1. Wstęp
Wysoki poziom zużycia w Unii Europejskiej lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych (około 200 sztuk w ciągu roku), a jednocześnie niski poziom zbiórki i recyklingu toreb poużytkowych, powoduje znaczne zanieczyszczenie środowiska, pogarsza powszechny problem odpadów w zbiornikach wodnych, zagrażając ekosystemom wodnym na całym świecie i przyczynia się do nieefektywnego wykorzystania zasobów naturalnych. Ponadto nagromadzenie takich odpadów w środowisku wywiera wyraźnie negatywny wpływ na niektóre dziedziny gospodarki, takie jak turystyka [1, 2]. Z tego względu w kwietniu br., po wieloletnich dyskusjach, uchwalona została Dyrektywa 2015/720/WE [3], która zmieniła dyrektywę 94/62/WE [4] w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Celem nowej regulacji jest znaczące ograniczenie zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych.
2. Definicje
Dyrektywa 2015/720/WE wprowadziła nowe definicje związane z torbami handlowymi:
n torby handlowe z tworzyw polimerowych: torby z uchwytami lub bez oferowane konsumentom w punktach sprzedaży;
n lekkie torby handlowe z tworzyw polimerowych: torby o grubości folii poniżej 50 mikronów;
n bardzo lekkie torby handlowe z tworzyw polimerowych: torby o grubości folii poniżej 15 mikronów, które są stosowane ze względu na wymagania higienicznych lub oferowane jako podstawowe opakowanie żywności luzem, gdy pomaga to w zapobieganiu marnowaniu żywności;
n oksydegradowalne torby handlowe z tworzyw polimerowych: torby wykonane z klasycznych tworzyw sztucznych zawierające dodatki, które katalizują rozpadanie się tworzywa na mikrofragmenty.
3. Ograniczenia w zużyciu lekkich toreb handlowych
Torby handlowe z tworzyw polimerowych o grubości folii poniżej 50 mikronów, które stanowią większość całkowitej ilości tworzywowych toreb handlowych zużywanych w Unii, są rzadziej ponownie wykorzystywane niż torby z grubszych folii. W konsekwencji lekkie torby szybciej stają się odpadami i częściej powodują zaśmiecenie z powodu małej masy. Pomimo że nadają się do recyklingu, ich selektywna zbiórka oraz po-nowne przetwórstwo osiągają bardzo niski poziom z uwagi na różne problemy praktyczne związane ze zbiórką i kosztami tych działań, a w najbliższej przyszłości raczej nie osiągną znaczących wartości.
Ograniczenia w zużyciu lekkich toreb handlowych ma na celu zapobieganie powstawaniu odpadów zgodnie z hierarchią metod postępowania z odpadami.
Torby handlowe z tworzyw polimerowych pełnią wiele funkcji i nadal będzie się z nich korzystać. Aby po zużyciu nie trafiały do środowiska, państwa członkowskie UE winny podjąć odpowiednie kroki, a konsumenci powinni być informowani o potrzebie ponownego przetwarzania odpadów. Poziom zużycia toreb handlowych z tworzyw polimerowych znacznie różni się w całej Unii ze względu na różnice w zwyczajach konsumentów, świadomości ekologicznej oraz skuteczności środków politycznych podejmowanych przez państwa członkowskie. Niektórym państwom udało się znacząco zmniejszyć poziom korzystania z toreb handlowych z tworzyw polimerowych, a średni poziom zużycia w siedmiu najlepiej radzących sobie państwach członkowskich wynosi zaledwie 20% średniego zużycia unijnego. Między państwami członkowskimi występują różnice w dostępności i dokładności danych na temat obecnych poziomów zużycia. Dokładne i porównywalne dane na ten temat są kluczowe do oceny skuteczności środków podjętych w zakresie zmniejszenia zużycia. W związku z tym należy opracować wspólną w UE metodę obliczania rocznego zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych w przeliczeniu na osobę, z myślą o monitorowaniu postępów w zmniejszaniu tego zużycia. W realizacji wszelkich celów dotyczących zmniejszenia zużycia toreb decydującą rolę odgrywa informowanie konsumentów. Konieczne jest zatem zwiększenie świadomość wpływu tworzywowych toreb handlowych na środowisko i zmiany w postrzeganiu tworzywa sztucznego jako nieszkodliwego i taniego materiału.
