BADANIA I ROZWÓJ: Ocena zużycia energii i emisji do środowiska szkodliwych związków chemicznych w procesie wytwarzania opakowań do spożywczych napojów gazowanych i niegazowanych – Paweł Wawrzyniak, Waldemar Karaszewski; STRESZCZENIE: Przedstawiono ocenę zużycia energii i emisji szkodliwych substancji chemicznych do środowiska w procesie wytwarzania opakowań do spożywczych napojów gazowanych i niegazowanych. W ocenie brano pod uwagę puszki aluminiowe, butelki szklane i butelki z PET. Z przeprowadzonej analizy wynika, że zużycie energii jest najniższe w procesie wytwarzania butelek z PET, natomiast najmniej korzystnie wypadły puszki aluminiowe. Ocena wpływu emisji szkodliwych substancji nie jest już tak jednoznaczna, z uwagi na różne związki chemiczne emitowane podczas procesu wytwarzania poszczególnych opakowań. Można jednak sformułować wniosek, że jeśli chodzi o najczęściej porównywane w literaturze związki (dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu), butelka z PET jest najbardziej ekologiczna. Ocenę przedstawiono na podstawie zebranych danych literaturowych. IN ENGLISH: Evaluation of energy consumption and emission of noxious chemical compounds to the environment in the production process of packaging for carbonated and non-carbonated drinks. ABSTRACT: The evaluation concerned aluminium cans, glass bottles and PET bottles. The analysis that has been carried out showed that energy consumption is the lowest in the production process of PET bottles whereas aluminium cans revealed to be the most disadvantageous. The evaluation of harmful substance emission has not been so unequivocal taking into account various chemical compounds emitted during the production process of particular packages. A conclusion can be drawn, however, that if the most often compared in the literature compounds are concerned (carbon dioxide, sulphur dioxide, nitrogen oxides) the PET bottle is the most ecological. The evaluation has been presented on the basis of collected literature data.
25 Apr 2013 10:37

1. Wstęp Opakowania do spożywczych napojów gazowanych i niegazowanych każdego roku są sprzedawane w coraz większych ilościach. Firma Husky, kanadyjski producent form wtryskowych, opublikowała w 2009 r. raport, z którego wynika, że pomiędzy rokiem 2008 a 2012 przewiduje się wzrost światowej produkcji opakowań do napojów gazowanych (CSD – Carbonated Soft Drinks), przy czym opakowania szklane będą produkowane na niezmiennym poziomie (ok. 50 miliardów sztuk rocznie), produkcja opakowań aluminiowych wzrośnie nieznacznie (z około 100 miliardów w 2008 roku do około 105 miliardów opakowań w 2012 roku), natomiast produkcja opakowań z tworzywa PET wzrośnie w największym stopniu (z około 93 miliardów w 2008 roku do około 103 miliardów opakowań w 2012 roku) [1,2]. Przewiduje się, że po roku 2012 opakowania z PET przeznaczone do CSD będą produkowane w największych ilościach [1,2]. Napoje gazowane najczęściej są sprzedawane w opakowaniach o pojemności od 0,33 do 2,5 litra, natomiast napoje niegazowane (głównie woda) w opakowaniach o pojemności do 6 litrów. Opakowania te to głównie butelki szklane, puszki aluminiowe i butelki z PET. Celem niniejszej pracy jest ocena zużycia energii i emisji związków chemicznych do środowiska w procesie wytwarzania tego typu opakowań. Jeśli chodzi o zużycie energii (elektrycznej, chemicznej, mechanicznej) w procesie produkcji różnych rodzajów opakowań, dla celów porównawczych w tej pracy przyjęto umowną teoretyczną wielkość określoną jako równoważnik energetyczny. Równoważnik energetyczny zdefiniowano jako ilość energii w kilowatogodzinach (Kwh), uzyskaną w wyniku podzielenia ceny opakowania przez cenę 1 kWh energii elektrycznej. Do kalkulacji przyjęto cenę 1 kWh energii elektrycznej w Polsce w 2011 roku w wysokości 0,56 zł [3]. Zdefiniowany równoważnik energetyczny będzie odniesiony do jednostkowego opakowania o pojemności 0,5 litra. Dane do powyższej oceny porównawczej zostały zaczerpnięte z literatury oraz przyjęte na podstawie własnych doświadczeń autorów. W poniższej pracy nie wzięto pod uwagę opakowań do na-pojów w postaci pudełek z tektury i laminatów ze względu na ich przepuszczalność dla gazów (dwutlenku węgla) i związane z tym raczej niestosowanie ich jako opakowań do napojów gazowanych. 