7 sierpnia br. Związek Pracodawców EKO-PAK, Polska Federacja Producentów Żywności oraz Związek Pracodawców „Browary Polskie” przedstawiły wspólną koncepcję, jak w Polsce można wdrożyć zasady Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta z uwzględnieniem różnych mechanizmów możliwych dla różnych rodzajów opakowań. Zakłada ona m.in., że koszty selektywnej zbiórki i przygotowania odpadów opakowaniowych do recyklingu będą w znacznie mniejszym stopniu obciążać mieszkańców, a za zagwa- rantowanie procesu recyklingu odpowiedzialne będą organizacje odzysku opakowań.
W Polsce obowiązki w zakresie zbierania i zagospodarowania odpadów od mieszkańców spoczywają na gminach, a wydatki na ten cel pokrywane są obecnie z opłat pobieranych od mieszkańców. Wdrożenie nowego prawa UE spowoduje jednak, że koszty selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych i przygotowania tych odpadów do recyklingu w znacznie mniejszym stopniu będą obciążać mieszkańców. Część wydatków samorządów gminnych na gospodarkę odpadami będzie pokrywana przez działające w imieniu producentów organizacje odzysku opakowań.
Dla skutecznego systemu gospodarki odpadami znaczenie ma przede wszystkim jakość selektywnej zbiórki u mieszkańców, mająca decydujący wpływ na ilość odpadów opakowaniowych przyjętych do recyklingu. Dlatego istotne jest ustalenie kryteriów jakościowych określających, kiedy odpad uznaje się za selektywnie zebrany. Koncepcja proponuje stopniowe zaostrzanie stopnia dopuszczalnych zanieczyszczeń, od maksymalnie 25% w 2021 r. do poziomu 15% w roku 2025. Kontrola odbywałaby się tu dwuetapowo: firma odbierająca selektywnie zebrane odpady będzie dokonywać oceny zawartości worka lub pojemnika, a instalacja – kontrolować stopień zanieczyszczeń, sprawdzając, czy nie przekracza określonego poziomu.
Konieczność weryfikacji jakości odbieranych od mieszkańców odpadów wynika z bardzo ważnej roli recyklerów, wzmocnionej dodatkowo przez znowelizowane dyrektywy odpadowe Unii Europejskiej. To od recyklerów będzie zależało, czy odpad zostanie przyjęty do recyklingu i czy dzięki temu zostaną osiągnięte tego recyklingu poziomy, a zanieczyszczony odpad jest dla recyklerów bezużyteczny.
Wsparciem dla przygotowywanej już digitalizacji procesu sprawozdawczego gospodarki odpadami, czyli Bazy Danych o Odpadach (BDO), będzie kontrola każdego uczestnika rynku w zakresie prawidłowości stosowanych procedur. Konieczne jest wprowadzenie obowiązku przeprowadzania audytów EMAS nie tylko przez recyklerów, ale także przez organizacje odzysku opakowań, firmy odbierające odpady komunalne od mieszkańców oraz instalacje przetwarzające te odpady. Gminy będą natomiast podlegać kontroli Regionalnych Izb Obrachunkowych w zakresie zasadności i celowości wydatków ponoszonych na cele związane z realizacją zadania własnego w zakresie utrzymania czystości i porządku na swoim terenie.
Choć odbiór i zagospodarowanie odpadów od mieszkańców jest ustawowym obowiązkiem gmin, to w rzeczywistości zadania te wykonują wyspecjalizowane przedsiębiorstwa wyłaniane np. w drodze zamówienia publicznego (przetargu). Finansowanie z Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta powinno więc trafić bezpośrednio do takich podmiotów, gdyż to one stanowią rzeczywiste centra kosztowe związane operacyjnie z odbiorem i przygotowaniem do recyklingu odpadów opakowaniowych.
