poniżej 50 mikronów, co oznacza ograniczenie ich negatywnego wpływu na środowisko. IN ENGLISH: NEW AMENDING DIRECTIVE 94/62/EC ON PACKAGING AND PACKAGING WASTE TO REDUCE THE CONSUMPTION OF LIGHTWEIGHT PLASTIC CARRIER BAGS; ABSTRACT: In April, The European Parliament have passed amendments to the proposal for Packaging and Packaging Waste Directive. Over 90% of MEPs voted for radical steps to reduce the consumption of lightweight plastic carrier bags. The main aim of the new Directive is consumption limitation of plastic shopping bags from petroleum classic plastic of foil thickness less than 50 microns (0.05 millimeters), which means reducing their negative impact on the environment.
1. Wstęp
16 kwietnia 2014 r. na posiedzeniu Parlamentu Europejskiego odbyły się debata, a następnie głosowanie poprawek wprowadzonych do wniosku o ustanowienie nowej dyrektywy zmieniającej dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Za przyjęciem poprawek głosowało 539 europosłów, przeciwko było zaledwie 51. Oznacza to, że zdecydowana większość Parlamentu Europejskiego opowiedziała się za bardziej radykalnymi krokami w celu ograniczenia zużycia cienkich toreb handlowych z tworzyw sztucznych [1].
Jednorazowe cienkie torby handlowe z tworzyw sztucznych pełnią istotną rolę w systemach dystrybucji towarów. Umożliwiają konsumentowi zachowanie higienicznych warunków przy zakupie i dostarczeniu do domu świeżej, niepaczkowanej żywności, a także dają możliwość jej zakupienia w ilościach dostosowanych do konkretnych potrzeb. Jednak lekkie torby wykonane z konwencjonalnych tworzyw sztucznych po zużyciu stanowią znaczny problem i mogą w istotny sposób zanieczyszczać środowisko (rys. 1).
W Unii Europejskiej w ostatnich latach roczne zużycie lekkich toreb handlowych z tworzyw sztucznych szacowano na 100 mld sztuk, a prognozy wskazują dalszy wzrost – do 111 mld w roku 2020. Oznacza to, iż przeciętny Europejczyk zużywa około 200 takich toreb w ciągu roku, przy czym 89% z nich wykorzystywane jest jednorazowo, a następnie staje się odpadem. Mimo iż na rynku dostępne są grubsze torby przeznaczone do wielokrotnego użytku, w wielu państwach członkowskich konsumenci nadal korzystają z toreb jednorazowych, które otrzymują za darmo (sprzedawcy detaliczni rozdają je bezpłatnie, duże ilości tanich toreb sprowadza się bowiem z Azji) [2].
2. Definicje
Kategoria tworzywowych torb handlowych obejmuje torby z uchwytem i bez uchwytu, wykonane z materiałów z tworzyw sztucznych, zgodnie z definicją w art. 3 pkt 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 10/2011, które to torby są udostępniane konsumentom w punkcie sprzedaży towarów lub produktów w celu przenoszenia towarów. Torby niezbędne do zachowania higieny żywności, używane do pakowania wilgotnych produktów żywnościowych sprzedawanych luzem, takich jak surowe mięso, ryby i nabiał, oraz plastikowe torby używane do przenoszenia niepaczkowanych gotowych artykułów spożywczych nie są objęte niniejszą dyrektywą.
Lekkie torby handlowe to torby wykonane z materiałów z tworzyw sztucznych, zgodnie z definicją w art. 3 ust. 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 10/2011 o grubości folii poniżej 50 mikronów, które są dostarczane konsumentom w punkcie sprzedaży towarów lub produktów, z wyjątkiem bardzo lekkich plastikowych toreb na zakupy.
Określenie: bardzo lekkie torby handlowe dotyczy toreb wykonanych z materiałów z tworzyw sztucznych, zgodnie z definicją w art. 3 pkt 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 10/2011, o grubości folii poniżej 10 mikronów.
