Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że etykieta samoprzylepna to kawałek płaskiego arkusika będącego laminatem papierowym lub foliowo-papierowym (o różnych kształtach), zadrukowanego informacją tekstową lub graficzną, który spełnia funkcje informacyjne i reklamowe. Poniżej zostanie przedstawione kilka etykiet o innej budowie niż etykiety standardowe. Te inne etykiety z reguły pełnią także odmienne funkcje.
Inteligentne etykiety
Opakowanie pełni głównie funkcje ochronną i marketingową. Obecnie klienci wymagają, aby produkt był zapakowany w odpowiedni sposób, ale także, by pokazywał drogę i warunki podczas transportu z miejsca produkcji do miejsca docelowego. Dzięki etykietom inteligentnym można śledzić drogę, jaką przebył produkt i warunki, w jakich był transportowany.
Etykiety ze wskaźnikiem temperatury
Do ponad 90% produktów dostępnych na rynku potrzebne są opakowania, które zabezpieczą produkt i jednocześnie przekażą najważniejsze informacje o nim. W sposób szczególny dotyczy to branży spożywczej. Każdy produkt spożywczy, który jest dostarczany do konsumenta, powinien być najwyższej jakości. Często działanie różnych czynników może obniżyć jego jakość, m.in. szkodliwe dla żywności jest działanie wysokiej i niskiej temperatury. Proces produkcji żywności jest starannie kontrolowany, ale niestety transport do miejsca docelowego i ekspozycja na półce sklepowej nie podlegają kontroli; trudno zweryfikować warunki, w jakich produkty są transportowane. Jako elementu kontrolnego używa się etykiet ze wskaźnikiem temperatury. Są one nazywane wskaźnikami TTI (Time and Temperature Indicators) i wskazują każde odstępstwo od optymalnej temperatury przechowywania produktu. Etykiety te zmieniają zabarwienie dzięki umieszczeniu na ich powierzchni związków, które ulegają chemicznej polimeryzacji lub enzymatycznej hydrolizie tłuszczów albo dzięki fizycznej dyfuzji roztworu o zmienionej chemicznie barwie. Etykiety inteligentne wymagają grubszej warstwy farby, dlatego do ich produkcji stosuje się głównie fleksografię i farby wodne albo fleksografię z farbami UV. Etykiety tego typu są umieszczane na zewnątrz opakowania, nie mają bezpośredniego kontaktu z zapakowanym produktem.
Etykieta inteligentna znalazła zastosowanie między innymi w produkcji i pakowaniu napojów. Browary Żywiec i Browary Lech na butelkach z napojem umieszczają etykietę inteligentną, która działa na zasadzie zmiany koloru dzięki farbie termochromowej. Obraz nadrukowany taką farbą jest niewidoczny dla danego zakresu temperatur, ale poniżej tej temperatury nadruk jest widoczny. Efekt uzyskany za pomocą tego rodzaju farby jest odwracalny: gdy temperatura rośnie, nadruk znika z powierzchni. W przypadku wymienionych marek na etykiecie umieszczonej na butelce przy osiągnięciu odpowiedniej temperatury pojawia się napis informujący o tym, że produkt ma optymalną temperaturę dla jego spożycia.
Etykiety ze wskaźnikiem świeżości
O jakości każdego produktu decyduje prawidłowo dobrane opakowanie, które ma chronić produkt przed środowiskiem zewnętrznym. Produkty żywnościowe mogą być prawidłowo zapakowane, ale niewłaściwe warunki transportu lub przechowywania mogą obniżyć ich jakość lub doprowadzić do stanu nieprzydatnego do spożycia. Na każdym produkcie jest umieszczony termin przydatności, który określa orientacyjną datę, do kiedy produkt może być spożyty. W niektórych przypadkach (np. złe przechowywanie) ten czas może zostać skrócony, niestety – informacja taka nie widnieje na produkcie, dopiero po otwarciu opakowania można się dowiedzieć, czy produkt jest świeży. Dodatkowo klienci stali się mniej ufni wobec produktów spożywczych w związku z chorobami, które są wywoływane przez pokarm (ptasia grypa, choroba szalonych krów). W celu podwyższenia jakości i zadowolenia klientów zaczęto szukać nowych rozwiązań.
