1. Wstęp
Blisko 90% produktów wytwarzanych na świecie wymaga stosowania opakowań [1]. Na tej podstawie można wnioskować o skali produkcji opakowań, o ich udziale w gospodarce krajów, ale również o ilości powstałych z nich odpadów. W Unii Europejskiej już w 1994 r. wprowadzone zostały regulacje prawne dotyczące ograniczenia negatywnego wpływu odpadów opakowaniowych na środowisko, jednocześnie obowiązuje ogólna strategia postępowania z odpadami, która zakłada ściśle określoną hierarchię działań. W pierwszej kolejności należy zapobiegać
powstawaniu odpadów oraz minimalizować ich ilości. W odniesieniu do metod postępowania z wytworzonymi odpadami preferowane są: recykling, następnie odzysk (np. energii), aż wreszcie dla odpadów, których nie da się wykorzystać przemysłowo, unieszkodliwianie (np. deponowanie na składowiskach) [2].
Rozwój wiedzy z zakresu sozologii1, jaki nastąpił w ostatnich latach, wyraźnie potwierdził, iż wpływ opakowań na stan środowiska może dotyczy całego ich cyklu życia, a nie tylko etapu postępowania z odpadami. Problemy środowiskowe o zasięgu lokalnym i globalnym (efekt cieplarniany), stopniowe wyczerpywanie się światowych zasobów surowców nieodnawialnych, coraz bardziej restrykcyjne przepisy prawne – oto podstawowe czynniki kształtujące nowe standardy w produkcji opakowań [3].
Wiele przedsiębiorstw, zwłaszcza światowych koncernów, stosuje opakowania spełniające wymagania obecnie obowiązujących regulacji prawnych, ale także w praktyce produkcyjnej stara się dostosować do wymienionych powyżej standardów, budując tym samym wizerunek przedsiębiorstwa dbającego o stan środowiska naturalnego [4]. Filozofia myślenia o opakowaniach i odpadach opakowaniowych w aspekcie wymagań ochrony środowiska winna dotyczyć całościowo pojmowanej praktyki produkcyjnej oraz handlowej, winno się więc wprowadzać odpowiednie standardy w całym łańcuchu dostaw. We wszystkich obszarach zarządzania nim należy nie tylko dążyć do realizacji celów biznesowych, ale także na każdym etapie, wszędzie tam, gdzie pojawia się opakowanie, poszukiwać rozwiązań technicznych, materiałowych i organizacyjnych wykazujących najmniejsze wpływy środowiskowe.
2. Zarządzanie łańcuchem dostaw
W ujęciu logistycznym zarządzanie łańcuchem dostaw przedsiębiorstw produkcyjnych obejmuje działania zorientowane na przepływ dóbr. Polega ono na koordynowaniu przepływów rzeczowych oraz informacyjnych w ramach łańcucha dostaw [5], rozumianego jako sieć organizacji zaangażowanych poprzez powiązania z dostawcami i odbiorcami w różne procesy i działania, które tworzą wartość w postaci produktów i usług dostarczonych ostatecznym konsumentom [6]. Łańcuch dostaw obejmuje zarówno techniczno-technologiczne połączenie ogniw (producentów, dystrybutorów), jak też połączenie procesów zarządzania realizowanych w tych ogniwach. Podstawowe zadania stawiane logistyce to [7]:
n koordynacja oraz usprawnienie przepływu surowców, materiałów oraz wyrobów gotowych do konsumentów (zaspokojenie materialnych potrzeb uczestników łańcucha);
n minimalizacja kosztów owego przepływu (zwiększenie efektywności);
n podporządkowanie działalności logistycznej wymogom obsługi odbiorcy (klienta).
Zarządzanie łańcuchem dostaw polega na planowaniu wszelkich procesów biznesowych sprzęgających partnerów w łańcuchu dostaw i sterowaniu nimi.
