We współczesnej poligrafii coraz większego znaczenia nabiera druk opakowań. Przyczyna jest prosta: o ile różnego typu publikacje można łatwiej i taniej kolportować w postaci cyfrowej, o tyle żadnego produktu nie można zapakować do wirtualnej torby, puszki, butelki lub pudełka. Opakowania są i będą potrzebne zawsze, rosnąć też będzie wpływ ich jakości na skuteczność sprzedaży.
We współczesnej poligrafii takie parametry druku jak: dynamika obrazu, rozdzielczość, wypracowanie szczegółów, pasowanie kolorów nie stanowią już problemu, jednak w dalszym ciągu problemem pozostaje wierność reprodukcji kolorów oryginału. Problem jest tym trudniejszy, że w epoce fotografii cyfrowej i komputerowych programów właściwie nie ma już obrazów „oryginalnych” w postaci analogowej i nawet zeskanowane dokumenty i fotografie archiwalne występują w procesie obróbki w postaci cyfrowej. Oryginałem staje się więc plik cyfrowy, na podstawie którego różne urządzenia (monitory i wszelkiego typu urządzenia drukujące) tworzą obrazy o nieco innych kolorach.
W procesie poligraficznym nie jest możliwa idealna reprodukcja kolorów, chociaż w najpopularniejszych technikach drukowania i przy zastosowaniu typowych podłoży drukowych uzyskanie optymalnych wyników bardzo ułatwia technika zarządzania kolorem (color management). Znacznie trudniejszy problem występuje w produkcji opakowań wykorzystującej nietypowe, czasami bardzo wyrafinowane podłoża, specjalne farby i najróżniejsze techniki wykończeniowe, które nie poddają się standaryzacji. W takich przypadkach oprócz techniki color management szczególnego znaczenia nabierają ocena i dopasowanie kolorów nazywane color matching. Techniki te są często mylone, dlatego warto wyjaśnić, na czym polegają i do czego służą.
Color management
Wrażenie koloru powstaje w wyniku oddziaływania na komórki oka światła o różnych długościach fali odpowiadających trzem barwom podstawowym RGB.
W procesie poligraficznym kolorowy obraz jest tworzony w urządzeniach, które same są źródłem światła (monitory) oraz na analogowych wydrukach oglądanych w świetle odbitym. W pierwszym przypadku wrażenie koloru powstaje pod wpływem wysyłanego przez urządzenie światła o ww. trzech barwach składowych RGB, czyli w tzw. przestrzeni kolorów RGB. W drugim przypadku – pod wpływem światła achromatycznego (R=G=B), filtrowanego przez farby o barwach uzupełniających CMY i achromatycznej czerni (K), czyli w tzw. przestrzeni kolorów CMYK.
W każdej z tych przestrzeni możliwe jest uzyskanie innej gamy kolorów, nazywanej gamutem kolorów. Każde urządzenie i technika drukowania również mają własny, ograniczony gamut kolorów, wynikający z ich parametrów technicznych (np. właściwości podłoża drukowego). Przykładowo gamuty monitorów są uboższe niż gama kolorów rozróżnianych przez ludzkie oko, a gamuty urządzeń drukujących (CMYK) są uboższe niż gamut kolorów monitorów RGB. Z tego względu nie jest możliwa idealna reprodukcja kolorów, a jedynie uzyskanie kolorów możliwie najbardziej zbliżonych.
W celu zapewnienia optymalnej reprodukcji koloru wszystkie kolory, jakie rozpoznaje ludzkie oko, zostały zdefiniowane w niezależnej od urządzeń przestrzeni kolorów CIE Lab, a ICC (International Color Consortium) wprowadziło związane z każdym urządzeniem i techniką drukowania tabele nazywane profilami koloru (color profile), umożliwiające przeliczanie koloru między gamutami różnych urządzeń i dobieranie najbardziej podobnego odpowiednika.
Technika color management polega na przeliczaniu przez moduły CMM (color management module) kolorów między przestrzeniami kolorów poszczególnych urządzeń za pośrednictwem przestrzeni wymiany Lab (PCS). Technika ta nie jest doskonała i zawsze występują różnice między kolorami oryginału a kolorami reprodukowanymi.
Color matching
Obraz analogowy (np. wydruk na papierze) widzimy dlatego, że odbija on światło padające z innego źródła. To, jaki widzimy kolor, zależy więc nie tylko od właściwości obrazu analogowego, ale również od składu światła padającego. Ma ono wpływ nawet na wrażenie kolorów wyświetlanych na monitorach oświetlonych światłem miejscowym. Jeśli ten sam obraz oświetlimy światłem o różnym składzie (różnym kolorze), to za każdym razem skład światła odbitego również będzie inny, a więc za każdym razem będziemy widzieć inne kolory tego samego obrazu.
Nawet najlepsza technika color management nie zapewnia automatycznie idealnej reprodukcji kolorów i zawsze istnieje konieczność oceny różnic między kolorami oryginału a kolorami wydruku próbnego i wprowadzenia korekt przed uruchomieniem druku nakładowego. Ten proces nazywany jest color matching (dopasowanie kolorów). Oceny różnic dokonuje się wzrokowo i z pomocą przyrządów pomiarowych. Podstawą color matching jest dokonywanie porównania kolorów w takich samych warunkach na wszystkich etapach produkcji poligraficznej.