2. Czynniki wpływające na wielkość zużycia energii i emisji szkodliwych związków do środowiska Na wielkość wymaganego zapotrzebowania energii do wytworzenia jednorazowego opakowania oraz emisję zanieczyszczeń podczas tego procesu największy wpływ mają: n przygotowanie surowców pierwotnych: butelki z PET – ropa naftowa oraz dodatkowe odczynniki i katalizatory; puszki aluminiowe – boksyt oraz dodatkowe substancje niezbędne do wytopu i oczyszczenia aluminium; butelki szklane – piasek szklarski (kwarcowy) oraz dodatkowe substancje niezbędne do wytopu i oczyszczenia szkła; n proces otrzymywania surowca przejściowego: butelki z PET – granulat PET; puszki aluminiowe – bloki aluminiowe; butelki szklane – roztopione kęsy szkła; n proces otrzymywania półfabrykatu: butelka z PET – kształtka wstępna (preforma) otrzymywana z granulatu PET w procesie formowania wtryskowego; puszki aluminiowe – blachy aluminiowe otrzymane z walcowania bloków aluminiowych; butelki szklane – brak półfabrykatu; n proces otrzymywania gotowego produktu: butelka z PET –rozdmuch butelki z rozciąganiem z termicznie uplastycznionej preformy; puszki aluminiowe – głębokie wytłaczanie korpusu puszki z blachy aluminiowej; butelki szklane – rozdmuch butelki z roztopionego kęsa szklanego; n transport półproduktów i produktów (ze względu na masę): butelki z PET – masa o wiele niższa niż butelek szklanych, ale nieznacznie większa (ze względu na stosunkowo ciężką nakrętkę) od masy puszki aluminiowej, butelki szklane – najcięższe; puszki aluminiowe – najlżejsze; n wykorzystanie przestrzeni magazynowej (co się wiąże np. z zapotrzebowaniem energii w celu klimatyzowania lub ogrzewania): butelki z PET i butelki szklane – porównywalne między sobą; puszki aluminiowe – najkorzystniejsze (ze względu na walcowy kształt puszki). Z powyższego wynika, iż występuje wiele czynników mających wpływ na wielkość zużycia energii i emisji szkodliwych związków do środowiska. Analiza energetyczna jest zatem wyjątkowo trudna, a nawet w pewnych przypadkach, np. z racji wykorzystywania przez producentów różnych procesów technologicznych, niemożliwa do zrealizowania. Z tego względu oraz w celach porównawczych zużycia energii (elektrycznej, chemicznej, mechanicznej) w procesie produkcji różnych rodzajów opakowań przyjęto równoważnik energetyczny, zdefiniowany w punkcie 1. Należy zauważyć, iż tak zdefiniowany równoważnik energetyczny w postaci przeliczonej na ilość energii elektrycznej zawiera również ukryte, oprócz ilości energii jako takiej, wartości wynikające z kosztów reklamy, robocizny, transportu, magazynowania i innych opłat wraz z zyskiem poszczególnych producentów surowców, półfabrykatów i opakowań końcowych. Ilość energii otrzymanej z przyjętego równoważnika jest zatem większa aniżeli wynikająca z samego procesu produkcji, ale do porównania zużycia energii wydaje się wartością jak najbardziej adekwatną. 3. Analiza opakowań pod względem zapotrzebowania energetycznego i emisji zanieczyszczeń do środowiska 3.1. Butelka z PET Zgodnie z poz. [4] pkt 6 „Literatura” cena 1 tony granulatu PET wyprodukowanego z ropy naftowej wynosiła w roku 2011 około 1800 euro, czyli 7200 zł przy założeniu kursu euro na poziomie 4 zł/1 euro [5]. Jedna przeciętna butelka z PET o pojemności 0,5 litra ma masę ok. 21 gramów [6], więc z tony tworzywa przy założeniu produkcji bezodpadowej można wyprodukować około 47 600 butelek, czyli wyprodukowanie ilości granulatu do wytworzenia jednej butelki o objętości 0,5 litra kosztuje w najmniej