Materiały z tworzyw sztucznych ulegające oksy-fragmentacji to materiały zawierające dodatki, które katalizują rozpad tworzyw na mikrofragmenty.
Bioodpady oznaczają ulegające biodegradacji odpady ogrodowe oraz parkowe, odpady spożywcze i kuchenne z gospodarstw domowych, restauracji, placówek zbiorowego żywienia czy handlu detalicznego oraz porównywalne odpady z zakładów przetwórstwa spożywczego. Definicja ta nie obejmuje odpadów z leśnictwa ani odpadów rolniczych, odchodów, osadów ściekowych czy innych odpadów ulegających biodegradacji, np. włókien naturalnych, papieru czy przetworzonego drewna. Wyklucza się również te produkty uboczne produkcji żywności, które nigdy nie stają się odpadami.
Pojęcie: substancje rakotwórcze, mutagenne lub działające szkodliwie na rozrodczość oznacza substancje, które są rakotwórcze, mutagenne lub działają szkodliwie na rozrodczość, należące do kategorii 1A lub 1B zgodnie z częścią 3 załącznika VI do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 [3].
Do kategorii substancji uszkadzających układ hormonalny należą substancje posiadające właściwości zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego, w odniesieniu do których istnieją naukowe dowody wskazujące na ich możliwy poważny wpływ na zdrowie ludzkie lub które zostały zidentyfikowane zgodnie z procedurą ustaloną w art. 59 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, lub które zostały zidentyfikowane zgodnie z zaleceniem Komisji.
3. Cel dyrektywy i proponowane zmiany
Ogólnym celem nowej dyrektywy dotyczącej lekkich toreb handlowych z tworzyw sztucznych jest ograniczenie ich negatywnego wpływu na środowisko i podjęcie działań zmierzających do zmniejszenia w Unii Europejskiej zużycia produkowanych z ropopochodnych klasycznych tworzyw sztucznych foliowych toreb handlowych o grubości folii poniżej 50 mikronów.
W projekcie nowej regulacji wprowadzono wiele istotnych poprawek [4]. Stwierdzono, iż zaśmiecenie środowiska zużytymi torbami handlowymi z tworzyw sztucznych prowadzi do jego istotnego zanieczyszczenia i pogłębia powszechny problem odpadów w akwenach wodnych, stwarzając zagrożenie dla ekosystemów wodnych na całym świecie. Ponadto nagromadzenie takich odpadów w środowisku wywiera wyraźnie negatywny wpływ na niektóre dziedziny gospodarki, takie jak turystyka.
Większość toreb handlowych z tworzyw sztucznych stanowią lekkie torby handlowe z tworzyw sztucznych o grubości folii poniżej 50 mikronów, które w mniejszym stopniu nadają się do ponownego wykorzystania, a zatem szybciej stają się odpadem. Ze względu na niską masę zaśmiecają środowisko naturalne zarówno w ekosystemie lądowym, jak też słodkowodnym i morskim. Mimo iż, jak wspomniano, generalnie są przydatne do recyklingu, poziom ich selektywnej zbiórki oraz ponownego przetwórstwa pozostaje bardzo niski (procesy słabo uzasadnione ekonomicznie). Zużycie takich lekkich toreb różni się w poszczególnych państwach członkowskich UE ze względu na odmienne zwyczaje zakupowe konsumentów czy ich świadomość ekologiczną, a przede wszystkim z uwagi na stopień skuteczności środków podejmowanych przez poszczególne rządy.
Dostępne dane wyraźnie wskazują na niskie lub zmniejszone zużycie w państwach, w których podmioty gospodarcze nie udostępniają toreb za darmo, lecz pobierają za nie niewielką opłatę. Decydującą rolę w ograniczaniu zużycia odgrywa informacja i edukacja konsumentów mająca na celu podniesienie poziomu świadomości w kwestach wpływu toreb z tworzyw sztucznych na środowisko naturalne oraz zmianę postrzegania tworzyw sztucznych jako materiałów tanich i nieszkodliwych dla otoczenia.