Mówiąc o zarządzaniu łańcuchem dostaw, wyróżnić należy trzy aspekty [5]:
n zaopatrzenie – bezpośrednia współpraca z dostawcami;
n fizyczna dystrybucja – dostarczanie produktów do klientów pierwszego rzędu;
n logistykę – zarządzanie przepływem dóbr i informacji.
Analizując współczesne definicje oraz określając zadania logistyki, należy zaakcentować fakt, iż każdy partner, czyli każde przedsiębiorstwo uczestniczące w łańcuchu dostaw, jest bezpośrednio odpowiedzialny za proces podnoszący wartość produktu. W procesie tym następuje płynne przejście z fazy zaopatrzenia (w materiały i informacje) do fazy dystrybucji (wytworzonych dóbr i usług). Łańcuch dostaw obejmuje zatem wszystkie czynności od pozyskiwania surowców aż do sprzedaży produktu konsumentowi. Strukturę łańcucha dostaw przedstawiono na schem. 1.
W ramach łańcucha mamy do czynienia nie tylko z integracją procesów w kanale: dostawcy – producenci – hurtownicy – detaliści – klienci, ale również w obrębie kanału z przepływem trzech strumieni (informacji, produktów oraz finansów). Z reguły przepływ finansowy oraz informacyjny ma charakter obustronny, zaś produkty płyną tylko w jednym kierunku [8]. Jeśli jednak zobrazujemy sposób postępowania z produktem po jego zużyciu (odpad), w modelu pojawić się mogą przepływy dwukierunkowe.
Pojęcie łańcucha dostaw wywołuje skojarzenia ze strukturą liniową. Taki sposób postrzegania jest w istocie logiczny, obecnie mamy jednak również okazję obserwować całe sieci dostaw, w ramach których relacje partnerów są bardziej złożone i skomplikowane – przykładowo organizacje mogą być powiązane w sposób krzyżowy [5]. Schematyczne Ujęcie tego zagadnienia przedstawiono na schem. 2. Warto także wspomnieć, iż budowa łańcucha w istotny sposób zależy od specyfiki danej branży.
Łańcuchy dostaw różnią się także ze względu na panujące w nich relacje [9]. Szczególny przypadek stanowią tu sieci globalne, wyznaczające kierunki rozwoju wszystkich sieci. Łańcuchy dostaw charakteryzują się ponadto kilkoma cechami, takim jak: ich przejrzystość, występowanie zapasów, cena produktu czy ryzyko [8].
Należy również podkreślić, że we współczesnych łańcuchach dostaw następuje zmiana w relacjach między partnerami biznesowymi – stosunki antagonistyczne zmieniają się w ścisłą współpracę w różnych obszarach (np. w logistycznym, badawczo-rozwojowym czy marketingowym), opartą na zaufaniu i zmierzającą do realizacji celów całego łańcucha, a nie tylko poszczególnych jego ogniw [9]. Pozostaje to w zgodzie coraz powszechniej obserwowanym zjawiskiem tzw. kooperencji.
Głównym celem logistyki jest systematyczne obniżanie kosztów przepływu produktów w łańcuchu dostaw z założeniem maksymalizacji zysku w każdej firmie – ogniwie łańcucha, przy
zachowaniu oczekiwanego poziomu obsługi klienta [10]. Uzmysłowienie sobie korzyści płynących z realizacji tego celu wyjaśnia, dlaczego logistyka winna być traktowana w zarządzaniu przedsiębiorstwem z należytą uwagą. Należy także dodać, iż konkurowanie poprzez logistykę polega na dostarczeniu klientowi produktu zgodnego z jego oczekiwaniami (jeden z kluczowych elementów definicji jakości produktu), w odpowiednim czasie i miejscu.
