Do niedawna wzornictwo opakowań było utożsamiane z ich projektowaniem. W „Słowniku współczesnego języka polskiego” Reader’s Digest (czwarte wydanie z r. 2007) w tomie 2. na s. 590 znajduje się następujący wpis: „Wzornictwo – projektowanie wzorów, modeli, prototypów do produkcji przemysłowej”. Od tego czasu zaszły poważne zmiany. Projektowanie jest poprzedzane takimi czynnościami jak analiza rynku, badanie konkurencji i określanie tendencji.
Innym aspektem wzornictwa było ograniczanie go do grafiki na opakowaniu. Na przykład w książce „Opakowania żywności” wydanej w roku 1998 na s. 759 można znaleźć słowa: „Z funkcji technicznych i psy-chologicznych, jakie spełnia opakowanie, w procesie produkcji wyrobów, transportu, składowania, a przede wszystkim sprzedaży i użytkowania wynikają zadania wzornictwa (grafiki) opakowań”. Na s. 761 mamy znowu zdanie „Nadruk (grafika) na opakowaniu spełnia dwa podstawowe cele: informacyjny i reklamowy.” Widzimy więc tutaj znowu identyfikację wzornictwa z grafiką, a grafiki z nadrukiem. Oczywiście grafika, a raczej szata graficzna opakowania, na którą składają się barwa, liternictwo i ilustracja, odgrywa bardzo ważną rolę, ale nie wyczerpuje to całego pojęcia wzornictwa. Od rozwoju technologii formowania ważnym elementem stał się także kształt, a poza tym doszły jeszcze takie elementy jak własności dotykowe (z ang. haptyczne), możliwość recyklingu i nawet zapach, na przykład w opakowaniach do kawy.
Te wszystkie zjawiska przyczyniły się do wielkiego wzrostu znaczenia wzornictwa opakowań, które po angielsku określane jest jako design. Rozpowszechniły się różnego rodzaju publikacje, wśród których można wyróżnić szczególnie wydawane przez firmę Iggesund w Szwecji czasopismo „Inspire”. Wyniki wzornictwa są prezentowane na specjalistycznych wystawach samodzielnych lub towarzyszących targom opakowaniowym albo innym, a ich zawartość jest przedstawiana w katalogach z tych wystaw. Jednym z takich katalogów jest wydana w Krakowie w roku 2016 piękna
215-stronicowa książka w trzech językach: angielskim, niderlandzkim i polskim pod tytułem „Too pretty to throw away. Te mooi om weg te gooien. Szkoda wyrzucić!” (Przy czym najbardziej adekwatny jest tytuł angielski, który na język polski trzeba by przetłumaczyć jako „Zbyt ładne, tak że szkoda je wyrzucić”) oraz podtytułami:
„Packaging Design from Japan. Verpakkingsdesign uit Japan. Design japońskich opakowań”.
Wystawa opakowań została zorganizowana i katalog został opracowany przez dwie polskie uczone pracujące na Uniwersytecie Niderlandzkim w Lejdzie: profesor Japonii Nowożytnej Katarzynę J. Cwiertka i wykładowcę sztuki i kultury wizualnej Japonii Ewę Machotka. To im właśnie zawdzięczamy włączenie języka polskiego do tego opracowania.
Obiekty prezentowane na wystawie i konsekwentnie też w katalogu pochodzą z publicznych oraz prywatnych zbiorów w Holandii, Polsce i Japonii. Większość muzealnych eksponatów została wypożyczona z kolekcji Narodowego Muzeum Etnologicznego w Lejdzie, zgromadzonej między innymi przez Philippa Franza von Siebolda w latach 1790-1866, gdy był on lekarzem w służbie Holenderskiej Kompanii Wschodnio-Indyjskiej oraz z Muzeum Narodowego w Krakowie, w którego zbiorach znajduje się kolekcja Feliksa „Mangghi” Jasieńskiego z lat 1861-1929, a także z Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie, powstałego z fundacji Andrzeja Wajdy i jego żony Krystyny Zachwatowicz. Nowoczesne opakowania uzyskano dzięki współpracy z Japońskim Stowarzyszeniem Wzornictwa Opakowań i domem towarowym Mitsukoshi.
Wystawa została zorganizowana i katalog opracowano z uwzględnieniem trzech perspektyw: 1) Artystyczna Japonia 2) Alchemia codzienności 3) Ozdobione intencje.
W artykule omawiamy 10 reprodukcji fotografii z tego katalogu, dających pewne wyobrażenie o temacie wzornictwa opakowań japońskich (kilka z nich zostało przedstawionych na załączonych ilustracjach). Są to:
1. Puszka blaszana do piwa z ilustracją przedstawiającą Świętą Górę Fudżi z zestawu upominkowego wyprodukowanego przez Sapporo Breweries Co. dla domu towarowego Mitsukoshi z roku 2014.
2. Opakowania kosmetyków POLA EAU DE FLEUR zaprojektowane przez Takashi Matsui, Kentarö Itö i zespół projektantów Shingo Isobe, Rieko Nakamura oraz Nobuyuki Shirai.
3. Opakowania kosmetyków Warew zaprojektowane przez Elsuke Tachikawa i studio NOSINGNER.
4. Opakowanie kulek ryżowych, zaprojektowane przez Atsushi Okamura, Mina Miyao, Nanai Moriyama i Keiko Kyüma.
5. Kiosk z upominkami żywnościowymi na dużej stacji kolejowej w roku 2005.
6. Opakowanie perfum marki Shiseido Zen Secret Bloom zaprojektowane przez Yöji Nabuto, Taisuke Kikuchi, Yüka Nagasaki, Marehide Susuki.
7. Butelka szklana z sake z roku 2015.
8. Opakowanie Tetra Brik z sake z 2015 roku.
9. Puszki metalowe do konserwy rybnej marki La Cantine zaprojektowane przez Takahiro Akiyama, Saori Tani, Maki Okabe, Noriko Ebine i Yumiko Kakizaki.
10. Opakowanie blaszane zestawu upominkowego z ciastkami – reprodukcja drewnianej rzeźby Magokoro Tennyo (Bogini Szczerego Serca) stworzonej w 1960 roku przez Gengena Satö (1888-1963) dla głównego sklepu sieci domów towarowych Mitsukoshi w Nihonbnashi w Tokio.
Marian Feldman
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