korzystnym przypadku około 0,15 zł. Według poz. [7] pkt 6 wyprodukowanie z granulatu PET kształtki wstępnej, czyli preformy (półfabrykatu do produkcji butelek z PET) kosztuje około 0,05 zł (uwzględniając koszty transportu, robocizny itp.). Rozdmuchanie butelki PET z preformy (wraz ze wszystkimi pozostałymi kosztami) kosztuje kolejne 0,05 zł. Do tego należy jeszcze doliczyć koszt około 0,05 zł wynikający z ceny nakrętki i etykiety. Całkowity koszt butelki z PET o pojemności 0,5 litra wynosi zatem około 0,3 zł. Jeśli zastosujemy wprowadzony równoważnik energetyczny przy uwzględnieniu wyżej podanej ceny 1 kWh, to otrzymamy w wyniku, że w najbardziej niekorzystnym przypadku wyprodukowanie jednej butelki o pojemności 0,5 litra wymaga zużycia 0,54 kWh (1,94 MJ) energii elektrycznej. Według innych źródeł koszt energetyczny wyprodukowania 1 tony PET waha się w przedziale od 70 do 150 GJ [8], a zgodnie z badaniami wykonanymi dla Europejskiego Stowarzyszenia Przetwórców Tworzyw Sztucznych (APME) całkowity koszt energetyczny wytworzenia 1 tony granulatu PET można przyjąć na poziomie 84 GJ (23333 kWh) [8], co się przekłada na 1,76 MJ energii potrzebnej do wyprodukowania ilości tworzywa na wytworzenie butelki o pojemności 0,5 litra. W celu wytworzenia butelki należy jeszcze przeprowadzić procesy wtrysku i rozdmuchu, jednak zgodnie z poz. [7] pkt 6 w procesach tych zużywa się wyłącznie energię elektryczną. Uwzględniając cenę wtrysku i rozdmuchu [7] oraz cenę 1 kWh można oszacować, iż proces wtrysku i rozdmuchu wymaga zużycia 0,18 kWh (0,65 MJ). W sumie wytworzenie butelki z PET o pojemności 0,5 litra (bez etykiety i nakrętki) wymagałoby zatem zużycia około 2,4 MJ energii. Według danych niezależnej organizacji związanej z ochroną środowiska [9] emisja zanieczyszczeń przy produkcji 1 tony PET (od złóż ropy naftowej do granulatu PET) przeznaczonego do wytwarzania butelek została przedstawiona w tabeli 1. Jak łatwo można zauważyć, największą wadą, jeśli chodzi o wytwarzanie opakowań z PET, jest wykorzystywanie nieodnawialnych zasobów złóż ropy naftowej. Naukowcy firm Toray Industries Inc oraz Gevo Inc odkryli jednak możliwość pozyskiwania tworzywa PET nie tylko z ropy naftowej, ale w całości ze źródeł odnawialnych. Związkiem tym jest izobutanol, który otrzymuje się z etanolu [10]. Co więcej, właściwości mechaniczne i chemiczne granulatu PET bazującego na bioetanolu nie odbiegają od właściwości granulatu PET bazującego na rafinacji ropy naftowej. Wskaźnikiem rozwoju tej branży opakowań jest fakt, że firma Coca Cola chce w 2020 r. wycofać butelki z tworzyw, których produkcja bazuje na wykorzystaniu ropy naftowej i w tym celu rozwija współpracę z przedsiębiorstwami zajmującymi się produkcją bazujących na bioetanolu tworzyw sztucznych (Virent, Gevo oraz Avantium) [28]. Emisja zanieczyszczeń w procesie wtrysku (wytworzenie preformy z granulatu) oraz procesie rozdmuchu (wytworzenie butelki z preformy) jest związana praktycznie wyłącznie z produkcją energii elektrycznej potrzebnej i przetwarzanej we wtryskarkach (energia termiczna – roztopienie, energia ciśnienia –wtrysk) oraz maszynach rozdmuchowych (energia termiczna –uplastycznienie, energia sprężonego powietrza – rozdmuch, energia mechaniczna – proces rozciągania preformy). Zanieczyszczenia te jednak wynikają z wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni, a zanieczyszczenia emitowane przez elektrownie są zróżnicowane w zależności od wykorzystywanego źródła energii, użytych nowoczesnych technologii zmniejszających emisję zanieczyszczeń itp. Z tych powodów można założyć, że zanieczyszczenia emitowane do środowiska w procesie wtrysku preform i rozdmuchu butelek z PET można uwzględnić w powyższej analizie dodając zanieczyszczenia jako efekt wytworzenia energii elektrycznej wartej 0,1 zł (tyle kosztuje proces wtrysku i rozdmuchu). Uwzględniając cenę 1 kWh proces wtrysku i rozdmuchu wymaga zużycia 0,18 kWh. Emisja szkodliwych substancji do atmosfery w wyniku wytworzenia 1 kWh wynika ze spalania określonych surowców kopalnych i najczęściej tymi zanieczyszczeniami są dwutlenek węgla, szkodliwe związki siarki i azotu oraz pył. W tabeli 2 zestawiono emisje zanieczyszczeń w wyniku produkcji energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 kWh w polskich elektrowniach w 2004 r. oraz przeliczenie na proces wtrysku i rozdmuchu dla butelki z PET o pojemności 0,5 litra. Dane z tabeli 2 należy dodać do danych z tabeli 1, co zostało wykonane w rozdziale 4. 