Zarządzanie łańcuchem dostaw ma w obecnej sytuacji rynkowej wyjątkowo istotne znaczenie i wpływa w zasadniczy sposób na konkurencyjność przedsiębiorstw. Dzieje się tak, ponieważ wiedza o tradycyjnych mechanizmach konkurencji oraz instrumentach zarządzania szybko się rozpowszechnia i polegając tylko na niej, trudno uzyskać trwałą przewagę konkurencyjną. Odwrotnie jest z zarządzaniem łańcuchem dostaw – właściwie zorganizowany oraz efektywny, może się on stać dla przedsiębiorstw różnych branż i o różnej skali działania bronią strategiczną, pozwalającą szybko budować trwałą przewagę konkurencyjną, zwłaszcza iż wypracowane wewnątrz organizacji rozwiązania nie są proste do powielenia i szybkiego upowszechnienia.
W łańcuchach dostaw zaobserwować można dwa wymiary: pierwszy dotyczy produktu, drugi relacji poszczególnych ogniw. W ramach obu tych wymiarów R. Cooper i R. Slagmulder rozróżnili fazy powstawania i realizacji, co doprowadziło do opracowania macierzy przedstawionej na schem. 3. Zarządzanie łańcuchem dostaw obejmuje cztery obszary, które koordynują związki między projektowaniem i wytwarzaniem wyrobów oraz projektowaniem i funkcjonowaniem sieci [11]:
n konfigurowanie produktu i sieci, co polega na podj
ęciu kluczowych decyzji o oferowanych produktach i usługach, strukturze podmiotowej i więziach zachodzących między ogniwami łańcucha;
n formowanie sieci produkcyjnej, zmierzające do wyboru i określenia zadań produkcyjnych, miejsc produkcji i utrzymywania zapasów, co zgodnie z ideą odraczania może dotyczyć nie tylko przedsiębiorstw przemysłowych, ale również handlowych i logistycznych;
n projektowanie wyrobów z wykorzystaniem potencjału wiedzy dostawców;
n optymalizacja procesów zachodzących w łańcuchu dostaw, które związane są z fizycznym przepływem produktów oraz towarzyszącymi mu przepływami informacji i środków finansowych.
Zgodnie z powyższą macierzą zagadnienia dotyczące opakowania powinny być uwzględniane w obszarze III – projektowanie wyrobu.
3. Opakowania w zarządzaniu łańcuchem dostaw
W łańcuchu dostaw wraz z przepływem dóbr, które stanowią wartość dla klienta, mamy do czynienia z równoległym przepływem opakowań. Odgrywają one znaczącą rolę, niezależnie od tego, czy mamy na myśli opakowania transportowe, zbiorcze czy jednostkowe. To właśnie od opakowań w dużej mierze zależy, czy produkt dotrze do odbiorcy odpowiednio zabezpieczony, jak zostaną wykorzystane powierzchnia magazynowa i środki transportu. Opakowania nie mogą być projektowane w oderwaniu od produktu, ponieważ od właściwego doboru ich materiału i konstrukcji, zastosowania ekonomicznej metody pakowania oraz łatwości manipulowania ładunkami zależy, czy produkt dotrze do klienta we właściwej ilości, na właściwym poziomie jakości, we właściwym czasie i miejscu [12].
Głównym celem zastosowania opakowania jest ochrona wyrobu, który się w nim znajduje. Jednak wraz z rozwojem rynku, a także wzrostem oczekiwań klientów zakres funkcji, które powinny spełniać opakowania, uległ zmianie [13]. Współcześnie w literaturze przedmiotu wskazuje się następujące funkcje opakowania [14, 15]:
n ochronne – zabezpieczenie wyrobu przed działaniem szkodliwych czynników klimatycznych oraz mechanicznych na każdym etapie łańcucha dostaw, a także ochrona użytkownika produktu i środowiska naturalnego przed szkodliwym działaniem produktów;
n marketingowe – oddziaływanie na klienta, dotyczą głównie opakowań jednostkowych;
n logistyczne – powiązane z działalnością magazynową, transportem, dystrybucją i sprzedażą wyrobów;
n użytkowe – związane w wygodą użytkowania opakowania przez klienta;
n informacyjne – dostarczanie różnorodnych informacji o produkcie, producencie i samym opakowaniu;
n ekologiczne – związane z ochroną środowiska.
