Dla konsumentów znakowanie produktów spożywczych na opakowaniu jest ważnym źródłem informacji. Informacje podane na etykiecie mogą przyczynić się do podejmowania świadomych decyzji o sposobie żywienia. W celu zapobiegania nieuczciwym praktykom handlowym stosuje się różnorodne systemy rejestracji i znakowania żywności o szczególnych walorach zdrowotnych. Chroni to konsumentów przed możliwością popełnienia pomyłki i ułatwia dokonanie świadomego wyboru podczas zakupów.
We współczesnym świecie, gdzie następuje szybki i zdecydowany rozwój gospodarki rynkowej, bardzo istotną rolę odgrywa właściwe oznakowanie opakowań znajdujących się w obrocie towarowym. Szczególne znaczenie mają oznakowania opakowań przeznaczonych do pakowania żywności. Obowiązkowym znakowaniem objęte są wszystkie środki spożywcze i dozwolone substancje dodatkowe przeznaczone do obrotu zarówno w opakowaniach jednostkowych, zbiorczych, jak i bez opakowań. Zatem odpowiednio znakowane muszą być opakowania jednostkowe trafiające bezpośrednio do klienta, a także opakowania transportowe i jednostki wysyłkowe. Zagadnienie informacji żywieniowej na opakowaniach produktów spożywczych nabiera coraz większego znaczenia. Duży wpływ na to ma intensywnie rozwijająca się międzynarodowa wymiana handlowa, dzięki której zrodziła się konieczność ustalenia, a także ujednolicenia wymagań w tym zakresie. Znakowanie żywności jest jednym z zasadniczych elementów kontroli żywności, a dla konsumenta pełni funkcję informacyjną, pomagając podjąć odpowiednią decyzję co do zakupu danego produktu. Znakowanie wyrobów spożywczych jest niezmiernie ważnym elementem wymagań prawa żywnościowego i jednocześnie bardzo istotnym narzędziem realizacji jednego z podstawowych celów tego prawa, prawa ochrony konsumentów. Nie wszyscy wiedzą, że znakowanie stanowi element jakości handlowej. Produkt, który jest nieprawidłowo oznakowany, może zostać uznany za zafałszowany. Zainteresowanie konsumentów zależnością, jaka zachodzi pomiędzy dietą a zdrowiem, prowadzi do tego, że informacje na etykiecie coraz częściej odwołują się do wartości odżywczej produktu, jego roli w zaspokajaniu potrzeb organizmu i zachowaniu zdrowia. Etykieta na produkcie żywnościowym stanowi często jedyne źródło informacji o produkcie, dlatego jest niezwykle ważne, aby w sposób prosty i zrozumiały dla przeciętnego klienta informowała o istotnych składnikach odżywczych, przeznaczeniu czy o szczególnych walorach prozdrowotnych. Ma też znaczenie edukacyjne. Zapisy i znaki umieszczone na produkcie pozwalają na:
n poznanie składu produktu w celu uniknięcia składników, które mogą wywołać negatywne skutki dla organizmu człowieka (np. alergeny, GMO);
n porównanie produktu i jego ceny z innymi produktami tego samego rodzaju w celu ułatwienia decyzji o zakupie;
n zakup produktów spożywczych korzystnych z punktu widzenia efektów zdrowotnych.
Wobec dużej konkurencji producenci żywności niejednokrotnie prześcigają się w reklamowaniu swojego produktu, nie zawsze w sposób w pełni wiarygodny i rzetelny. Dlatego znakowanie środków spożywczych objęto szczegółowymi przepisami prawnymi w celu jego ujednolicenia i ochrony konsumenta przed informacjami niewiarygodnymi.