Ponieważ w praktycznych zastosowaniach parametrem określającym skład spektralny źródła światła jest jego temperatura barwowa, jedynym rozwiązaniem zapewniającym profesjonalną kontrolę jakości koloru jest oświetlanie wszystkich stanowisk pracy światłem o identycznej, testowanej temperaturze barwowej oraz izolowanie tych stanowisk od wpływu innych, przypadkowych źródeł światła.
Warunki optymalnej reprodukcji koloru
Zasadnicza różnica między color management a color matching polega na tym, że color management opiera się na profilu koloru (czyli algorytmie przeliczeniowym) przygotowanym dla konkretnej techniki tworzenia obrazu (monitora, maszyny drukującej, podłoża), zainstalowanym w komputerze, działającym „automatycznie” i zawsze w jakimś stopniu niedoskonale, natomiast dopasowania oceny wyniku działania profilu dokonuje zawsze oko obsługującego urządzenie pracownika, który wprowadza ostateczne korekty przed rozpoczęciem druku nakładowego. O ile warunki, w jakich pracuje komputer (i zainstalowany w nim profil) nie mają żadnego znaczenia, o tyle warunki, w jakich człowiek dokonuje oceny koloru porównując wydruk i obraz monitora lub wydruk próbny z oryginałem, mają znaczenie zasadnicze i to na każdym etapie produkcji poligraficznej.
Elementy programu color matching
Zasada color matching jest bardzo prosta: na wszystkich etapach obróbki poligraficznej – od studia fotograficznego, przez komputerowe studio graficzne, aż po halę maszyn w drukarni – jakość kolorów musi być oceniana w identycznych warunkach, to znaczy na stanowisku oświetlonym światłem o stałej temperaturze barwowej i zabezpieczonym przed wpływem niekontrolowanego światła miejscowego. Realizacja tej prostej zasady jest jednak trudna, ponieważ w praktyce stanowiska pracy tego samego procesu znajdują się w różnych i różnie oświetlonych pomieszczeniach, a ujednolicenie oświetlenia całych pomieszczeń najczęściej jest niewykonalne z przyczyn technicznych i nieracjonalne z przyczyn ekonomicznych. Jedynym rozwiązaniem jest tworzenie wyspecjalizowanych, izolowanych od wpływu światła miejscowego stanowisk, dostosowanych (również pod względem ergonomii) do wymagań każdego etapu procesu produkcji. Ze względów praktycznych stanowiska takie powinny być również zróżnicowane pod względem ceny, ponieważ możliwości ekonomiczne firmy mogą mieć wpływ na komfort pracy, ale nie powinny wpływać na możliwość rzetelnej oceny koloru.
Podstawowy proces produkcyjny powinien więc obejmować stanowiska do pracy przy komputerze w pozycji siedzącej (studio fotograficzne, studio graficzne, laboratoria itp.) oraz stanowiska kontrolne i pomiarowe przeznaczone do pracy w pozycji stojącej (przede wszystkim hale maszyn w drukarniach i punkty konsultacji z klientami).
Program lettero color matching
Na świecie jest wiele firm specjalizujących się w technice color management (co polega na tworzeniu profili koloru dla konkretnego procesu produkcji) oraz kilku liczących
się producentów wyposażenia do techniki color matching. Obecnie chyba najobszerniejszą ofertę w tej dziedzinie przedstawia polska firma Karoń, właściciel marki Lettero. Program obejmuje sześć typów urządzeń:
Oświetlacze CMB (color match box) – urządzenia do oświetlania obiektów przestrzennych (m.in. opakowań, próbek towarów i materiałów) w świetle o czterech różnych składach spektralnych – D50, D65, F, UV.
Oświetlacze PVB (profi view box) – urządzenia do oświetlania światłem o testowanej temperaturze barwowej 5000 K oryginałów analogowych, przeznaczone do ustawiania przy monitorach komputerowych na dowolnych stanowiskach pracy.
Stanowiska komputerowe CTU (color tent unit) – kompletne stanowisko do pracy komputerowej w pozycji siedzącej, oświetlone światłem dziennym (5000 K) i izolowane od wpływu światła miejscowego, samodzielne lub na dedykowanym stelażu (CTS).
Stanowiska kontroli (i pomiaru) koloru CCS (color control station) – stanowisko do pracy w pozycji stojącej przeznaczone do kontroli i pomiaru koloru oraz kontroli jakości druku w halach maszyn. Stanowiska wyposażane są opcjonalnie w blat do pomiaru koloru za pomocą spektrometru.
Stanowiska kontroli i pomiaru koloru CCS-SP – stanowiska z wielkoformatowym, pochylonym blatem wyposażone w prowadnice i wózek do spektrometru, przeznaczone do oceny i pomiaru koloru na wydrukach wielkoformatowych, przede wszystkim przy produkcji opakowań.
Lampy sufitowe LCL – lampy do ogólnego oświetlenia pomieszczeń przeznaczonych do obróbki obrazu (studia projektowe i komputerowe) światłem o testowanej temperaturze barwowej 5000 K i dwoma rodzajami dyfuzora.
Najważniejszą cechą urządzeń lettero jest to, że zapewniają one profesjonalne warunki oceny i kontroli koloru niezależnie od możliwości inwestycyjnych użytkowników – od najmniejszych, izolowanych oświetlaczy PVB do wielkoformatowych stanowisk kontrolnych CCS-SP. Profesjonalizm nie zależy od ceny, ale od świadomego doboru i użytkowania narzędzi pracy.
Opracowano na podstawie materiałów firmy Karoń