Biorąc pod uwagę ogromne znaczenie opakowań w łańcuchu dostaw oraz mnogość spełnianych przez nie funkcji, a także konsekwencje ich stosowania w postaci odpadów opakowaniowych, w realizacji celów zarządzania warto zwrócić uwagę na sozologię opakowań, która zmierza do ograniczania negatywnego wpływu opakowań na środowisko, w szczególności do:
n redukcji ilości surowców użytych do ich wytworzenia;
n redukcji ilości stosowanych opakowań poprzez zwiększenie ich trwałości i wydłużenie czasu użytkowania wyrobu (np. produkcja zagęszczonych detergentów);
n zmniejszenia ilości opakowań poprzez eliminację w łańcuchu dostaw operacji przepakowywania;
n stosowania, gdzie jest to możliwe, opakowań wielokrotnego użytku;
n poddawania odpadów opakowaniowych z tradycyjnych materiałów opakowaniowych recyklingowi materiałowemu;
n wykorzystywania surowców z recyklingu do produkcji nowych opakowań;
n kompostowania odpadów pochodzących z opakowań biodegradowalnych;
n odzyskiwania energii z odpadów opakowaniowych, dla których recykling nie jest uzasadniony ekonomicznie;
n ograniczania w opakowaniach substancji niebezpiecznych dla środowiska;
n stosowania materiałów pochodzących ze źródeł odnawialnych;
n projektowania opakowań z materiałów jednorodnych, w taki sposób, aby nie stanowiły barier w recyklingu i jego elementy łatwo można było od siebie oddzielić w trakcie procesów przygotowania do recyklingu;
n odpowiedniego znakowania opakowań ułatwiającego sortowanie odpadów – znaki przydatności do recyklingu materiałowego lub organicznego, oznaczenia identyfikujące materiał opakowaniowy [16].
Powyższe rozważania potwierdzają, że problem jest złożony i wymaga takiego podejścia w zarządzaniu łańcuchem dostaw, aby spełniając potrzeby klientów, osiągać zyski, ale także jak najmniej szkodzić środowisku naturalnemu.
Zarządzanie łańcuchem dostaw wymaga podejmowania różnorodnych decyzji. Te, które dotyczą aspektu środowiskowego opakowań w łańcuchach dostaw, przedstawiono schematycznie na schem. 4.
Schem. 4. W sposób uproszczony ilustruje on, na którym etapie łańcucha dostaw podejmowane są działania i różnorodne decyzje powiązane pośrednio lub bezpośrednio z aspektem środowiskowym opakowań. Warto zauważyć, że najwięcej decyzji zapada już na etapie projektowania wyrobu i opakowania oraz zakupów do produkcji. Co więcej, uwzględnienie ekologii opakowań w zarządzaniu łańcuchem dostaw ma wpływ na organizację wielu procesów biznesowych wewnątrz przedsiębiorstw – przykładowo stosowanie opakowań wysokiej jakości (zapewnienie należytej ochrony produktu oraz środowiska) wymusza odpowiednią organizację kontroli jakości na wejściu.
Należy także dodać, że po dostarczeniu wyrobu do klienta to od niego zależy, co stanie się z odpadem opakowaniowym. Niezwykle ważna jest wtedy organizacja sortowania odpadów oraz edukacja ekologiczna społeczeństwa.
4. Metoda LCA w procesach podejmowania decyzji
W procesach podejmowania decyzji korzystnych dla środowiska we wszystkich obszarach projektowania i wytwarzania wyrobu oraz projektowania i funkcjonowania sieci potrzebne jest odpowiednie narzędzie. Może nim być znormalizowana metoda oceny cyklu życia LCA (Life Cycle Assessment), coraz skuteczniej wdrażana do praktyki przemysłowej w celu ograniczenia negatywnego wpływów środowiskowych. Odpowiada normie międzynarodowej PN-EN ISO 14040:2006 Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Zasady i struktura. Metoda LCA wydaje się być naturalnym rozwinięciem zarówno strategii postępowania z odpadami, jak i systemu zarządzania środowiskowego. W ocenie cyklu życia LCA analizuje się zagrożenia środowiskowe związane z wyrobem w całym okresie jego życia, obejmującym: wydobycie i przetwarzanie surowców, wytwarzanie (proces produkcji), dystrybucję, transport, użytkowanie, postępowanie z odpadami [17].
