wyciągnięcia rzetelnych wniosków służących kierunkom i perspektywom rozwoju przemysłu recyklingowego w Polsce.

Bez opakowań ani rusz

Opakowania spełniają niezbędne funkcje ochronne w transporcie towarów – czy to w przemyśle, handlu, czy konsumpcji. Są jednocześnie jednym z największych użytkowników surowców pierwotnych, a po zakończeniu cyklu życia przyczyną zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody. Wysokie i stale rosnące poziomy produkcji, ograniczona skala ich ponownego użycia oraz niedostateczny recykling nie tylko powodują ogromne straty cennych materiałów, ale dodatkowo utrudniają rozwój niskoemisyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym.

Kluczową rolę w gospodarowaniu opakowaniami i odpadami opakowaniowymi odgrywają konsumenci, jednak aby postępowali z nimi właściwie, muszą być właściwie informowani i edukowani zarówno przez producentów opakowań, jak i władze krajowe. Ważną rolę odgrywa również prawodawstwo: w niniejszym raporcie eksperci omawiają polski oraz unijny stan prawny w tym obszarze, który regulują dokumenty, takie jak zrewidowane w 2018 r. dyrektywy w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (tzw. dyrektywa opakowaniowa) oraz w sprawie odpadów (tzw. ramowa dyrektywa odpadowa). Dochodzą do tego przyjęta w 2019 r. dyrektywa w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. dyrektywa SUP) oraz projektowane rozporządzenie PPWR.

Papier i tektura na czele

W 2022 r. do obrotu w Polsce wprowadzono produkty zapakowane w 6,74 mln ton opakowań. Wśród nich największy udział, wynoszący 34,9% (2 354,8 tys. ton), miały opakowania z papieru i tektury (2 354,8 tys. ton, w tym 2 239,2 tys. ton wykazane przez organizacje odzysku). Dodajmy, że ten rodzaj opakowań dominuje również pod względem stopnia recyklingu – ponad połowę wszystkich opakowań poddanych odzyskowi wyprodukowano z papieru i tektury. Kluczowe znaczenie ma tutaj właściwa segregacja: tylko surowce wyrzucone do odpowiedniego pojemnika na odpady mogą zostać ponownie przetworzone i odzyskane, a następnie wykorzystane.

Kolejne miejsca na podium pod względem procentowego rynkowego udziału zajęły opakowania z drewna (22,7%, czyli 1 528,2 tys. ton, w tym 1 510,4 tys. ton wykazane przez organizacje odzysku) oraz opakowania ze szkła (19,5%, 1 316,6 tys. ton, 1 166,7 tys. ton wykazane przez organizacje odzysku). Udział opakowań metalowych wyniósł 3,1%; było ich 207 tys. ton, z czego 187,3 tys. ton wykazały organizacje odzysku. 1,6% z wprowadzonych opakowań stanowiły opakowania z aluminium bądź wielomateriałowe z przewagą aluminium; w tym przypadku oznacza to 109,4 tys. ton (103,4 tys. ton wprowadzonych przez organizacje odzysku).

Ponad połowa odpadów komunalnych pochodzących z opakowań w Polsce w 2022 roku to odpady po opakowaniach żywności. Nie jest to pozytywna konstatacja, ponieważ ten typ opakowań jest na ogół zróżnicowany pod względem materiałowym, co utrudnia recykling i zwiększa koszty odzysku. Wraz z rosnącą konsumpcją i zwiększoną produkcją żywności problem ten staje się jeszcze poważniejszy.

Udział poszczególnych rodzajów opakowań, w których wprowadzono do obrotu produkty [%] / źródło: IOŚ-PIB

Recykling

Eksperci IOŚ-PIB poddali analizie 532 instalacje, które w 2022 r. zajmowały się recyklingiem odpadów opakowaniowych. Z badań wynika, że efektywnemu recyklingowi poddano 53% opakowań wprowadzonych do obrotu w tym samym roku kalendarzowym. Napisaliśmy już, że ten obszar zdominowały opakowania z papieru i tektury (wspomniane 56% przełożyło się na 2 022,5 tys. ton). Około 17,5% (635 tys. ton) stanowiły odpady ze szkła, ok. 16% (565,1 tys. ton) opakowania z tworzyw sztucznych, ok. 7% (268,9 tys. ton) opakowania z drewna, a 3,2% (117,4 tys. ton) opakowania z metali.

