Wstęp
Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi [1] weszła w życie 1 stycznia 2014 roku, zastępując Ustawę z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a także część przepisów Ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. Nowa ustawa zmodyfikowała definicję środka niebezpiecznego (art. 8., p. 14.) oraz wprowadziła zmienione zasady odpowiedzialności przedsiębiorców za odpady opakowaniowe po środkach niebezpiecznych, uwzględniające poziomy odzysku (w tym recyklingu), znosząc obowiązującą poprzednio kaucję.
Definicja środka niebezpiecznego
Obecnie zgodnie z aktualną Ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi środki niebezpieczne to:
n substancje chemiczne i ich mieszaniny zaklasyfikowane na podstawie przepisów o substancjach chemicznych i ich mieszaninach jako: bardzo toksyczne, toksyczne, rakotwórcze kategorii 1 lub 2, mutagenne kategorii 1 lub 2, działające szkodliwie na rozrodczość kategorii 1 lub 2 lub niebezpieczne dla środowiska z przypisanym symbolem N, lub n substancje chemiczne i ich mieszaniny zaklasyfikowane na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1, z późn. zm.) w klasie toksyczności ostrej w kategorii 1, 2 lub 3 lub jako rakotwórcze kategorii 1A lub 1B, mutagenne kategorii 1A lub 1B, działające szkodliwie na rozrodczość kategorii 1A lub 1B lub jako stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego ze względu na toksyczność ostrą w kategorii 1 lub ze względu na toksyczność przewlekłą w kategorii 1 i 2, lub środki ochrony roślin zaklasyfikowane jako bardzo toksyczne, toksyczne lub niebezpieczne dla środowiska wodnego z przypisanym symbolem N na podstawie przepisów o substancjach chemicznych i ich mieszaninach lub zaklasyfikowane w klasie toksyczności ostrej w kategorii 1, 2 lub 3 lub jako stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego ze względu na toksyczność ostrą w kategorii 1 lub ze względu na toksyczność przewlekłą w kategorii 1 i 2 na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006.
Ustalenie substancji chemicznych i ich mieszanin, które zostały zdefiniowane jako środki niebezpieczne
Substancje chemiczne i ich mieszaniny, które zostały zdefiniowane jako środki niebezpieczne, można ustalić na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie kryteriów i sposobów klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin [2], wydanym do ustawy substancjach chemicznych i ich mieszaninach [3], na podstawie symboli i zwrotów zagrożenia (zwanych „zwrotami R”).
W myśl tego rozporządzenia:
n substancjom i mieszaninom bardzo toksycznym przypisuje się symbol T+;
n substancjom i mieszaninom toksycznym przypisuje się symbol T;
n substancjom i mieszaninom rakotwórczym, mutagennym i działającym szkodliwie na rozrodczość przypisuje się symbole T lub Xn;
n substancjom i mieszaninom niebezpiecznym dla środowiska przypisuje się symbol N (symbolu N nie przypisuje się jedynie substancjom i mieszaninom niebezpiecznym dla środowiska, które mają wyłącznie zwroty R52 lub R53).
Zgodnie z interpretacją Biura do Spraw Substancji Chemicznych [4], w sposób praktyczny sprawdzić można występujące w karcie charakterystyki danej substancji (lub mieszaniny) zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia, jakie ona stwarza. Obecność wymienionych obok w punktach A., B. i C. sformułowań oznacza, iż jest to środek niebezpieczny.
Niektóre substancje chemiczne i ich mieszaniny mogą być wyłączone z definicji środka niebezpiecznego na podstawie braku zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska. W tym celu przewidziano w Ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi delegację do wydania specjalnego rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw środowiska. Rozporządzenie do tej pory nie ukazało się, choć niektóre stowarzyszenia gospodarcze prowadzą zabiegi w tym zakresie.
Obowiązki wprowadzających środki niebezpieczne w opakowaniach
Zgodnie z zapisami ustawy, wprowadzający środki niebezpieczne w opakowaniach, w tym środki ochrony roślin, jest obowiązany zorganizować system zbierania oraz zapewniać odzysk, w tym recykling, odpadów opakowaniowych po tych środkach. Obowiązek taki może wykonywać samodzielnie lub przez przystąpienie do organizacji samorządu gospodarczego, która podpisała porozumienie z Marszałkiem Województwa w zakresie utworzenia i utrzymania systemu zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań po środkach niebezpiecznych. Porozumienie to powinno uwzględniać: cele oraz termin realizacji porozumienia, w tym przewidziane do osiągnięcia poziomy odzysku i recyklingu, podmioty uprawnione do kontroli realizacji porozumienia oraz sposób tej kontroli, sposób finansowania realizacji porozumienia, a także warunki rozwiązania porozumienia.