W przypadku opakowań, cyklem życia określa się kolejne, powiązane ze sobą procesy – począwszy od pobrania ze środowiska surowców do wytwarzania materiałów, poprzez fazę produkcji i dystrybucji, aż do etapu powstania odpadów opakowaniowych oraz procesów ich odzysku i/lub unieszkodliwiania. Schematycznie Cykl życia opakowań przedstawiono na schem. 6.
Badania opakowań przy wykorzystaniu metody LCA polegają na zewidencjonowaniu obciążeń ekologicznych w założonych etapach ich cyklu życia (granicach systemu). Dzięki temu możliwe jest ukazanie pełnego obrazu wpływów badanego opakowania na poszczególne elementy środowiska (powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat), a co za tym idzie, racjonalne gospodarowanie zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju [19].
Jeśli chodzi o zmiany klimatu, w ostatnich latach szczególną uwagę zwraca się na efekt cieplarniany, który – jak podkreśla wielu naukowców – może bezpośrednio zagrozić znacznym obszarom kuli ziemskiej. Jest to zjawisko podwyższenia temperatury Ziemi spowodowane obecnością w atmosferze gazów cieplarnianych, takich jak: ditlenek węgla (CO2), para wodna, ozon (O3), freony (grupa chloro- i fluoropochodnych węglowodorów alifatycznych CFCs), metan (CH4), podtlenek azotu (N2O), halony (nazwa handlowa związków bromo-, fluoro- i chloropochodnych węglowodorów) itd. [20]. W ramach metody LCA można dokonać obliczeń wskaźników emisji gazów
cieplarnianych (carbon footprint lub carbon profile), czyli śladu węglowego. Wskaźnik ten, określony w Protokole z Kioto (1997) jako Potencjał Globalnego Ocieplenia (Global Warming Potential – GWP), został wprowadzony w celu ilościowej oceny wpływu emitowanych do atmosfery substancji na efekt cieplarniany, odniesiony do ekwiwalentu CO2 w przyjętym horyzoncie czasowym (zazwyczaj 100 lat).
5. Wybrany przykład badań LCA jako podstawa doboru opakowań
Zaprezentowany przykład badań LCA wykonanych przez COBRO – Instytut Badawczy Opakowań dotyczy opakowań termoformowanych z różnych materiałów polimerowych: polilaktydu (PLA), politereftalanu etylenowego pierwotnego (PET), politereftalanu etylenowego pierwotnego (PET) z 30% udziałem surowca z recyklingu (RPET) oraz polipropylenu (PP) [21]. Do oceny cyklu życia zostało wytypowane opakowanie o jednakowej pojemności, kształcie, wymiarach i przeznaczeniu (pakowanie pomidorów mini). Rodzaje opakowań, które były przedmiotem oceny, zestawiono w tab. 1. W tabeli tej uwzględniono źródło pochodzenia materiału i orientacyjną masę elementów opakowania.
W pierwszej fazie oceny cykl życia wszystkich badanych opakowań został podzielony na etapy. Uproszczone drzewa procesów dla poszczególnych opakowań, a także granice, w których wykonano LCA, zostały przedstawione na schem. 6.-9.
Do badań LCA wykorzystano program SimaPro 7.3 holenderskiej firmy Pré Consultants, na który COBRO posiada pełną licencję. Do interpretacji list emitowanych substancji chemicznych wybrano metodę ekowskaźników 99, która daje możliwość oceny poszczególnych kategorii wpływów środowiskowych i umożliwia przeliczenie tych wpływów na kategorie szkód środowiskowych.