Przepisy dotyczące znakowania żywności mają na celu zapobieganie oszukańczym praktykom, fałszowaniu żywności oraz wszelkim innym praktykom mogącym wprowadzić konsumenta w błąd. Podstawowe informacje obejmują: nazwę produktu, skład recepturowy, wagę netto, datę minimalnej trwałości, sposób spożycia, przechowywania i przyrządzenia, jak również wartość odżywczą, zawartość niektórych składników itp. Dla służb kontrolnych oraz dla producenta zasadnicze znaczenie ma informacja o numerze partii, gdyż w świetle prawa żywnościowego za produkt odpowiada jego producent i wyrób musi być tak oznakowany, aby w przypadku niewłaściwej jakości zdrowotnej wycofać go z obrotu. Rozporządzenie o znakowaniu oraz Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia wskazują, że na etykiecie powinny być podstawowe dane w języku polskim: nazwa produktu (rodzajowa i handlowa), wykaz składników, zawartość netto, ilość niektórych składników lub ich kategorii, data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia, dane identyfikujące producenta, miejsce pochodzenia, specjalne warunki użycia lub przechowywania, oznaczenie partii produkcyjnej. Jeśli chodzi o nazwę produktu, to według Ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia powinna ona odpowiadać nazwie ustalonej dla danego rodzaju środków spożywczych w przepisach prawa, a w przypadku ich braku powinna być nazwą zwyczajową lub opisową sposobu użycia, tak aby umożliwić konsumentowi odróżnienie od pozostałych produktów, a także winna informować o procesach produkcyjnych, jakim był poddany. Chodzi tu o procesy proszkowania, liofilizowania, zagęszczania itp. Nazwa produktu powinna odpowiadać jego składowi i definicji ustalonej przepisami UE dla danego produktu. Taką nazwą jest przykładowo: czekolada, dżem, konfitura, jogurt itp. wraz z przymiotnikami. Tylko produkty o określonym składzie i sposobie produkcji można tak nazywać. Nazwa rodzajowa nie może być zastąpiona znakiem towarowym, nazwą marki lub nazwą handlową (wymyśloną). Najczęściej spotykane błędy w nazwie produktu to: ciastka czekoladowe, a w deklarowanym składzie recepturowym brak jest czekolady czy kuwertury czekoladowej, występuje w nim jedynie odtłuszczone kakao. Wykaz składników powinien być podany w kolejności ich malejącej ilości, z uwzględnieniem zawartości środka decydującego o rodzaju danego produktu. Istnieje obowiązek podawania procentowej zawartości składnika, jeżeli nazwa składników lub kategorii składników występuje w nazwie środka spożywczego, np. w kremie śmietankowym musi być podana zawartość śmietany, a w cieście czekoladowym zawartość czekolady. Jeżeli natomiast dany produkt jest jedynie aromatyzowany, wtedy konieczne jest umieszczenie w nazwie formuły „o smaku...”. Nie ma obowiązku podawania zawartości składnika dodanego w celach aromatycznych lub przyprawowych, jeśli składnik ten występuje w ilości mniejszej niż 2% środka spożywczego. Podając w składzie substancje dodatkowe należy podać ich nazwę lub numer oraz funkcję technologiczną, w przypadku aromatów podaje się określenie „aromat (y)” albo nazwę lub opis. Oznacza to, że nie ma obowiązku wyszczególniania rodzajów aromatów na opakowaniu jednostkowym. W przypadku środka spożywczego zawierającego skrobie modyfikowane, w wykazie składników w odniesieniu do tych skrobi może być podana wyłącznie nazwa „skrobia (e) modyfikowana (e)” bez podania funkcji technologicznej. Ponadto należy wspomnieć, że istnieją środki spożywcze poddawane napromienianiu bądź też zawierające napromienione składniki. Jeśli napromienianiu został poddany składnik środka spożywczego, informacja taka powinna znajdować się przy nazwie składnika. cdn.
Mariusz S. Kubiak
Katedra Procesów i Urządzeń Przemysłu Spożywczego, Politechnika Koszalińska
Tomasz Borowy
Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego w Poznaniu
