Rząd zapowiada wprowadzenie zmian do ustawy o systemie kaucyjnym. System ma zwiększyć wydajność zbiórki i recyclingu opakowań po napojach. Zdaniem Warsaw Enterprise Institute (WEI) wprowadzoną ustawę trzeba poprawić w stopniu większym niż zapowiada Ministerstwo Klimatu i Środowiska, jeśli system kaucyjny w Polsce ma być efektywny środowiskowo, sprawiedliwy ekonomicznie i nie godzić w interes konsumenta.
To dobrze, że resort środowiska wreszcie poważnie potraktował głosy biznesu wskazujące na konieczność zmian w ustawie kaucyjnej. Wskutek tego dialogu kaucja ma wreszcie podążać za opakowaniem w całym łańcuchu sprzedaży – od producenta do konsumenta – i ma zostać zwolniona z VAT. To jednak nie wystarczy do wdrożenia w Polsce sprawiedliwego i skutecznego systemu.
Celem nadrzędnym systemu kaucyjnego jest dbałość o środowisko naturalne polegające na zmniejszeniu ilości odpadów na składowiskach, w przestrzeniach publicznych oraz redukcji emisji CO2 dzięki ponownemu wykorzystaniu opakowań lub recyklatu do ich produkcji. Wdrażanie systemu kaucyjnego to proces zwiększania zbiórki i recyklingu odpadów opakowaniowych w zakresie opakowań jednorazowego użytku oraz podnoszenia zwrotności i wydłużania cyklu życia opakowań wielokrotnego użytku. Niestety „Ustawa kaucyjna” w obecnym kształcie nie gwarantuje uzyskania wymaganych poziomów zbiórki odpadów, a także wprowadza nierówne zasady traktowania podmiotów gospodarczych. Zawiera błędne rozwiązania dotyczące wysokości opłaty produktowej, które prowadzą do gorszego traktowania opakowań wielokrotnego użytku, których prawidłowe stosowanie istotnie redukuje emisje gazów cieplarnianych.
Warsaw Enterprise Institute wyraża obawy, że Ustawa w obecnej postaci nie tylko nie zagwarantuje uzyskania wymaganych poziomów zbiórki, ale wręcz będzie powodować utrudnienia w ich uzyskaniu. Powodem, dla którego ucierpi branża napojowa oraz handel detaliczny, jest dyskryminujący charakter ustawy. Wydajna zbiórka nie będzie możliwa ze względu na zbyt krótki okres, jaki oddano na powstanie operatora, który będzie zbierał znaczące ilości opakowań, tworząc stabilne warunki do obsługi zarówno dużych, jak i małych firm napojowych. Ustawa wyraźnie dyskryminuje duże firmy napojowe w możliwości szybkiego powołania operatora systemu ze względu na konieczność uzyskania zgody na koncentrację rynkową. Firmy te, aby założyć podmiot reprezentujący, czyli operatora systemu, muszą obecnie czekać na zgodę Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, co może trwać nawet 6 miesięcy. Nie daje to realnych szans na operacyjne uruchomienie przez te firmy swojego operatora od 1 stycznia 2025 r. Oznacza to, że operatorzy, którzy będą obsługiwać znaczące strumienie opakowań w systemie kaucyjnym, są dyskryminowani w możliwości wejścia na rynek i realizacji obowiązków, w stosunku do małych i średnich podmiotów, które nie mają obowiązku zgłaszania zamiaru koncentracji. To oczywista bariera w dostępie do rynku dla przedsiębiorców, którzy wprowadzają największe ilości opakowań objętych systemem kaucyjnym. Mając na względzie poszanowanie zasad sprawiedliwej konkurencji, postulujemy przesunięcie terminu obowiązku zbiórki opakowań w systemie kaucyjnym na 1 stycznia 2026 r.
Nasze obawy budzi również identyczna wysokość opłaty produktowej, czyli kary, jakiej podlegać będą podmioty gospodarcze za niezbieranie opakowań dla wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym. Minister Klimatu i Środowiska proponuje jednolitą opłatę za każdy kilogram opakowań niezebranych w systemie kaucyjnym, bez względu na ich rodzaj, ignorując tym samym różnice w ich wpływie na środowisko. Warto zaznaczyć, że na jeden kilogram masy opakowania przypadają 3 butelki szklane wielokrotnego użytku, około 30 butelek plastikowych lub około 50 puszek po napojach. To oznacza, że szklane butelki, które mniej zaśmiecają środowisko, byłyby obciążane tak samo jak ich plastikowe odpowiedniki czy puszki. W rezultacie producenci butelek szklanych, które są bardziej przyjazne dla środowiska, płaciliby znacznie więcej niż ci, którzy używają np. opakowań plastikowych. To sprzeczne z unijną strategią promującą dłuższy cykl życia opakowań i ograniczanie ilości odpadów poprzez zachęty do stosowania opakowań wielokrotnego użytku. Naszym zdaniem opłata produktowa powinna być zróżnicowana i uwzględniać stopień, w jakim różne rodzaje opakowań zaśmiecają środowisko naturalne.
Warsaw Enterprise Institute stoi na stanowisku, że system kaucyjny powinien być przyjazny dla konsumentów i sprawiedliwy wobec przedsiębiorców. Powinniśmy stawiać na działania efektywne środowiskowo, ale i rynkowo, a nie system, który w sposób chaotyczny zbiera niewielkie ilości opakowań po napojach, nie gwarantując realizacji celów dotyczących poziomu zbiórki. Polski system kaucyjny będzie drugim największym dotychczas w Europie, dlatego jest tak istotne, aby zapobiec nieuzasadnionym kosztom, które zniechęcają konsumentów do podejmowania wysiłków na rzecz środowiska.
Opracowano na podstawie informacji Warsaw Enterprise Institute
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