W ramach LCA opakowania zostały ocenione pod kątem następujących kategorii wpływów środowiskowych: czynniki rakotwórcze, emisje związków organicznych, emisje związków nieorganicznych, zmiany klimatu, promieniowanie, zniszczenia warstwy ozonowej, ekotoksyczność, zakwaszenie/eutrofizacja, wykorzystanie terenu, wykorzystanie surowców mineralnych, zużycie paliw kopalnych. Kategorie te zostały przeliczone na kategorie szkód środowiskowych na schem. 10.
Do badań wskaźników carbon footprint wytypowanych opakowań wykorzystano wykonaną uprzednio ocenę cyklu życia, wybierając jedynie wskaźnik GWP 100 (wpływ na globalne ocieplenie przez najbliższe 100 lat), który uwzględnia carbon footprint jako całkowitą sumę emisji gazów cieplarnianych wywołanych bezpośrednio lub pośrednio przez określone opakowanie i wyraża wynik w ekwiwalencie CO2. Przyjęta metoda obliczania ekwiwalentu CO2 IPCC 2001 GWP (100) opracowana przez Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), została zaimplementowana w Protokole Kyoto, w opisie wskaźnika „Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego” w przyjętym przedziale czasowym 100 lat – w skrócie GWP (100). W związku z różnymi założeniami branymi pod uwagę w obliczeniach carbon footprint, dla opakowań wykonanych z surowców odnawialnych w obliczeniach uwzględniono odliczenia emisji CO2, wynikające z procesu asymilacji tego gazu podczas procesów fotosyntezy zachodzących przy uprawie kukurydzy, z której wytwarzany jest PLA [22, 23].
Wyniki oceny cyklu życia wykonane dla opakowań termoformowanych zostały przedstawione graficznie na wykr. 1.-2. Im wyższy wynik wpływów/szkód środowiskowych, tym wyższy słupek na wykresie.
Wykr. 1. Ilustruje porównanie ocenianych opakowań pod kątem różnych kategorii wpływów środowiskowych: czynniki rakotwórcze, emisje związków organicznych, emisje związków nieorganicznych, zmiany klimatu, promieniowanie, zniszczenia warstwy ozonowej, ekotoksyczność, zakwaszenie/eutrofizacja, wykorzystanie terenu, wykorzystanie surowców mineralnych, zużycie paliw kopalnych. Wpływ środowiskowy został wyrażony w procentach, najwyższa wartość wpływu w danej kategorii przedstawiona jako 100%. Wykres ten nie uwzględnia jednak różnicy w wielkości poszczególnych wpływów tj. średniej ważonej wartości kategorii wpływów dla przyjętej metody ekowskaźników 99. Przy uwzględnieniu średniej ważonej kategorii wpływów, największe znaczenie ma kategoria: zużycie paliw kopalnych.
Wykr. 2. porównuje wszystkie oceniane opakowania pod kątem trzech kategorii szkód środowiskowych: życie ludzkie, jakość ekosystemu, zużycie surowców. Szkody środowiskowe zostały wyrażone w procentach, najwyższa wartość szkody w danej kategorii przedstawiona jako 100%. Wykres ten nie uwzględnia różnicy w wielkości poszczególnych szkód tj. średniej ważonej wartości kategorii szkód dla przyjętej metody ekowskaźników 99. Przy uwzględnieniu średniej ważonej kategorii szkód, największe znaczenie ma kategoria: zużycie surowców.
Wyniki badań wskaźnika carbon footprint dla ocenianych opakowań zostały zestawione w tabl. 2. w przeliczeniu na 1000 szt. opakowań oraz zilustrowane graficznie na wykr. 3.
Dla ocenianych opakowań największy wpływ środowiskowy dotyczy kategorii: zużycie paliw kopalnych. W tej kategorii najwyższe wartości uzyskano dla opakowań z PP, nieco niższe dla PET, znacznie niższe dla PET z udziałem RPET, natomiast najniższe dla opakowań z PLA. W drugiej znaczącej kategorii wpływów wykorzystanie terenu najkorzystniej wypadły opakowania z PP, PET i udziałem RPET, natomiast najwyższe wartości dotyczyły opakowań z PLA (wykr. 1.).