Autorzy uwzględnili w raporcie 44 instalacje do recyklingu odpadów opakowaniowych z papieru i tektury o łącznych mocach przerobowych 3 552 tys. ton. Import odpadów z tej frakcji przekazanych do recyklingu wyniósł 173,9 tys. ton, z czego 172,6 tys. ton przypadło na kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z kolei eksport odpadów opakowaniowych z papieru i tektury sięgnął 804,3 tys. ton, z czego najwięcej – 606,6 tys. ton – przyjęły Niemcy.

Instalacji do recyklingu odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych w 2022 r. było 363 (najwięcej, odpowiednio po 68 i 58, w województwach kujawsko-pomorskim i śląskim), o łącznych rocznych mocach przerobowych na poziomie 2 588 tys. ton. Największy udział w imporcie tych odpadów do Polski (łącznie 88,4 tys. ton) miały Niemcy; z kolei za granicę wywieźliśmy 121 tys. ton. Co do instalacji prowadzących proces recyklingu odpadów opakowaniowych ze szkła, zidentyfikowano ich 23 o przepustowości 1 420,9 tys. ton rocznie. Ilość importowanych odpadów ze szkła poddanych recyklingowi wyniosła 11,5 tys. ton (ponad połowę sprowadzono z Litwy); eksport sięgnął 34,2 tys. ton, z przeważającym kierunkiem czeskim (23,7 tys. ton).

38 zakładów zajmujących się odzyskiem drewnianych odpadów opakowaniowych i uwzględnionych w raporcie, ma roczny przerób 271,1 tys. ton. Import w wysokości 2,9 tys. ton przyjechał głównie z Finlandii i Litwy, zaś eksport – 6,3 tys. ton – trafił do Czech, Węgier i Rumunii. Z kolei instalacje odzysku surowców po opakowaniach metalowych podzielono w raporcie na te, które zajmują się przetwórstwem stali (13, o łącznej mocy przerobowej 13 737,5 ton), aluminium (8 720 tys. ton) oraz obu materiałów (371,5 tys. ton). W 2022 roku do Polski nie sprowadzono w celach recyklingu żadnych odpadów z tej frakcji, wyeksportowano za to 66,8 tys. ton (najwięcej, bo 49,1 tys. ton, do Niemiec).

Podsumowanie

Wprawdzie wyniki uwzględnione w raporcie pokazują, że ilość odpadów opakowaniowych poddanych odzyskowi wzrasta, nadal jednak nie jest to poziom, który można uznać za satysfakcjonujący, również z punktu widzenia unijnych celów dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym. Polskim problemem jest niedostatek mechanizmów i odpowiednich narzędzi służących promocji recyklingu i ponownego wykorzystania surowców. Niewystarczający jest również stan infrastruktury do segregacji odpadów i świadomość społeczna z tym związana.

Unia Europejska wyznaczyła cele w postaci obowiązkowych poziomów recyklingu dla odpadów opakowaniowych, które zakładają ograniczenie strat surowców oraz zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowiska. Do monitorowania realizacji tego celu konieczne jest posiadanie rzetelnych i kompleksowych danych, zarówno przedmiotowych, jak i ilościowych.

Raport Instytutu Ochrony Środowiska – Polskiego Instytutu Badawczego stanowi więc zarówno ważny przyczynek do zrozumienia skali wyzwań, przed którymi stoimy w zakresie recyklingu opakowań, jak również dostarcza konkretnych danych umożliwiających projektowanie tempa dalszych działań w tym zakresie. Są one niezbędne zarówno ze strony konsumentów, producentów, jak i administracji państwowej, aby osiągnąć zrównoważony rozwój i zminimalizować negatywny wpływ opakowań na środowisko.

Opracowano na podstawie materiałów IOŚ-PIB