Dlatego na rynku pojawiły się etykiety, które pełnią funkcję indykatorów świeżości, wykrywając związki świadczące o zepsuciu produktu. Francuska firma Cryolog wprowadziła na rynek etykietę świeżości o nazwie Traceo. Zbudowana jest z przezroczystej folii, żelu i mikroorganizmów, dzięki którym można oznaczyć jakość produktu. W momencie, gdy produkt jest źle przechowywany lub skończy się jego okres przydatności do spożycia, etykieta zmienia kolor. Najczęściej jest umieszczana na kodzie kreskowym; gdy zmieni zabarwienie, uniemożliwi odczytanie kodu, co pozwoli na automatyczne wykrycie zepsutego produktu i usunięcie go ze sprzedaży w trosce o zdrowie i zadowolenie klienta.
Powstały też etykiety, które zapobiegają psuciu się produktów. Jeżeli w opakowaniu produktu spożywczego znajduje się tlen, bierze on udział w wielu reakcjach chemicznych, wskutek czego może dojść do niekorzystnych zmian jakościowych w danym produkcie. W celu zapobieżenia zmianom jakości zapakowanego produktu opracowano etykiety, które adsorbują tlen, a tym samym zapobiegają psuciu się żywności. Przykładem tutaj może być system Freshmax. To samoprzylepna etykieta, przyklejana do wewnętrznej ścianki opakowania, w której skład wchodzi substancja usuwająca tlen do poziomu 0,01%. System ten jest najczęściej stosowany w opakowaniach wędlin, ciastek i produktów mlecznych. Do oznaczenia świeżości produktów używa się także nanocząsteczek srebra. Podczas psucia się produktów zachodzą reakcje gnilne, w wyniku których powstaje siarkowodór. Reaguje on z nanocząsteczkami srebra powodując powstanie siarczku srebra o zupełnie innej barwie niż pierwotne związki srebra.
Etykiety RFID
W związku z rozwojem handlu detalicznego i poszerzeniem gamy produktów dostępnych na półkach sklepowych okazało się niezbędne wprowadzenie systemów automatycznej identyfikacji. Zalicza się do nich wszystkie techniki, które pozwalają na przyspieszenie procesu rozpoznawania obiektów.
Do automatycznej identyfikacji produktów używane są: kody kreskowe, inteligentne karty magnetyczne i elektroniczne, techniki automatycznego rozpoznawania druku (Optical Character Recognition – OCR), techniki rozpoznawania pisma ręcznego (Intelligent Character Recognition – ICR), systemy do rozpoznawania symboli w formularzach ankietowych (Optical Marker Recognition – OMR), technologia identyfikacji drogą radiową (Radio Frequency Identification – RFID) i techniki biometryczne oparte na rozpoznawaniu linii papilarnych. Najpowszechniej stosowaną techniką są kody kreskowe, które mogą być bezpośrednio nadrukowane na produkt lub przyklejone za pomocą etykiety samoprzylepnej, ale coraz częściej pojawiają się opakowania z etykietami RFID.
Etykiety RFID to inteligentne etykiety samoprzylepne składające się z dowolnego nośnika typu folia lub papier, na którym umieszcza się bardzo cienki układ scalony zintegrowany z etykietą o dowolnym kształcie. Układ scalony jest zbudowany z procesora (IC) i anteny radiowej. Informacje o produkcie są zapisywane w pamięci podręcznej (IC) i transmitowane za pomocą fal radiowych wysyłanych przez antenę. Informacje odczytywane z etykiet czytnik przesyła do systemu informatycznego, który zajmuje się ich odpowiednim odczytem i przetworzeniem. Na szybkość i jakość transmisji danych wpływają: rodzaj użytej częstotliwości, wielkość anteny, moc promieniowania i stopień zakłóceń sygnału.
Etykiety RFID można podzielić na dwie grupy:
n Etykiety pasywne
n Etykiety aktywne
Cechą charakterystyczną pasywnych etykiet RFID jest brak własnego zasilania; prąd jest do nich dostarczany dzięki zewnętrznemu polu elektromagnetycznemu anteny skanera. Brak zasilania pozwala na produkcję etykiet o bardzo małych rozmiarach: w 2004 roku uzyskano etykietę o wymiarach 0,4×0,4 mm i grubości papieru biurowego, dzięki czemu jest ona praktycznie niezauważalna. Na skutek małej mocy i w celu obniżenia kosztów produkcji tych etykiet dostarczają one jedynie informacji o numerze ID, czyli tzw. GUID. Zasięg ich działania wynosi od 10 mm do 5 m.