Ocena opakowań pod kątem szkód środowiskowych wykazała, że największe szkody dotyczą kategorii: zużycie surowców. W tej kategorii najwyższe wartości uzyskano dla opakowań z PP i PET, znacznie niższe dla PET z udziałem RPET, natomiast najniższe dla opakowania z PLA. W kategorii: jakość ekosystemu najwyższe wartości wykazują opakowaniami z PLA (uprawa kukurydzy wymaga dużego obszaru), znacznie niższe opakowania z PP, PET i udziałem RPET. W kategorii: życie ludzkie potencjalne szkody środowiskowe są największe dla opakowań z PET i PLA, nieznacznie mniejsze dla PET z udziałem RPET, a następnie dla opakowań z PP (wykr. 2.).
Jak wykazują wyniki zawarte w tab. 2., zilustrowane na wykresie 3., najwyższą wartość wskaźnika carbon footprint wykazują opakowania z PET (ponad 90 kg CO2 eq/1000 opakowań), natomiast najniższą opakowania z PLA (ponad 57 kg CO2 eq/1000 opakowań). Wartości dla opakowania z PP oraz PET z udziałem surowca z recyklingu kształtują się na zbliżonym poziomie (około 72 kg CO2 eq/1000 opakowań). Najniższa wartość wskaźnika carbon footprint dla opakowania z PLA wynika z uwzględnienia w obliczeniach wartości CO2, pochłanianego w procesie fotosyntezy przez organizmy roślinne (-42,60 kg CO2 eq/1000 opakowań).
Porównując wyniki badań LCA opakowań termoformowanych, wykonanych z różnych materiałów polimerowych, stwierdzić można, iż opakowania z PLA wypadają korzystnie. Ich wpływ w założonych granicach cyklu życia w kategorii: zużycie paliw kopalnych jest zdecydowanie niższy niż opakowań z polipropylenu PP i PET. Podobne wyniki uzyskano dla kategorii: zużycie surowców podczas oceny szkód środowiskowych.
Opakowania z surowców pochodzenia roślinnego (dla przykładu PLA) cechują się korzystniejszymi dla środowiska wskaźnikami carbon footprint, gdyż organizmy roślinne zawierające chlorofil absorbują z powietrza CO2, potrzebny w procesie fotosyntezy z wydzieleniem tlenu.
6. Podsumowanie
Odpowiedzialność za stan środowiska naturalnego i troska o to, aby przyszłe pokolenia mogły korzystać z jego dobrodziejstw, stała się jednym z ważnych problemów XXI wieku. Coraz liczniejsza grupa świadomych klientów rezygnuje z konsumpcyjnego stylu życia na rzecz zachowań proekologicznych i oczekuje takiego podejścia od producentów. Wiele wyrobów na półkach sklepowych, zwłaszcza żywność z upraw ekologicznych, jest postrzeganych przez pryzmat opakowania, dlatego dla znacznej liczby konsumentów znaczenie mają: materiał opakowania, dodatkowe oznaczenie świadczące o spełnieniu kryteriów związanych z ochroną środowiska, a na
wet naturalna szata graficzna i kolorystyka nawiązująca do kolorów ziemi. Opakowanie może stać się dobrym narzędziem w tworzeniu wizerunku firmy dbającej o środowisko naturalne, jeżeli narzędzie to jest wykorzystywane odpowiedzialnie, zgodnie z dobra praktyką produkcyjną i handlową.
Współczesne łańcuchy dostaw winny nie tylko zapewniać zaspokojenie potrzeb klientów, przy minimalnych kosztach, we właściwym czasie i miejscu, ale także uwzględniać czynniki mające wpływ na środowisko naturalne, zaś zarządzanie tymi łańcuchami powinno uwzględniać wiele aspektów sozologii opakowań.