Działania podejmowane przez państwa członkowskie winny obejmować wykorzystanie instrumentów ekonomicznych, które okazały się szczególnie skuteczne przy ograniczaniu zużycia lekkich toreb. Poszczególne państwa powinny dbać o to, by na ich terenie w punktach sprzedaży, zarówno żywności, jak też innych wyrobów, nie udostępniano toreb bezpłatnie.
Torby handlowe z tworzyw sztucznych używane do pakowania wilgotnych produktów żywnościowych sprzedawanych luzem, takich jak surowe mięso, ryby i nabiał, oraz torby używane do niepaczkowanych gotowych artykułów spożywczych są niezbędne do zachowania higieny żywności i dlatego powinny zostać wyłączone z zakresu dyrektywy.
Bardzo lekkie plastikowe torby na zakupy stosuje się zazwyczaj przy zakupie suchych, sprzedawanych luzem niepaczkowanych produktów żywnościowych, jak owoce, warzywa i słodycze. Użycie ich do takich celów pomaga zapobiegać marnotrawstwu żywności, daje bowiem konsumentom możliwość zakupu takiej ilości produktu, jakiej aktualnie potrzebują. Pozwala również wycofywać niezdatne do spożycia produkty bez konieczności wyrzucania całych uprzednio opakowanych partii. Niemniej jednak bardzo lekkie torby na zakupy wykonane z konwencjonalnych tworzyw sztucznych stanowią szczególne obciążenie dla środowiska.
Torby handlowe wykonane z tworzyw ulegających biodegradacji i nadające się do kompostowania są mniej szkodliwe dla środowisk
a niż torby z tworzyw konwencjonalnych. W przypadku pakowania suchych, sprzedawanych luzem niepaczkowanych produktów żywnościowych, takich jak owoce, warzywa i słodycze, bardzo lekkie torby z konwencjonalnych tworzyw należy stopniowo zastępować torbami wykonanymi z papieru pochodzącego z recyklingu lub nadającymi się do kompostowania lekkimi torbami z tworzyw biodegradowalnych. Ograniczeniami dotyczącymi użycia lekkich toreb handlowych należy objąć również torby wykonane z materiałów ulegających biodegradacji i nadających się do kompostowania. Państwom członkowskim posiadającym systemy selektywnej zbiorki bioodpadów należy jednak zezwolić na obniżenie cen lekkich tworzywowych toreb na zakupy ulegających biodegradacji i nadających się do kompostowania.
Istotną rolę w ograniczaniu zużycia toreb tworzywowych odgrywać winny programy edukacyjne skierowane do konsumentów, w szczególności do dzieci. Programy te powinny być wdrażane przez państwa członkowskie, ale także przez producentów oraz w detalicznych punktach sprzedaży towarów i produktów.
Zasadnicze wymagania dotyczące opakowań przydatnych do kompostowania należy zmienić tak, aby zapewnić opracowanie europejskiej normy kompostowania ogrodowego. Wymagania dotyczące opakowań biodegradowalnych winny być zaś zmodyfikowane w taki sposób, by za takie uznawane były jedynie materiały ulegające pełnej biodegradacji.
Norma europejska EN 13432 Opakowania – Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku przez kompostowanie i biodegradację – Program badań i kryteria oceny do ostatecznej akceptacji opakowań określa właściwości, jakie musi posiadać dany materiał, aby można było go uznać za nadający się do kompostowania, tzn. poddać recyklingowi w procesie odzysku substancji organicznych polegającym na kompostowaniu i rozkładzie beztlenowym. Komisja powinna zwrócić się do Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego o opracowanie odrębnej normy dla kompostowania ogrodowego.