Etykiety aktywne RFID posiadają własne źródło zasilania, większą przestrzeń działania i pamięć o pojemności znacznie większej niż w etykietach pasywnych, co pozwala na magazynowanie i przesyłanie znacznie większej ilości informacji o produkcie. Najczęściej umieszcza się w tych etykietach 32 KB pamięci. Są one niestety większe niż etykiety pasywne, mają wielkość zbliżoną do małych monet, ale ich zasięg jest szerszy i dochodzi nawet do kilkudziesięciu metrów.
W porównaniu z tradycyjnymi kodami kreskowymi etykiety RFID mają następujące zalety:
n odczyt tego typu etykiety następuje po tym, jak oznakowany produkt znajdzie się w zasięgu anteny nadawczo-odbiorczej;
n umiejscowienie etykiety nie ma żadnego znaczenia, ponieważ w celu odczytu nie jest skanowana przez skaner tak jak w przypadku kodów kreskowych, tylko informacje są z niej odczytywane za pomocą anteny przez fale radiowe, które wytwarza nadajnik radiowy;
n możliwość umieszczenia etykiet RFID wewnątrz produktu, co chroni produkt przed kradzieżą i fałszerstwem;
n nie ma konieczności odczytu każdej etykiety oddzielnie, możliwe jest odczytywanie kilku etykiet podczas jednego cyklu działania anteny;
n nie jest wymagany kontakt optyczny czytnika z etykietą; kody kreskowe powinny być umieszczane w łatwo dostępnym miejscu, tutaj takiej konieczności nie ma – etykiety można umieścić w niewidocznym miejscu, dzięki czemu są chronione przed zniszczeniem;
n etykiety RFID przekazują znacznie więcej informacji niż kody kreskowe, możliwe jest wielokrotne dopisywanie do nich informacji;
n w celu zwiększenia funkcjonalności produktów możliwa jest integracja z istniejącymi systemami automatycznej identyfikacji, kody kreskowe mogą być nadrukowane bezpośrednio na etykiety RFID.
Etykiety RFID mają liczne zalety, dzięki którym znalazły wszechstronne zastosowanie w wielu branżach. Są one używane w takich gałęziach gospodarki jak:
n sprzedaż detaliczna i hurtowa,
n nadzór produkcji,
n logistyka,
n ewidencja księgozbiorów w bibliotekach,
n ewidencja eksponatów muzealnych,
n obsługa parkingów samochodowych,
n identyfikacja zwierząt,
n obsługa obiektów sportowych.
System automatycznej identyfikacji z zastosowaniem etykiet samoprzylepnych RFID daje wiele korzyści, jest dużo efektywniejszy i dokładniejszy, co pozwala na zmniejszenie strat spowodowanych systemem kodów kreskowych. Znalazły one zastosowanie do produktów luksusowych, które producent chce chronić przed kradzieżą i fałszerstwem.
Etykiety zabezpieczające
Na rynku dostępnych jest wiele produktów, które wybieramy zgodnie z naszymi upodobaniami i ceną, na jakiej zapłacenie nas stać. Niestety wśród kupowanych produktów coraz częściej pojawiają się podróbki. Według światowej organizacji handlu WTO fałszowanych jest od 7% do 10% wszystkich wyrobów sprzedawanych na świecie. Ogromne straty ponoszą producenci, a także konsumenci,
którzy kupują niepełnowartościowy produkt. Fałszerstwa produktów osłabiają wizerunek firmy budowany przez wiele lat, a klienci tracą zaufanie do tej marki.
Najczęściej podrabiane są: leki, luksusowe alkohole i kosmetyki, oprogramowanie, części zamienne do samochodów. Na wszystkich tych produktach umieszcza się często etykiety samoprzylepne. Dzięki swym wysokim walorom estetycznym i wszechstronności zastosowania znakomicie sprawdzają się jako zabezpieczenie przed fałszerzami. Etykiety samoprzylepne są produkowane na wielu różnych materiałach i przy użyciu wszystkich technik drukarskich, co pozwala na osiągnięcie etykiety o poszukiwanych właściwościach dla danego produktu. Bardzo często elementy, które zostały zaprojektowane w celu ozdobienia etykiety, zabezpieczają przed fałszerstwem, a elementy, które mają chronić, często pełnią funkcję zdobniczą.
Najwięcej możliwości dają zabezpieczenia etykiet samoprzylepnych w druku. Jedną z metod jest użycie farby zmiennej optycznie – technologię tę nazywamy Optically Variable Ink. Farba ta nadrukowana na etykietę w zależności od kąta patrzenia zmienia kolor. Właściwość tę można sprawdzić w bardzo prosty sposób: wystarczy pod odpowiednim kątem oglądać odbitkę i wiedzieć, jaki powinien być kolor; nie są do tego potrzebne żadne wyszukane urządzenia. Kontrola tego typu zabezpieczenia nie sprawia żadnych trudności, każdy może nauczyć się je odróżniać.