3.2. Butelka szklana Do stopienia 1 tony szkła (przy założeniu optymalnej zawartości stłuczki szklanej oraz maksymalnego uzyskania energii ze spalania gazu ziemnego) potrzebne jest ok. 4 GJ energii ze spalania gazu ziemnego [12], co stanowi od 60% do 80% całej energii wykorzystywanej w pełnym „cyklu życia” butelki szklanej [12]. Wynika z tego, że w „życiu” butelki szklanej jednorazowego użytku zużywa się średnio ok. 6 GJ energii (elektrycznej oraz uzyskanej ze spalania gazu ziemnego), gdzie 2 GJ wynikają z procesów produkcji butelki z roztopionego kęsa szkła. Z innych źródeł, w zależności od rodzaju huty, wynika, że zużycie energii na wytop 1 tony szkła wynosi od 4,5 do 7,0 GJ, a wyprodukowanie tony opakowań szklanych wymaga zuży-cia od 6,5 do 9,0 GJ [13] energii elektrycznej oraz uzyskanej ze spalania gazu ziemnego. W przypadku opakowań szklanych wysokiej jakości lub specjalnie barwionych koszt energetyczny może być znacznie wyższy. Przy uwzględnieniu, że przeciętna butelka szklana o pojemności 0,5 litra ma masę ok. 350 gramów [14] wynika, że z jednej tony szkła można maksymalnie wyprodukować ok. 2860 butelek szklanych o pojemności 0,5 litra. Z przeliczenia podanej wyżej ilości wykorzystywanej energii wynika, że do produkcji jednej butelki szklanej o pojemności 0,5 litra zużywa się od 2,27 do 3,14 MJ energii, średnio ok. 2,7 MJ. Wykorzystując przyjęty równoważnik energetyczny można przeliczyć na koszt energetyczny wyprodukowanie butelki szklanej o pojemności 0,5 litra. Zgodnie z poz. [15] pkt 6 jeden gram butelki szklanej wyprodukowanej w Chinach kosztuje 0,00025 dolara, co przy założeniu ceny dolara na poziomie 3,1 zł [16] daje 0,0008 zł. Czyli jedna butelka szklana o pojemności 0,5 litra kosztuje około 0,28 zł, co przy dodaniu ceny etykiety i zamknięcia o tej samej wartości jak dla butelek z PET daje 0,33 zł. Przelicza-jąc to na wprowadzony równoważnik energetyczny otrzymujemy 0,59 kWh (2,12 MJ) energii elektrycznej wykorzystanej do wytworzenia butelki szklanej o pojemności 0,5 litra. Emisja zanieczyszczeń w czasie przetopu i przetwarzania tony szkła zgodnie z badaniami z 2005 roku [12] dla przypadku wykorzystania wtórnej redukcji zanieczyszczeń została przedstawiona w tabeli 3. Zgodnie z poz. [12] pkt 6, 80-90% zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery w czasie produkcji szkła powstaje w procesie stapiania szkła, więc wyniki przedstawione w tabeli 3 można interpretować jako całościowe emisje poszczególnych zanieczyszczeń do atmosfery w czasie produkcji szkła. Zgodnie również z tą samą poz. [12] pkt 6 emisja zanieczyszczeń jest większa o 10%, jeśli chodzi o wytwarzanie szkła do produkcji butelek do napojów gazowanych, co zostało również uwzględnione w tabeli 3. Na podstawie innych źródeł – poz. [17] pkt 6 – emisję zanieczyszczeń przy produkcji tony szkła przeznaczonego do wytwarzania butelek przedstawiono w tabeli 4. Porównując tabele 3 i 4 można stwierdzić, że najprawdopodobniej w źródle podanym w poz. [17] pkt 6 nie uwzględniono procesów związanych z wtórną redukcją zanieczyszczeń, dlatego też w dalszej części tego opracowania będą użyte dane, które się powtarzają w tabelach 3 i 4, z tabeli 3. Dane z tabeli 3 nie ujmują procesu rozdmuchu butelek z kęsa roztopionego szkła, ale ponieważ butelki szklane produkuje się w sposób podobny jak butelki z PET, można przyjąć, że cała emisja zanieczyszczeń w procesie rozdmuchu pochodzi z produkcji energii elektrycznej. Zostało to dokładniej omówione w analizie butelki z PET. W procesie produkcji butelek z przygotowanego kęsa szkła zużywa się ok. 2 GJ (555 kWh) na tonę butelek, a więc wyprodukowanie takiej ilości energii wiąże się z emisją zanieczyszczeń podaną w tabeli 5. 