Po wyłonieniu podmiotów odpowiedzialnych za realizację procesów związanych z gospodarką odpadami komunalnymi gmina będzie tworzyć z tymi podmiotami grupę komunalną, której stanie się formalnym reprezentantem. Z takimi grupami będą zawiązywać umowy organizacje odzysku opakowań, a umów takich dana organizacja zawrze tyle, ile będzie konieczne do realizacji poziomów recyklingu zgodnie z przejętymi od producentów obowiązkami.
Organizacje odzysku opakowań będą pokrywać co najmniej 80% kosztów netto selektywnej zbiórki i przygotowania do recyklingu odpadów opakowaniowych. Realizacja płatności nastąpi po zatwierdzeniu wszystkich sprawozdań oraz pomyślnym wyniku audytów EMAS i będzie realizowana oddzielnie dla każdej frakcji odpadów opakowaniowych.
W przypadku, jeśli jakiekolwiek sprawozdanie nie zostanie zatwierdzone lub audyt wykaże nieprawidłowości, płatność nie nastąpi. Ten mechanizm wymusza na wszystkich uczestnikach skoncentrowanie na jakości procesu i pozyskaniu jak największej masy surowców wtórnych o wysokiej jakości.
Taki model finansowania wymaga jednak przejrzystej sprawozdawczości przychodowo-kosztowej od firm odbierających odpady od właścicieli nieruchomości i instalacji przygotowujących odpady do recyklingu. Dlatego koncepcja zakłada obowiązek sprawozdawania gminom ponoszonych kosztów zbiórki i zagospodarowania odpadów komunalnych w podziale na poszczególne frakcje odpadów oraz przychodów ze sprzedaży surowców wtórnych. Gmina będzie publikować te sprawozdania w Biuletynie Informacji Publicznej z uwzględnieniem kosztów poniesionych na edukację mieszkańców.
Najważniejszą zmianą w stosunku do obecnych zadań uczestników rynku będzie znaczące zwiększenie odpowiedzialności organizacji odzysku opakowań. Będą one musiały pozyskać recyklerów, do których skierowane zostaną odpady, co zdejmie z instalacji (zwłaszcza małych) konieczność poszukiwania odbiorcy na niewielkie ilości lub trudne do recyklingu rodzaje odpadów surowcowych. Co więcej, jeśli podyktowane będzie to potrzebami producentów, organizacje odzysku opakowań będą też zajmowały się zapewnieniem surowców wtórnych do wyrobu nowych opakowań.
Koncepcja nie ogranicza się jednak tylko do modelu wdrożenia zasady Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta w sposób rzetelny i zgodny z zapisami znowelizowanych dyrektyw odpadowych. Jej istotą jest usprawnienie całego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, aby wszystkie elementy tego systemu sprawnie ze sobą współpracowały. Ważnym jego elementem jest wprowadzenie mechanizmów odpowiednich dla różnych rodzajów opakowań, zgodnie z oczekiwaniami mieszkańców oraz skutecznych w warunkach polskich.
Koncepcja, nad którą pracują obecnie trzy wiodące organizacje gospodarcze wspierane przez zewnętrznych ekspertów, ma finalnie przedstawić stosowne dla poszczególnych rodzajów opakowań rozwiązania z uwzględnieniem wyróżniających się na tle innych krajów elementów takich jak obrót komercyjny niektórymi odpadami opakowaniowymi, formy zagospodarowania opakowań wielomateriałowych poprzez dobrowolne porozumienia czy systemy kaucyjne ponownego wykorzystania opakowań zwrotnych, realizowane głównie przez browary.
Koszty ponoszone przez producentów muszą odpowiadać faktycznym kosztom ponoszonym na gospodarkę odpadami odbieranymi od mieszkańców. Koszty te muszą być też ustalane w sposób przejrzysty z udziałem zainteresowanych stron. To oznacza, że np. odgórne narzucenie obciążeń finansowych na producentów w postaci tzw. opłat recyklingowych byłoby naruszeniem postanowień dyrektywy – podkreślił Krzysztof Baczyński, prezes zarządu Związku Pracodawców EKO-PAK.
Opracowano na podstawie materiałów EKO-PAK, PFPŻ i Browarów Polskich
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