Omówiona została wcześniej farba, której efekt można oglądać gołym okiem, ale na rynku dostępne są również rozwiązania, które można zauważyć jedynie przy użyciu światła UV. Przykładem jest farba luminescencyjna, która nadrukowana na etykiecie jest niewidoczna w zwykłym świetle; dopiero przy użyciu światła nadfioletowego można dostrzec nadruk. Dzięki tej metodzie produkt jest zabezpieczony w dyskretny sposób. Zabezpieczenie może być umieszczone w dowolnym miejscu, dzięki przezroczystości nie koliduje z nadrukiem i może przybrać dowolną formę.
Kolejną metodą jest zastosowanie farb termoaktywnych, które zmieniają swoje właściwości pod wpływem temperatury. Farba taka jest widoczna w określonej temperaturze, ale w innej może stać się przezroczysta lub zmienić kolor na inny. Jeśli produkt jest oznaczony taką farbą, wystarczy, że konsument zostaje poinformowany o zastosowanym zabezpieczeniu i może łatwo sprawdzić, czy produkt jest oryginalny. Efekt zmiany barwy może być zarówno odwracalny, jak i nieodwracalny w zależności od rodzaju użytych materiałów.
Dodatkowym zabezpieczeniem jest zastosowanie mikrokodów i mikrotekstu, które są drukowane małym stopniem pisma, tak aby nie były widoczne dla ludzkiego oka bez zastosowania narzędzi powiększających. Najczęściej takie zabezpieczenie jest nadrukowywane tekstem o wielkości znaku mniejszej niż 0,3528 mm i przypomina jedynie paski, które są prawie niemożliwe do skopiowania, a tym samym do podrobienia. Konsument, wiedząc o zastosowanym zabezpieczeniu, może za pomocą szkła powiększającego sprawdzić obecność elementów zabezpieczających.
Do zabezpieczenia etykiet stosuje się giloszowanie, czyli nadruk utworzony z wielu cienkich linii tworzących skomplikowany rysunek. Powstały w ten sposób nadruk jest trudny do podrobienia. W celu utrudnienia próby fałszerstwa używa się często farb o kolorach specjalnych, których nie można uzyskać drukując w czterech kolorach CMYK.
Do sprawdzenia autentyczności produktu znalazła zastosowanie moneta, która jest używana w technologii Coin – reactive Ink polegającej na pocieraniu określonego miejsca, w którym znajduje się niewidzialny rysunek. Pod wpływem pocierania monetą podłoże zmienia zabarwienie i rysunek staje się widoczny. Jest to prosta metoda – w korzystaniu z tego zabezpieczenia potrzebne są tylko moneta i informacja, w którym miejscu należy szukać danego zabezpieczenia.
Bardzo często do zabezpieczenia produktów stosuje się hologramy, które występują w wielu wariantach i o różnym poziomie zabezpieczenia. Często mogą samodzielnie stanowić etykietę umieszczoną na danym produkcie lub być umieszczone na opakowaniu w celu jego zabezpieczenia przed podrobieniem. Hologram jest znakiem zmiennooptycznym o małych wymiarach, przedstawia najczęściej logo, nazwę firmy lub obraz ze specjalnymi efektami wizualnymi. Nie można go usunąć z powierzchni etykiety, ponieważ wiąże się to z jego rozwarstwieniem i zniszczeniem. Dodatkowo nie ma możliwości skopiowania go; skanowanie i skserowanie obrazu umieszczonego na hologramie jest niemożliwe.
W celu zabezpieczenia określonego produktu można zastosować etykietę plombową. Technologia ta polega na zabezpieczeniu produktu w taki sposób, że każda próba manipulacji
lub odklejenia takiej etykiety wiąże się z pozostawieniem widocznego śladu. Produkuje się je w dwóch wersjach. Pierwsza wiąże się z zastosowaniem materiału, który ulega całkowite-
mu rozerwaniu podczas próby odklejania. Drugi rodzaj etykiety wyróżnia się tym, że podczas próby oderwania etykiety od podłoża na produkcie pozostają widoczne elementy trudne do usunięcia. Etykiety, które po oderwaniu pozostawiają napis, są nazywane etykietami typu VOID. W produkcji tego typu etykiet stosuje się trwały klej akrylowy i folie trwałe lub podatne na rozwarstwienie.