3.3. Puszka aluminiowa Zgodnie z poz. [18, 19] pkt 6 koszt energetyczny wyprodukowania 1 tony aluminium z rudy glinu (boksytu) wynosi 20000 kWh (72 GJ), przy czym udział energii stanowi zaledwie 20-30% całkowitych kosztów produkcji tony metalicznego glinu [18]. Pozostała część zużytej energii jest ukryta w procesach pobocznych wytopu glinu z rudy [20] i procesach związanych z usuwaniem niepotrzebnych związków z rudy (do wyprodukowania 1 tony metalicznego aluminium potrzeba ok. 4 ton boksytu [20]). Można zatem stwierdzić, że całościowy koszt energetyczny wyprodukowania 1 tony metalicznego glinu z rudy (nie uwzględniając procesu wydobycia i transportu rudy do huty) wynosi około 210 GJ. Koszt energetyczny wydobycia i przygotowania do wytopu 4 ton rudy (boksytu) równowartościowo wynosi około 700 kg ropy naftowej [21]. Jedna metryczna tona ropy naftowej jest równoważna 41,8 MJ, czyli wydobycie i przygotowanie 4 ton boksytu do wytopu wymaga ok. 29,2 GJ. Całkowity koszt energetyczny wyprodukowania metalicznego aluminium ze złóż boksytu przyjęto na poziomie 200 GJ. Koszty związane z produkcją aluminium zdecydowanie spadają w procesie recyklingu. Recykling aluminium jest bardzo korzystny pod względem ekonomicznym i ekologicznym, gdyż zwiększa niezależność surowcową kraju, zmniejsza o 95% zapotrzebowanie energetyczne do produkcji nowej partii aluminium w porównaniu z wytopem aluminium z rudy, zmniejsza o 95% emisję zanieczyszczeń w porównaniu z wytopem aluminium z rudy oraz zmniejsza o 97% zużycie wody w porównaniu z wytopem aluminium z rudy [20]. Koszty produkcji aluminium ze złomu są o 60% niższe niż z boksytów [20]. Według danych statystycznych z zakładów europejskich [19] średni koszt energetyczny wyprodukowania tony aluminium ze złomu wynosi zaledwie 11 GJ. Jest to potwierdzone w obliczeniach całkowitych kosztów energetycznych przetopu złomu aluminiowego, przy uwzględnieniu wszystkich procesów pobocznych związanych z przetopem złomu aluminiowego. Według poz. [19] pkt 6 koszt wytopu 1 tony aluminium ze złomu (odzyskanego aluminium) wynosi ok. 9,9 GJ (bez uwzględnienia kosztów pozyskiwania złomu). Zgodnie z poz. [22] pkt. 6 w 2011 roku masa obecnie najlżejszej produkowanej puszki aluminiowej o pojemności 0,5 litra wynosiła 15,83 grama. Jednak standardowa puszka aluminiowa o pojemności 0,5 litra waży ok. 18 g [19] i ta masa puszki będzie wykorzystywana w dalszych obliczeniach. Podczas produkcji w czasie wykrawania krążków z arkusza blachy aluminiowej, z których następnie wytłacza się puszki, zawsze występuje odpad materiałowy i zgodnie z poz. [23] pkt 6 ilość odpadów wynosi 9% (teoretycznie), a w rzeczywistości 12-14%. W dalszej analizie wielkości te nie będą brane pod uwagę. Zakładając zatem, że w pełni wykorzystujemy materiał blachy aluminiowej, to z jednej tony aluminium można wyprodukować ok. 55 555 sztuk puszek o pojemności 0,5 litra [19]. Wynika z tego, że koszt energetyczny wyprodukowania ilości aluminium potrzebnego do produkcji jednej puszki aluminiowej o pojemności 0,5 litra wynosi 3,7 MJ dla aluminium pierwotnego (uzyskanego z wytopu z boksytów) oraz 0,19 MJ dla aluminium wtórnego (uzyskanego z przetopu złomu aluminiowego). Przy założeniu odzysku 50% surowca (w krajach europejskich odzyskuje się od 20% do 75% aluminium przeznaczonego do produkcji puszek) można przyjąć, że ilość energii potrzebnej do wyprodukowania jednej puszki aluminiowej o pojemności 0,5 litra będzie równa średniej arytmetycznej i wyniesie 1,95 MJ. Nie znaleziono informacji