Procesy decyzyjne związane z opakowaniami na wszystkich płaszczyznach zarządzania łańcuchami dostaw należy dostosować do wymagań ochrony środowiska oraz poszukiwać takich rozwiązań technicznych, materiałowych i organizacyjnych, które wykazują najmniejsze wpływy środowiskowe. Jak pokazano na przykładzie oceny cyklu życia opakowań termoformowanych użytecznym narzędziem wspomagającym etap podejmowania decyzji (np. dobór materiałów do wytwarzania opakowań) mogą być badania metodą LCA. Metoda ta może być również skutecznie wykorzystywana w ramach budowania strategi społecznej odpowiedzialność biznesu (CSR – Corporate Social Responsibility) w odniesieniu do zagadnień ochrony środowiska [24].
Literatura
[1] Korzeniowski A., Skrzypek M., Szyszka G., Opakowania w systemach logistycznych, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2010.
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz.U. L 312 z 22.11.2008, s.3.).
[3] Żakowska H., Nestoruk M., Sozologia opakowań w zarządzaniu łańcuchem dostaw, „Opakowanie” 11/2012, s.65-69.
[4] Żakowska H., Opakowanie a wizerunek firmy przyjaznej środowisku, „Przemysł Spożywczy”, 2010/3, s.33-35.
[5] Harrison A., Hoek R., Zarządzanie logistyką, PWE, Warszawa 2010.
[6] Christopher M., Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw. Strategie obniżki kosztów i poprawy poziomu obsługi, Polskie Centrum Doradztwa Logistycznego, Warszawa 2000.
[7] Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2008.
[8] Coyle J. J., Bardi E., Langdey C.J. Jr., Zarządzanie logistyczne. PWE, Warszawa 2010.
[9] Instrumenty zarządzania łańcuchem dostaw, red. M. Ciesielski, PWE, Warszawa 2009.
[10] Gołembska E., Logistyka w gospodarce światowej, C. H. Beck, Warszawa 2009.
[11] Seuring S., Goldbach M., Cost Management in Supply Chains, Physica-Verlag, Heidelberg 2002, s. 18.
[12] Logistyka przyszłości, red. H. Brdulak, PWE, Warszawa 2012.
[13] Towaroznawstwo dla logistyki, red. T. Jałowiec, Difin, Warszawa 2011.
[14] Dudziński Z., Opakowania w gospodarce magazynowe, ODDK, Gdańsk 2007.
[15] Jakowski S., Opakowania transportowe, WNT, Warszawa 2007.
[16] Zarządzanie łańcuchami dostaw, red. M. Ciesielski, PWE, Warszawa 2009.
[17] Żakowska H., Wytyczne do wykonywania analizy cyklu życia (LCA) opakowań i ograniczenia tej metody, „Opakowanie” nr 11/2004, s. 20-23.
[18] Żakowska H., Systemy recyklingu odpadów opakowaniowych w aspekcie wymagań ochrony środowiska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008.
[19] Żakowska H., Wpływ cyklu życia opakowań na efekt cieplarniany, „Opakowanie”, nr 5/2009, s. 24-27.
[20] Żakowska H., Ganczewski G., Environmental trends in packaging. LCA and „carbon footprint” for selected types of consumer bags, [w:] „CURRENT TRENDS IN COMMODITY SCIENCE. Environmenal and Market Research, Zeszyty Naukowe” 216/2011, red. Foltynowicz Z., Witczak J., Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2011, s. 79-88.
[21] Żakowska H., Ganczewski G., Nowakowski K., Ocena cyklu życia (LCA) opakowań termoformowanych wykonanych z PLA, PET, RPET i PP, [w:], Materiały opakowaniowe z kompostowalnych tworzyw polimerowych, red. Kowalczuk M., Żakowska H., COBRO, Warszawa, 2012.
[22] Narayan R., LCA: How to report on the carbon and environmental footprint of PLA, 1st PLA World Congress, Munich 9-10.09.2008.
[23] Improved Eco Credentials for PLA, „Bioplastics Magazine”, No 6/2010, p. 8.
[24] COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS, A renewed EU strategy 2011-14 for Corporate Social Responsibility, COM(2011) 681 final, Brussels, 25.10.2011.