Niektóre materiały z tworzyw sztucznych ich producenci określają jako oksy-biodegradowalne (rys. 2.). W przypadku takich materiałów do konwencjonalnych tworzyw sztucznych wprowadza się dodatki, zwykle sole metali. W efekcie materiały rozpadają się na skutek utleniania tych dodatków na małe fragmenty, które pozostają jednak w środowisku naturalnym. Na rys. 3. przedstawiono przykład torby polietylenowej z dodatkami inicjującymi rozpad, które sprawiają, iż w ciągu kilkunastu miesięcy torba staje się krucha, ulega defragmentacji na drobne kawałki.
Uznanie wspomnianych materiałów z tworzyw sztucznych za ulegające biodegradacji jest zatem błędne. Rozpad powoduje, że widoczne odpady w postaci na przykład toreb handlowych z tworzyw sztucznych zmieniają się w niewidoczne odpady w postaci wtórnych mikrodrobin tworzywa. Nie stanowi to jednak rozwiązania problemu odpadów, ale zwiększa zanieczyszczenie środowiska materiałami z tworzyw sztucznych. Nie powinno się zatem stosować takich dodatków w opakowaniach z tworzyw sztucznych.
Należy stopniowo rezygnować ze stosowania w materiałach opakowaniowych substancji rakotwórczych, mutagennych lub działających szkodliwie na rozrodczość oraz substancji zaburzających funkcjonowanie układu hormonalnego, aby unikać niepotrzebnego narażania ludzi na działanie takich substancji oraz zapobiegać przedostawaniu się tych ostatnich do środowiska, gdy opakowania stają się odpadami.
W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego należy całkowicie zakazać wykorzystywania w tworzywowych torbach handlowych substancji szkodliwych, przede wszystkim substancji chemicznych zaburzających gospodarkę hormonalną.
Środki mające na celu ograniczenie zużycia tworzywowych toreb handlowych powinny prowadzić do trwałego ograniczenia korzystania z takich toreb i nie powinny prowadzić do ogólnego wzrostu produkcji opakowań.
W celu zapewnienia uznawania w całej Unii oznaczeń (znak, opis lub kolorowy kod) toreb ulegających biodegradacji i nadających się do kompostowania należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów zgodnie z art. 290 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w odniesieniu do określenia takich oznaczeń. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym w gronie ekspertów. Przygotowując i opracowując akty delegowane, Komisja powinna zapewnić jednoczesne terminowe, odpowiednie przekazywanie stosownych dokumentów Parlamentowi Europejskiemu oraz Radzie.
Państwa członkowskie nadzorują produkcję opakowań w taki sposób, aby nie zawierały one substancji rakotwórczych, mutagennych lub działających szkodliwie na rozrodczość oraz substancji uszkadzających układ hormonalny w stężeniu przewyższającym 0,01%. Nadzorują również produkcję tak, aby opakowania nie zawierały materiałów z tworzyw sztucznych ulegających oksy-fragmentacji. Środki te mają zostać wprowadzone w ciągu dwóch lat po wejściu w życie niniejszej dyrektywy.
Państwa UE podejmują kroki mające na celu osiągnięcie trwałego ograniczenia korzystania z lekkich plastikowych toreb na zakupy na ich terytorium o co najmniej:
n 50% (trzy lata po wejściu w życie niniejszej dyrektywy);
n 80% (pięć lat po wejściu w życie niniejszej dyrektywy).
Państwa członkowskie podejmują środki zapobiegające bezpłatnemu udostępnianiu przez podmioty gospodarcze prowadzące sprzedaż żywności toreb handlowych z tworzyw sztucznych, z wyjątkiem toreb bardzo lekkich lub ich zamienników. Dopilnowują również, aby podmioty gospodarcze prowadzące sprzedaż żywności pobierały rzeczywistą i proporcjonalną opłatę za lekkie torby handlowe z tworzyw sztucznych dla osiągnięcia celów w zakresie ograniczenia zużycia.