o kosztach energetycznych walcowania aluminium do postaci blachy aluminiowej i kosztach energetycznych wytłaczania puszek z tej blachy. Wykorzystując wprowadzony we wstępie równoważnik energetyczny można przeliczyć cenę puszki aluminiowej o pojemności 0,5 litra na odpowiadającą tej cenie ilość energii elektrycznej. Zgodnie z poz. [7] pkt 6 cena puszki aluminiowej waha się pomiędzy 0,09 a 0,12 euro, co przy założonym wcześniej kursie euro daje kwotę 0,36-0,48zł. Według innych źródeł cena puszki aluminiowej o pojemności 0,5 litra wynosi ok. 0,125 dolara [24], czyli 0,38 zł według kursu dolara z poz. [16] pkt 6. W dalszych obliczeniach zostanie użyta cena najniższa, czyli 0 ,36 zł/puszkę. Przy założeniu, że całkowity koszt puszki aluminiowej jest związany tylko ze zużyciem energii elektrycznej, to na wyprodukowanie 1 puszki trzeba zużyć 0,64 kWh (2,3 MJ) energii. Według innych źródeł – poz. [1,2] pkt 6 – całkowity koszt energetyczny wytworzenia jednej puszki aluminiowej o pojemności 0,335 litra wynosi 3,91 MJ (w Ameryce Północnej) oraz 3,16 MJ (w Europie). Dla puszki o pojemności 0,5 litra koszt energetyczny byłby z pewnością wyższy ze względu na konieczność użycia większej ilości aluminium. Produkcja aluminium z boksytu pociąga za sobą nie tylko bardzo duże zużycie energii, ale również emisję groźnych dla środowiska związków, w tym związków fluoru. Powodują one skażenie gleby i wód podskórnych. Nieznaczne przekroczenie limitu fluoru w organizmie człowieka stanowi bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia (udowodniono, że fluor zmniejsza wchłanianie magnezu, zwiększa ryzyko nowotworów mózgu, układu kostnego i jelita grubego oraz wielu innych [25]). Emisja zanieczyszczeń do środowiska przy produkcji tony metalicznego aluminium z boksytu (aluminium pierwotne) i złomu (aluminium wtórne) przy uwzględnieniu emisji zanieczyszczeń wywołanych wytworzeniem energii elektrycznej według poz. [19] pkt 6 została przedstawiona w tabeli 6. W przypadku butelek z PET i butelek szklanych procesy wytwarzania butelki z granulatu lub butelki z kęsa szkła pociągają za sobą prawie wyłącznie emisję zanieczyszczeń wynikającą z produkcji energii elektrycznej w elektrowniach. Natomiast jeśli chodzi o produkcję puszek aluminiowych, ze względu na emisję zanieczyszczeń nie można pominąć procesu wytłaczania i procesów z nim związanych. W procesie wytłaczania puszek używane są środki smarno-chłodzące, do czyszczenia puszek po procesie wytłaczania używa się silnych detergentów i różnych chemikaliów, które są źródłem emitowanych zanieczyszczeń [26]. Co więcej, po umyciu puszki lakieruje się od wewnątrz warstewką ochronną, co powoduje emisje do atmosfery polimerów w formie aerozolu. Nie znaleziono badań odnośnie do emisji zanieczyszczeń w trakcie procesów wytłaczania puszki, ale zgodnie z poz. [1,2] pkt 6 w procesie produkcji i transportu puszki aluminiowej o pojemności 0,335 litra emisja gazów cieplarnianych (GHG – Green House Gas), w tym dwutlenku węgla i jemu podobnych, wynosiła w 2009 roku 229,1 g (Ameryka Północna) oraz 167,9 g (Europa), co stanowi wartość porównywalną z ilością dwutlenku węgla emitowaną w czasie wytopu aluminium, podaną w poz. [19] pkt 6 (tabela 5). Można z tego wyciągnąć wniosek, że najprawdopodobniej emisja gazów cieplarnianych związana z produkcją puszki aluminiowej wiąże się przede wszystkim z wytopem, oczyszczeniem i przygotowaniem aluminium. 