Kontrowersje, dotyczące opakowań funkcjonujących na rynku i ochrony środowiska naturalnego, są współcześnie na porządku dziennym. Coraz częściej padają krytyczne głosy ze strony różnego rodzaju ruchów ekologicznych, które zarzucają producentom przede wszystkim zużywanie zbyt dużej ilości materiałów do pakowania produktów. Niejednokrotnie wykorzystują oni materiały, które z biologicznego punktu widzenia są nierozkładalne, co z kolei prowadzi do zanieczyszczania środowiska naturalnego. Wyczerpywanie naturalnych zasobów, zaśmiecanie środowiska, zanieczyszczanie rzek, powietrza oraz atmosfery, jak również zagospodarowywanie odpadów są zagadnieniami, które ściśle wiążą się z ochroną środowiska, a zarazem mają istotny wpływ na działalność związaną z opakowaniami.
Współcześnie coraz większy nacisk kładzie się na tzw. recykling, którego głównym zadaniem jest ochrona środowiska naturalnego przed rosnącą liczbą zużytych opakowań [1]. Idea jego funkcjonowania polega na odzyskiwaniu tworzyw, które są cenne do ponownego przetwarzania. Prowadzi to do zmniejszenia zanieczyszczenia, jak również spadku zużytych surowców.
Niezwykle ważnym elementem, na który coraz większe grono konsumentów zaczyna zwracać uwagę, jest znak mówiący, iż opakowanie jest bezpieczne dla środowiska. Przykład tego typu opakowania przedstawia fot. 1.
Wyraźnie zostało ono oznaczone jako ekologiczne, wytworzone zgodnie z wymogami środowiska. Opakowania tego typu produktów są z reguły prostsze w wyrazie i często wykorzystują jeden kolor zadruku. Wydawać by się mogło, że postawione na półce obok kolorowych kartonów i pudełek pozostaną niezauważone. Nic bardziej mylnego. Po pierwsze, na tle feerii barw z większą siłą przyciągają uwagę, po drugie przekazują jasną informację: „powstałe zgodnie z naturą”. Proste opakowanie staje się więc symbolem tego, co kryje w sobie [2].
Niestety znaczna część producentów w dalszym ciągu uważa, że im większe opakowanie, tym większa skuteczność jego funkcji promocyjnej. Co więcej, w dalszym ciągu wykorzystują oni do pakowania produktów tworzywa sztuczne, które mają niezwykle negatywny wpływ na środowisko, atmosferę, jak również zdrowie człowieka. Są one zaliczane do materiałów, które trudno się rozkładają. Co więcej, proces ich produkcji powoduje, że w atmosferze pojawia się wiele szkodliwych substancji takich jak siarka, azot, freony i inne niebezpieczne pierwiastki [3]. Negatywny wpływ na ludzki organizm to przede wszystkim alergie, jak również stany zapalne.
Projektując opakowania poza wymogami prawa i etyki trzeba wziąć również pod uwagę te związane z ekologią. Coraz więcej konsumentów zaczyna bowiem poszukiwać opakowań, które poza tym, że będą atrakcyjne, innowacyjne, funkcjonalne, będą również bezpieczne i zgodne z wymaganiami, jakie stawia ekologia. Zauważają oni, że codzienne śmieci to nic innego, jak opakowania, które muszą znaleźć się w koszu, gdyż nie można ich w żaden sposób przetworzyć. Co za tym idzie, nie dziwi nas już obecnie widok osób, które odmawiają zapakowania swoich zakupów w foliowe reklamówki. Są one świadome, że jeżeli samodzielnie nie podejmą działań, to same ruchy ekologiczne niczego nie dokonają.
Wytwórcy określonych produktów starają się sprostać oczekiwaniom konsumentów, jak również prowadzić działalność zgodną z wymogami, jakie narzucają ruchy ekologiczne. W związku z tym na naszym rynku pojawia się coraz więcej opakowań biodegradowalnych, a także wielokrotnego użytku. Można zauważyć, że historia zatoczyła koło, gdyż to, co kiedyś było uznawane za
passé, współcześnie staje się trendy. A mowa jest o szarych torbach, które w okresie PRL były znienawidzone przez obywateli, natomiast obecnie stają się wyróżnikiem nowoczesnego, ekologicznego podejścia. Foliowe reklamówki, choćby nie wiem jak były kolorowe i ciekawe, to poza tym, że zwracają uwagę, nie są używane przez większość konsumentów.