Określone poziomy odzysku i recyklingu opakowań po środkach niebezpiecznych zostaną określone w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Środowiska. Ostatni projekt takiego rozporządzenia ukazał się 14 listopada 2013 r. Dotyczy on minimalnych rocznych poziomów odzysku i recyklingu dla opakowań wielomateriałowych oraz dla opakowań po środkach niebezpiecznych w poszczególnych latach, poniżej których nie mogą zostać określone poziomy w porozumieniu zawieranym z Marszałkiem Województwa. Wymienione poziomy przywołano w tab. 1.
Wprowadzający środki niebezpieczne w opakowaniach może zlecić wykonanie poszczególnych czynności w zakresie gospodarowania odpadami opakowaniowymi po środkach niebezpiecznych posiadaczowi odpadów.
Wprowadzający środki niebezpieczne, które są środkami ochrony roślin, jest obowiązany do sfinansowania kosztów zbierania przez przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, oraz do odebrania od niego, na własny koszt, odpadów opakowaniowych po tych środkach.
Podsumowanie
Zamiast obowiązkowej kaucji nałożonej na opakowania środków niebezpiecznych, która obowiązywała w poprzednich latach, przedsiębiorcy zostali zobligowani do realizacji obowiązków w równie skomplikowany sposób. Biorąc pod uwagę fakt, iż nowa ustawa zaczęła obowiązuje od początku roku 2014, a do chwili obecnej nie zostało podpisane żadne porozumienie pomiędzy organizacją samorządu gospodarczego a Marszałkiem Województwa, trudno powiedzieć, że przedsiębiorcy są do realizacji ustawowych obowiązków przygotowani i świadomi kosztów, jakie poniosą.
Pomijając fakt specjalnej definicji środka niebezpiecznego wprowadzonej jednie w Polsce dla niektórych niebezpiecznych substancji i ich mieszanin, nieuzasadnione wydaje się wymuszenie recyklingu w odniesieniu do niebezpiecznych odpadów opakowaniowych (zgodnie z katalogiem odpadów opakowania substancji niebezpiecznych z pozostałością tych substancji są odpadami niebezpiecznym). W wielu przypadkach niebezpiecznych odpadów opakowaniowych nie powinno poddawać się recyklingowi, a jedynie unieszkodliwieniu.
W przypadku dystrybucji środków niebezpiecznych do użytku domowego trudno oczekiwać od konsumentów wiedzy na temat postępowania z opakowaniem poużytkowym w taki sposób, aby trafiło ono do strumienia odpadów do recyklingu.
Problemów przysparza również kwestia realizowania obowiązków w przypadkach, kiedy dystrybucja środków niebezpiecznych odbywa się pomiędzy podmiotami gospodarczymi, gdyż
właściwe postępowanie z odpadami wynika z Ustawy o odpadach, a koszty usuwania mogą być przedmiotem wewnętrznych umów między dostawca i odbiorcą. W związku z tym dodatkowe obciążenia związane z udziałem w porozumieniu nie przyczyniają się do poprawy sytuacji.
Według zapewnień administracji państwowej głównym celem nowej Ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi było uszczelnienie systemu zagospodarowania odpadów opakowaniowych. Funkcjonujący wcześniej system zagospodarowania tej grupy odpadów był nieskuteczny i nie gwarantował osiągnięcia przez Polskę wymaganych dyrektywą opakowaniową 94/62/WE poziomów odzysku i recyklingu. Jednak dyrektywa ta oraz wymagane poziomy odzysku i recyklingu wynikające z jej wytycznych nie dotyczą niebezpiecznych odpadów opakowaniowych pochodzących z opakowań po substancjach niebezpiecznych, a tym bardziej odrębnie zdefiniowanych w Polsce środków niebezpiecznych. n
Literatura
[1] Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. 2013, poz. 888).
[2] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin (Dz. U. 2012, poz. 1018).
[3] Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. nr 63, poz. 322 ze zm.).
[4] Pismo Biura do Spraw Substancji ChemicznychBSCh-DSN. 022-60/MG/13-2 z dnia 13.11.2013 do COBRO – Instytutu Badawczego Opakowań.