4. Podsumowanie Na podstawie powyższych danych w tabeli 7 przedstawiono podsumowanie zapotrzebowania na energię w czasie produkcji opakowań szklanych, aluminiowych i z tworzywa PET. W tabeli tej zestawiono ze sobą wyniki danych literaturowych oraz wartości energii obliczonej na podstawie przyjętego równoważnika energetycznego. Kolejna tabela 8 zawiera zestawienie danych literaturowych dotyczących zużycia energii (elektrycznej, mechanicznej, cieplnej) w trakcie wytwarzania materiału opakowaniowego, produkcji opakowania z tego materiału i transportu wyprodukowanych opakowań szklanych, aluminiowych i z tworzywa PET o pojemności 0,335 litra [1,2]. Kolejne dwie tabele przedstawiają zbiorcze zestawienia emisji zanieczyszczeń na podstawie omawianych w niniejszym opracowaniu danych. Tabela 9 zawiera zestawienie danych literaturowych dotyczące emisji gazów cieplarnianych (GHG), emitowanych w trakcie wytwarzania materiału opakowaniowego, produkcji opakowania z tego materiału i transportu wyprodukowanych opakowań szklanych, aluminiowych i z tworzywa PET o pojemności 0,335 litra [1,2]. Tabela 10 natomiast zawiera zestawienie emisji zanieczyszczeń w czasie produkcji opakowań szklanych, aluminiowych i z tworzywa PET o pojemności 0,5 litra w przeliczeniu na jedno opakowanie. 5. Wnioski Z prezentowanych zestawień tabelarycznych, utworzonych na podstawie zebranych danych literaturowych [8,13,19] w punkcie 4 wynika, że przy porównaniu ze sobą opakowania szklanego i z PET o pojemności 0,5 litra zużycie energii jest niższe w przypadku tworzywa PET (tabela 7). Nie znaleziono danych literaturowych dotyczących kosztów energetycznych związanych z wyprodukowaniem puszki aluminiowej, ale bazując na cenie tworzywa PET i aluminium potrzebnych do wyprodukowania opakowania o pojemności 0,5 litra oraz przyjmując założenie, że koszt energetyczny wytłoczenia puszki aluminiowej o pojemności 0,5 litra jest porównywalny z kosztem energetycznym wtrysku i rozdmuchu butelki z PET o tej samej pojemności, można stwierdzić, że wyprodukowanie puszki aluminiowej o pojemności 0,5 litra wiąże się z większym nakładem energetycznym niż butelki z PET, ale niższym niż butelki szklanej (tabela 7). Również przyjęty równoważnik energetyczny, opisany w rozdziale 1, świadczy o najniższym zapotrzebowaniu na energię do wytworzenia opakowań o pojemności 0,5 litra do napojów gazowanych i niegazowanych z tworzywa PET, zaś najwyższe zapotrzebowanie na energię stwierdzono dla puszek aluminiowych (tabela 6). Co do emisji zanieczyszczeń (tabela 9) można ustalić jednoznacznie, że jeśli chodzi o wytworzenie ilości tworzywa potrzebnego do wyprodukowania opakowania o pojemności 0,5 litra, jest ona najniższa dla tworzywa PET. Co więcej, w czasie wytwarzania tworzywa PET nie są emitowane szkodliwe związki fluoru, jak ma to miejsce w przypadku produkcji szkła lub aluminium. W opracowaniu podano również dane z innych źródeł [1,2] porównujących koszty energetyczne oraz emisję zanieczyszczeń związane z wytwarzaniem opakowań szklanych, aluminiowych i z PET o pojemności 0,335 litra, przeznaczonych do gazowanych napojów spożywczych (tabela 7 i 8). Z danych tych wynika, że zużycie energii jest najniższe w przypadku butelek z PET, a najwyższe dla butelek szklanych (tabela 7), natomiast emisja gazów cieplarnianych, w ogólnym bilansie, jest najniższa dla butelek z PET, a najwyższa dla puszek aluminiowych (tabela 8). Powyższe wnioski potwierdzają również inne dane literaturowe (np. Poz. [27] pkt 6), które nie zostały omówione w niniejszym opracowaniu. Literatura [1] Firma Husky; Quantifying Environmental Impacts of Carbonated Soft Drink (CSD) Packaging, Case Study: CSD Beverage Package Performance in North America; Data source: SavvyPack® System from Allied Development Corporation. © Copyright 2009. Husky Injection Molding Systems Ltd. [2] Firma Husky; Quantifying Environmental Impacts of Carbonated Soft Drink (CSD) Packaging, Case Study: CSD Beverage Package Performance in Europe; Data source: SavvyPack® System from Allied Development Corporation. © Copyright 2009. Husky Injection Molding Systems Ltd. [3] Forum internetowe na temat „Koszt energii dla ogrzewania”; adres strony internetowej http://forum.oilpeak.pl/about259-60.html; post nadany w 2011 [4] Magazyn internetowy portalspozywczy. pl; „Prezes KIG PR: Istnieje ryzyko kolejnego wzrostu cen granulatu do produkcji