Stefan Jakowski, Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań
Podstawowym zadaniem opakowania transportowego jest zabezpieczenie umieszczonych w nim produktów na cały okres użytkowania, tj. od chwili ich zapakowania do ich dostawy do odbiorcy. Podstawowym kryterium oceny jakości opakowań towarów niebezpiecznych jest ochrona zapakowanych towarów przed uszkodzeniem lub wydostaniem się z opakowania oraz ochrona środowiska przed szkodliwym oddziaływaniem produktu.
Według obowiązujących przepisów, towary niebezpieczne to materiały lub produkty, które podczas składowania, przewozów lub przeładunków powodować mogą zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenia dóbr materialnych albo skażenie środowiska naturalnego. Są to najczęściej produkty wybuchowe, zapalne, żrące, zakaźne lub trujące.
Funkcja ochronna opakowań to podstawowe kryterium decydujące o efektach ich stosowania, a także o bezpieczeństwie przewozów.
Ochrona środowiska przed szkodliwym oddziaływaniem produktów ma szczególne znaczenie w przypadku pakowania i przewozu towarów niebezpiecznych. Przewozy towarów niebezpiecznych stwarzać mogą poważne zagrożenia dla środowiska naturalnego, w tym głównie niebezpieczeństwo skażenia środowiska. Polska z uwagi na dużą ilość przewozów produktów szkodliwych lub niebezpiecznych należy do krajów dosyć pod tym względem zagrożonych. Ilość przewożonych towarów niebezpiecznych podobno obecnie wzrasta [1].
Trzeba pamiętać, ze około 40% produktów przemysłu chemicznego to materiały niebezpieczne, wymagające specjalnego zabezpieczenia podczas przewozów, składowania i przeładunków. Według Mariusza Klinka z głównego Inspektoratu transportu drogowego [2], około 10% ładunków przewożonych obecnie po europejskich drogach to towary niebezpieczne. Funkcja ochronna stosowanych opakowań ma w wymienionych powyżej przypadkach bardzo istotne znaczenie. Ochrona przewoźnika oraz użytkownika produktu polega na zabezpieczeniu go przed oblaniem substancjami żrącymi, zatruciem lub zniszczeniem odzieży. Duże znaczenie ma w tym przypadku szczelność stosowanych opakowań, sposób ich zamknięcia oraz przystosowanie ich do napełniania, opróżniania i oczyszczania po opróżnieniu. Ważne jest też przystosowanie konstrukcji używanych opakowań transportowych do stosowanych metod wykonywania operacji przeładunkowych. Opakowania nie mające odpowiednich uchwytów (np. worki) znacznie częściej są podczas ręcznych przeładunków opuszczane, co powoduje często uszkodzenia opakowań i wysypanie lub wylanie ich zawartości. Odrębnym zagadnieniem jest też wymaganie umieszczania na opakowaniach transportowych czytelnych informacji, odnoszących się do rodzaju zapakowanych produktów, ich stosowania oraz informacji dotyczących tych opakowań, takich jak np. data ich produkcji, pojemność lub symbol certyfikatu.
Opakowania transportowe do pakowania towarów niebezpiecznych to głównie: bębny, kanistry, skrzynki, pudła, worki, opakowania kombinowane i opakowania metalowe lekkie. Opakowania kombinowane to opakowania dwu- lub wielostopniowe, które składają się z jednego lub kilku opakowań wewnętrznych, umieszczonych w opakowaniu zewnętrznym.
Opakowania metalowe lekkie to, według przepisów RID i ADR, dopuszczone do transportu kolejowego lub drogowego opakowania towarów niebezpiecznych wykonane z blachy stalowej o grubości mniejszej niż 0,5 mm.
Podstawowym kryterium oceny jakości certyfikowanych opakowań do towarów niebezpiecznych są wyniki badań laboratoryjnych, wykonanych zgodnie z obowiązującymi przepisami międzynarodowymi.
W celu właściwego doboru opakowania, towary niebezpieczne, w zależności od stwarzanego przez nie zagrożenia, zakwalifikowane są do jednej z podanych niżej trzech grup pakowania:
n do I grupy pakowania (X) zakwalifikowane są towary stwarzające duże zagrożenia,
n do II grupy pakowania (Y) zakwalifikowane są towary stwarzające średnie zagrożenia,
n do III grupy pakowania (Z) zakwalifikowane są towary stwarzające małe zagrożenia.