Państwa te sprawują także nadzór nad podmiotami gospodarczymi prowadzącymi sprzedaż żywności, tak by pobierały co najmniej taką samą opłatę za grubsze torby oraz aby w punktach sprzedaży nie zastępowały toreb lekkich bardzo lekkimi.
Państwa UE, które ustanowiły systemy selektywnego zbierania bioodpadów, mogą wymagać od podmiotów gospodarczych prowadzących sprzedaż żywności obniżenia o maksymalnie 50% ceny lekkich toreb ulegających biodegradacji i nadających się do kompostowania.
Państwa członkowskie zachęcają podmioty gospodarcze prowadzące sprzedaż artykułów niespożywczych, aby pobierały w rzeczywistym i proporcjonalnym zakresie opłaty za lekkie torby, tak aby osiągnąć cele w zakresie ograniczenia zużycia. Winny również stosować inne instrumenty ekonomiczne oraz utrzymać lub wprowadzić ograniczenia w zakresie wprowadzania do obrotu na zasadzie odstępstwa od niniejszej dyrektywy. Takie środki nie mogą jednak stanowić metody arbitralnej dyskryminacji lub ukrytego ograniczania handlu między państwami członkowskimi.
Sprzedawcy detaliczni są zobowiązani do odbioru w punkcie sprzedaży każdego opakowania, którego konsumenci nie chcą przyjąć i które uważają za zbędne, w szczególności toreb handlowych. Sprzedawcy detaliczni pilnują, aby takie opakowanie zostało wykorzystane ponownie lub poddane recyklingowi.
Komisja i państwa członkowskie propagują, przynajmniej podczas pierwszego roku po wejściu w życie niniejszej dyrektywy, prowadzenie publicznych kampanii informacyjnych i edukacyjnych na temat szkodliwych dla środowiska naturalnego skutków nadmiernego korzystania z konwencjonalnych toreb tworzywowych.
Środkom mającym na celu ograniczenie korzystania z toreb handlowych z tworzyw sztucznych mogą towarzyszyć działania w zakresie ekologicznego projektowania, takie jak ograniczenie powierzchni nadruków reklamowych lub znaków towarowych z myślą o mniejszym zużyciu tuszy i barwników mających niebezpieczny wpływ na środowisko naturalne. Przepis ten nie znajduje zastosowania w przypadku nadruków lub ostrzeżeń dotyczących wpływu toreb handlowych na środowisko naturalne, które to oznaczenia stosuje się w niektórych państwach członkowskich. Państ
wa członkowskie nadzorują także, aby środki podejmowane w celu ograniczenia zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw sztucznych nie prowadziły do ogólnego wzrostu produkcji opakowań.
Jeżeli torby ulegają biodegradacji i nadają się do kompostowania, fakt ten zostaje wyraźnie zakomunikowany na torbie za pomocą znaku, opisu lub kolorowego kodu. Komisja ma uprawnienia do przyjęcia aktów delegowanych określających takie oznaczenia w celu zapewnienia ich uznawania w całej Unii. Państwa członkowskie mogą przyjmować środki w celu wskazania innych cech charakterystycznych, takich jak możliwość ponownego użycia, recyklingu i zdolność do biodegradacji.
4. Podsumowanie
Wydaje się, że nowa dyrektywa po zatwierdzonych poprawkach, doprowadzi do osiągnięcia celu zakładanego przez Unię Europejską: ograniczenia zużycia cienkich toreb handlowych z tworzyw sztucznych, które w szczególny sposób mogą zanieczyszczać środowisko. Jeśli konsument będzie musiał uiścić opłatę, dokładniej przeanalizuje to, czy w rzeczywistości potrzebuje kolejnej torby handlowej. Podobne rozwiązanie już jest stosowane w Polsce, a metoda ta stanowi skuteczną regulację zużycia toreb.