butelek PET”; adres strony internetowej: http://www.portalspozywczy.pl/inne/napoje_bezalkoholowe/wiadomosci/prezes-kig-pr-istnieje-ryzyko-kolejnego-wzrostu-cen-granulatu-do-produkcji-butelek-pet,64415.html; 2012 [5] Strona internetowa: http://www.kurs-euro.com.pl; 2012 [6] Katalog wyrobów firmy Suwary SA; adres strony internetowej: http://www.suwary.com.pl/opakowania.asp?gr1=pet; 2012 „Przyszła pora na „zielony” PET”; Technologie Polimerów, 10/2011 [7] Dane własne firmy TES sp. z. o.o. [8] Marek Szostak; Recykling Politereftalanu etylenu – PET; Opakowanie, 6/2005 [9] Niezależna organizacja ochrony środowiska Environmental Impact; Adres strony internetowej: http://envimpact.org/node/14/bottomline; ostatnia aktualizacja 2012 [10] Przyszła pora na „zielony” PET; Technologie Polimerów, 10/2011 [11] doc. dr inż. A. Strupczewski, dr inż. U. Radović (Agencja Rynku Energii); Koszty zewnętrzne wytwarzania energii elektrycznej w Polsce; adres strony internetowej: http://www.atom.edu.pl/index.php/ekologia/koszty-zewnetrzne-w-polsce.html. Artykuł zamieszczony pierwotnie w Biuletynie Miesięcznym PSE, styczeń 2006, s. 14-29, Cykl: Energetyka atomowa [12] WORLD BANK GROUP, IFC; Environmental, Health, and Safety Guidelines for Glass Manufacturing; 4/2007 [13] Dokument Ministerstwa Ochrony Środowiska obejmujący czynności przemysłowe określone w rozdziałach 3.3 i 3.4 załącznika 1 dyrektywy 96/61/EC; 12/2001 [14] Sklep internetowy WinnicaCieplice. pl; adres strony internetowej: http://winnica.bazarek.pl/opis/1426694/butelka-szklana-500-ml-braz-piwo.html; ostatnia aktualizacja 2012 [15] Sklep internetowy; adres strony internetowej: http://www.alibaba.com/product-gs/475130571/Beverage_glass_bottles.html; ostatnia aktualizacja 2012 [16] Strona internetowa: http://www.kursdolara.com.pl; 2012 [17] Niezależna organizacja ochrony środowiska Environmental Impact; Adres strony internetowej: http://envimpact.org/node/160/bottomline; ostatnia aktualizacja 2010 [18] Długa historia Alu-puszki, czyli aluminiowej puszki na napoje; program edukacyjny dla szkół fundacji na rzecz odzysku aluminiowych puszek po napojach Recal w roku szkolnym 2011/2012 [19] Pikoń K., Pompa Ł.; Politechnika Śląska; Uciążliwość ekologiczna recyklingu opakowań aluminiowych; Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 12 nr 1, 2010 [20] Małgorzata Litwińczyk-Kwaśnicka; Aluminium. Metody otrzymywania oraz odzysku z materiałów odpadowych; Gospodarka Surowcami Mineralnymi Tom 24 2008 Zeszyt 3/3 [21] Program edukacyjny dla przedszkoli fundacji na rzecz odzysku aluminiowych puszek po napojach Recal; Warszawa 2009; wydanie 4. [22] Portal internetowy plastech.pl; Ball zmniejsza wagę opakowań; adres strony internetowej: http://www.plastech.pl/wiadomosci/artykul_5634_1/Ball-zmniejsza-wage-opakowan; 2011 [23] W. Dariusz, M. Walczak; Puszka aluminiowa – wczoraj – dziś – jutro; Opakowanie 3/1998 [24] Sklep internetowy; adres strony internetowej: http://www.alibaba.com/product-gs/396807971/2_piece_Aluminium_Cans.html; ostatnia aktualizacja 2012 [25] Żaneta Polkowska, Malwina Diduch, Jacek Namieśnik; Oznaczenie stężeń jonów fluorkowych w próbkach wody pitnej z terenu miasta Malborka; Ecological Chemistry and Engineerings, Vol. 17, No. 3 2010 [26] Firma Auroka Automatyk zajmująca się oprogramowaniem maszyn i instalacji; adres strony internetowej: http://automatyka.auroka.pl/pl/zadania/sterowanie-produkcja.html; ostatnia aktualizacja 2012 [27] CCFGroup. com; PET bottles more environment friendly than glass or aluminium: Study; firma Franklin Associates 04/2010; adres strony internetowej: http://www.ccfgroup.com/newscenter/newsview.php?Class_ID=600000&Info_ID=20100413025 [28] Portal internetowy plastech. pl; Coca Cola chce w 2020 r. wycofać butelki z tworzyw; adres strony internetowej: http://www.plastech.pl/wiadomosci/artykul_6569_1/Coca-Cola-chce-w-2020-r-wycofac-butelki-z-tworzyw; 07/2012