Producenci z branży kosmetycznej poszukują naturalnych materiałów, z których mogłoby zostać wykonane jednostkowe opakowanie. Ich pomysły są niezwykle innowacyjne. Na rynku możemy już spotkać opakowania z juty czy też kauczukowe, czyli z materiałów przyjaznych dla środowiska. Co więcej, osiągają dzięki temu efekt, jakim jest przykucie uwagi konsumenta i nakłonienie go jednocześnie do zakupu.
Na fot. 2 zostało przedstawione opakowanie mydła wykonane z naturalnego materiału, jakim jest juta. Poza tym, że jest to materiał przyjazny dla środowiska, to dodatkowo może być wykorzystany przez nabywcę do innych celów. Spełniony jest zatem warunek funkcjonalności.
Niestety wszelkiego rodzaju modyfikacje w obrębie opakowań są związane z wysokimi kosztami. W związku z tym producenci nie zawsze mogą sobie pozwolić na używanie naturalnych opakowań, które w zestawieniu z tworzywami sztucznymi są nieproporcjonalnie drogie. Można jednak udoskonalać opakowania, nie ponosząc przy tym wysokich kosztów. Przykładem jest firma Unilever, która stara się usuwać z opakowań PVC, czyli polichlorek winylu. Z ekologicznego punktu widzenia tworzywo to jest oceniane negatywnie, co wynika przede wszystkim z faktu, że jego recykling jest nierealny [4]. Niestety jest tworzywem niemożliwym do zastąpienia w opakowaniach typu „blister-pack”, które stosuje się do pakowania tabletek farmaceutycznych. Jego zaletą jest przede wszystkim to, że stanowi tworzywo tanie i możliwe do różnorodnego zastosowania. W związku z tym jest często wykorzystywanym materiałem do produkcji opakowań. Wspomniana firma Unilever ogranicza również zużywanie materiałów do pakowania produktów oraz ilość laminatu służącego do produkcji owych opakowań [5].
Znaczna część producentów proszków do prania (m.in. proszków Dosia, Bonux) chcąc sprostać wymogom, jakie narzuca ekologia, postanowiła ograniczyć zużycie szkodliwego dla środowiska laminatu do produkcji opakowań. Co więcej, pojawiają się proszki, które są pakowane w torby o 6 cm mniejsze i choć zawierają mniejszą ilość proszku, to produkt jest bardziej wydajny, dzięki czemu wystarcza na dłużej. System Euro Compact pozwala na użycie aż 1/3 mniej proszku do jednego prania. Warto również zwrócić uwagę na to, że materiały, które się wykorzystuje, w dużej mierze pochodzą ze źródeł odnawialnych. Innym przykładem jest marka dr Irena Eris, która wykorzystuje do opakowań produktów materiały w pełni ekologiczne.
Jak widać na fot. 3, marka postanowiła stworzyć tzw. serię The Highest Technology Inside Ecology. Zostały w niej użyte, jak już wcześniej wspomniano, ekologiczne opakowania zgodne ze standardem REACH, gwarantującym ochronę zdrowia ludzkiego, jak również środowiska. Co więcej, wykorzystano papier, który jest łatwo biodegradowalny oraz zastosowano zabieg polegający na zredukowaniu opakowania do minimum [5]. Przedstawiony na fot. 3 krem został umieszczony w słoiku, który jest wykonany z jednorodnego tworzywa, dzięki czemu może zostać łatwo poddany recyklingowi. Należy również zauważyć, że nie występuje na nim zbyt wiele zdobień. Ma to swoje uzasadnienie. Zbyt duża ilość kolorystyki i różnego rodzaju zdobień sprawia bowiem, że opakowanie jest obciążeniem dla biodegradacji.