Wprowadzono podział torb handlowych na lekkie (10-49 mikronów) i bardzo lekkie (poniżej 10 mikronów). Te ostatnie powinny być stopniowo zastępowane torbami wykonanymi z papieru pochodzącego z recyklingu lub torbami biodegradowalnymi nadającymi się do kompostowania.
W nowej dyrektywie odniesiono się również do toreb z tradycyjnych tworzyw sztucznych z dodatkami przyspieszającymi degradację tworzywa, promowanych przez producentów jako oksy-biodegradowalne. Komisja uznała, iż praktyki takie są mylące dla konsumentów, opisanych dodatków nie należy stosować w opakowaniach, powodują one bowiem jedynie rozpad tworzywa na niewidoczne fragmenty, zawierające związki chemiczne niebezpieczne dla środowiska. Terminu: opakowanie biodegradowalne należy używać w odniesieniu do opakowań ulegających biodegradacji w stopniu i czasie określonym normą EN-13432. Biodegradowalność jest ustalana na podstawie 90-proc. przemiany węgla zawartego w badanym materiale w dwutlenek węgla w ciągu 180 dni. Opakowania z tradycyjnych tworzyw sztucznych z dodatkami degradowalnymi nie spełniają wymagań wymienionej normy [5], [6], [7].
Zwrócono także uwagę na obecne w opakowaniach substancje niebezpieczne, które są rakotwórcze, mutagenne lub wpływają niekorzystnie na układ rozrodczy, oraz substancje uszkadzające układ hormonalny, wprowadzając limit ich zawartości na poziomie do 0,01%. Jest to rozwiązanie nowe w dyrektywie dotyczącej opakowań i odpadów opakowaniowych, zaś do tej pory producenci materiałów opakowaniowych dysponowali jasno określonymi wytycznymi w tym zakresie.
Obecny poziom wiedzy na temat wpływu toreb handlowych na środowisko pokazuje, iż najkorzystniejszym wariantem są torby wielokrotnego użycia. Jednorazowe cienkie torby z tworzyw sztucznych pełnią jednak istotną rolę w systemach dystrybucji towarów, nie można ich więc od razu całkowicie wycofać – potrzebny jest czas na wprowadzenie zamienników. Jeśli chodzi o recykling cienkich toreb, jego nieopłacalność powodują przede wszystkim: niska masa, koszty transportu odpadów, zużycie wody potrzebnej do oczyszczenia, a także koszty organizacji systemu zbierania. Nie jest to więc rozwiązanie ekonomicznie uzasadnione. Rozsądne wydaje się jednak określenie czasu, w jakim należy ograniczyć zużycie toreb i dostosować się do nowych wymagań: zmniejszenie zużycia o 50 proc. w ciągu 3 lat oraz o 80 proc. po 5 latach od wejścia w życie nowych regulacji.
Literatura
[1] European Parliament votes to slash plastic bag waste [http://www.businessgreen.com].
[2] Proposal for a directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 94/62/EC on packaging and packaging waste to reduce the consumption of lightweight plastic carrier bags, 2013/0371 (COD).
[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. U. L 353 z 31.12.2008, s. 1).
[4] Report on the proposal for a directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 94/62/EC on packaging and packaging waste to reduce the consumption of lightweight plastic carrier bags (COM (2013) 0761 – C7-0392/2013 – 2013/0371 (COD)).
[5] Żakowska H., Ekologiczne torby handlowe?, „Opakowanie” nr 11/2007, s. 16-21.
[6] Żakowska H., Degradowalne opakowania z klasycznych tworzyw sztucznych a opakowania kompostowalne z polimerów biodegradowalnych, „Opakowanie” nr 6/2009, s. 20-25.
[7] Żakowska H., Błędne nadruki, „Problemy Jakości”, nr 2/2009, s. 42-46.