Od grupy pakowania uzależnione są wymagane badania laboratoryjne, np. wysokość spadku podczas badań odporności opakowań na uderzenia przy swobodnym spadku. Wysokość ta, w zależności od grupy pakowania wynosi:
n 1,8 m w przypadku opakowań do towarów grupy I (X),
n 1,2 m w przypadku opakowań do towarów grupy II (Y),
n 0,8 m w przypadku opakowań do towarów grupy III (Z).
W obowiązujących przepisach międzynarodowych (RID, ADR, IMDG Code i IATA DGR) znaleźć można szczegółowe, alfabetyczne wykazy dopuszczonych do przewozów towarów niebezpiecznych, a także rodzaje opakowań, do których towary te są zakwalifikowane oraz wymagania dotyczące sposobu ich pakowania.
Od sposobu pakowania, do którego zakwalifikowane są pakowane towary oraz od rodzaju zastosowanego opakowania
zależą metody i wymagane parametry badań laboratoryjnych. Szczegółowe informacje na ten temat znaleźć można w wydanym przez COBRO opracowaniu pt. „Badania opakowań do towarów niebezpiecznych dla celów certyfikacji na znak UN. Instrukcja” Wydanie trzecie. 2007 rok.
Badania te polegają głównie na określeniu: odporności badanych opakowań na nacisk statyczny przy piętrzeniu w stosie i na uderzenia przy swobodnym spadku oraz szczelności i odporności na ciśnienie wewnętrzne wodne.
Opakowania wykonane z materiałów zmieniających swe własności mechaniczne pod wpływem wilgoci należy przed badaniem poddać klimatyzacji w czasie 24 godzin w temperaturze 23°C i wilgotności 50%.
W przypadku pudeł tekturowych, tektura, z której wykonane są badane pudła powinna być także poddana badaniu absorpcji wody metodą Cobb.
Opakowania z tworzyw sztucznych, przeznaczone do pakowania benzenu, toluenu, ksylenu lub mieszanin i preparatów zawierających te materiały powinny być poddane badaniu przepuszczalności.
W przypadku badania ciekłych produktów niebezpiecznych umieszczonych w opakowaniach z tworzyw sztucznych wymagane jest przeprowadzenie badania zgodności chemicznej opakowania z tymi produktami, tj. sprawdzenie, czy nie następuje szkodliwe oddziaływanie zawartości na napełnione opakowanie, np. mięknięcie pod wpływem kontaktu z zawartością, tworzenie się szczelin lub degradacja cząsteczkowa. Opakowania napełnione takim produktem powinny być przechowywane przed badaniami przez 6 miesięcy. Tylko w przypadku opakowań wykonanych z polietylenu dużej lub średniej gęstości (HDPE i MDPE) przepisy międzynarodowe zezwalają na przeprowadzenie badań zgodności chemicznej przez przechowywanie tych opakowań napełnionych cieczą wzorcową w czasie 21 dni w temperaturze 40°C. W zależności od rodzaju pakowanych produktów, jako ciecze wzorcowe stosowane są najczęściej: kwas azotowy, kwas octowy, mieszanina węglowodorów i roztwory zwilżające (np. detergenty). W przepisach ADR określono szczegółowo zasady doboru i stosowania cieczy wzorcowych.
Wynik badań należy uznać za pozytywny, jeżeli wszystkie opakowania podczas badania odporności na uszkodzenia mechaniczne albo badania odporności na ciśnienie wewnętrzne wodne zachowały szczelność i nie uległy uszkodzeniu powodującemu wysypanie lub wyciek zawartości, uszkodzenie zapakowanych towarów lub utrudnienie dalszego bezpiecznego użytkowania.
Działalność dotycząca oceny opakowań stosowanych do pakowania towarów niebezpiecznych prowadzona jest w Centralnym Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Opakowań [3].
Literatura
[1] Madey B. Michniak J.: Narzędzia informacyjne wspomagające organizację przewozu materiałów niebezpiecznych w transporcie drogowym.
Referat wygłoszony na konferencji zorganizowanej przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji w Busku. 1997 r.
[2] Klink M.: Opakowania towarów niebezpiecznych w świetle wyników kontroli Inspekcji Transportu Drogowego. Opakowanie Nr 6/2004.
[3] Milewski A.: Certyfikacja opakowań do towarów niebezpiecznych.
Materiały na seminarium pt. „Aktualne wymagania i przepisy prawne dotyczące pakowania towarów niebezpiecznych. 2007 r.