Posunięcia, które zostały zastosowane w produkcji przez markę dr Irena Eris, powinny stać się wzorem do naśladowania dla innych producentów. Jest to bowiem najlepsza droga do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Producenci perfum również wprowadzają opakowania, które nadają się do wielokrotnego użytku, dzięki czemu, gdy kończą się nasze ulubione perfumy, nie wyrzucamy opakowania do kosza, tylko wykorzystujemy je do innych celów. Przykładem jest producent perfum Kenzo.
Marka Kenzo stworzyła flakon, który nadaje się do wielokrotnego użytku (f
ot. 4), gdy skończą się perfumy. Jest zatem niezwykle funkcjonalny. Możemy go wykorzystać m.in. jako flakon na kwiaty bądź napełnić innymi perfumami lub innym płynem. Pomysłów jest mnóstwo.
Odnosząc się do powyższych przykładów można wysnuć pozytywny wniosek mówiący, że zarówno recykling, jak i innowacyjne sposoby projektowania opakowań, które będą nastawione na ochronę środowiska, upowszechnią się, dzięki czemu w skuteczny i efektywny sposób przyczynią się do ochrony środowiska naturalnego. Już można zauważyć, że producenci idą z duchem czasu, bowiem na sklepowych półkach pojawia się coraz więcej produktów pięknie opakowanych w materiały z naturalnych surowców. Możemy zatem prognozować, że choć teraz są one czymś innowacyjnym i postrzeganym jako oryginalne, to za kilka lat staną się czymś normalnym i powszechnym. Z kolei marnotrawstwo, które jeszcze do niedawna było wyróżnikiem kultury konsumpcyjnej, jak również niskiej kultury ekologicznej, stanie się już przeszłością. Większość z nas może to potraktować jako utopię, działania, które nie mają szans rozpowszechnienia się na większą skalę. Myślenie to oczywiście jest uzasadnione, bowiem gdy spojrzymy na statystyki, to nasuwa nam się tylko jeden wniosek: że niestety jesteśmy skazani na klęskę ekologiczną i jeszcze większe zanieczyszczenie środowiska, aniżeli notuje się obecnie. Jak wynika z raportu, który został zamieszczony w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami, ilość odpadów wytworzonych w Polsce w 2004 roku wyniosła 3,4 mln ton, a w 2010 roku liczba ta zdecydowanie wzrosła do 5 mln ton [6]. W 2014 roku przewiduje się wzrost do ok. 5,2 mln ton, a w 2018 roku do prawie 5,4 mln ton. Podane liczby nie wróżą niestety niczego dobrego. Sami producenci nie są w stanie przyczynić się do odbudowy środowiska naturalnego, które jest niezwykle zanieczyszczone. Z drugiej jednak strony można przywołać najnowsze badania, jakie przeprowadził Gemius, z których wynika, że 12% konsumentów zwraca dużą uwagę na to, czy opakowanie produktu jest ekologiczne [7].
W związku z tym, że ilość odpadów wzrosła w ciągu ostatnich lat, coraz więcej konsumentów zaczyna mieć świadomość, że powinno się dążyć do ochrony środowiska naturalnego i są jak najbardziej za tym, by ograniczać nadmierne pakowanie produktów. Producenci również są tego świadomi i wychodzą z założenia, że produkcja ekologicznych opakowań może się skutecznie przyczynić do budowania przewagi konkurencyjnej na rynku, jak również dbania o środowisko. Trzeba mieć zatem nadzieję, że tego typu myślenie stanie się za kilka lat powszechne i ludzie uświadomią sobie, że są współtwórcami społeczeństwa opartego na w pełni ekologicznych praktykach.
Literatura:
1. Hales Colin F. (1999). Opakowanie jako instrument marketingu. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
2. Stewart B. (2009). Projektowanie opakowań. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
3. Ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63/2001, poz. 638 ze zm.)
4. Cichoń M. (1996). Opakowanie w towaroznawstwie, marketingu i ekologii. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich
5. Bochner K. [Dok. elektr.] wiadomoscikosmetyczne. pl (2010)
6. Odpady opakowaniowe. [Dok. elektr.] www.ekoportal.eu (2010)
7. Ekologiczne produkty w opakowaniach przyjaznych dla środowiska. [Dok. elektr.] opakowania.com.pl (2012)