4. Zalecenia Komisji Europejskiej w sprawie lekkich toreb handlowych
W celu propagowania trwałego zmniejszenia średniego poziomu zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych państwa członkowskie powinny podjąć środki zgodnie z ogólnymi celami Unii w zakresie polityki dotyczącej odpadów oraz hierarchii postępowania z odpadami, jak przewidziano w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE [5]. Takie środki ograniczające powinny uwzględniać obecne poziomy zużycia toreb w poszczególnych państwach członkowskich – przy czym wyższe poziomy zużycia będą wymagać podjęcia bardziej ambitnych działań – oraz uwzględniać już uzyskane zmniejszenie zużycia. W celu monitorowania postępów w zmniejszaniu zużycia toreb konieczne jest, aby administracje rządowa krajów członkowskich przekazywały dane dotyczące ich zużycia. Działania, jakie powinny zostać podjęte przez poszczególne kraje, mogą obejmować wykorzystanie instrumentów ekonomicznych takich jak: ustanawianie cen, podatków i opłat, które okazały się szczególnie skuteczne przy zmniejszaniu zużycia lekkich toreb handlowych oraz ograniczenia w zakresie wprowadzania do obrotu, takie jak zakazy. Wprowadzone instrumenty mogą się różnić w zależności od wpływu lekkich toreb handlowych na środowisko podczas ich odzyskiwania lub unieszkodliwiania, przydatności do recyklingu i kompostowania, trwałości itp.
Państwa członkowskie mogą postanowić o wyłączeniu toreb o grubości materiału poniżej 15 mikronów (bardzo lekkie) używanych jako podstawowe opakowanie żywności luzem, gdy jest to wymagane ze względów higienicznych lub gdy ich użycie pomaga w zapobieganiu marnowaniu żywności. Programy informacyjne skierowane do ogółu konsumentów oraz akcje edukacyjne dla dzieci mogą odgrywać istotną rolę w zmniejszaniu zużycia toreb handlowych.
Wszelkie działania podjęte przez państwa członkowskie powinny prowadzić do trwałego zmniejszenia zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych i powinny wspierać ograniczanie produkcji opakowań.
5. Torby kompostowalne
Europejska norma EN 13432 Opakowania – Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku przez kompostowanie i biodegradację. Program badań i kryteria oceny do ostatecznej akceptacji opakowań określa właściwości, jakimi musi charakteryzować się dany materiał, aby można było go uznać za nadający się do kompostowania w warunkach przemysłowych, tzn. można było go poddać recyklingowi organicznemu w kompostowniach (proces biodegradacji w warunkach tlenowych) lub instalacjach biometanizacji (proces biodegradacji w środowisku beztlenowym). Komisja powinna zwrócić się do Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego o opracowanie odrębnej normy dla opakowań nadających się do kompostowania w kompostownikach przydomowych. Ważne jest, aby zapewnić uznanie znaków potwierdzających biodegradowalność i kompostowalność toreb handlowych z tworzyw polimerowych.
6. Torby tzw. oksybiodegradowalne
Niektóre torby handlowe oznaczone są przez producentów jako oksybiodegradowalne lub oksydegradowalne. W takich torbach do klasycznych tworzyw sztucznych dodawane są inne substancje. Z powodu obecności tych dodatków tworzywo z czasem ulega rozpadowi na małe cząsteczki, które pozostają w środowisku. Zatem określanie takich toreb jako biodegradowalne może być mylące i nie rozwiązuje problemu zaśmiecania, wręcz przeciwnie, może go potęgować. Komisja powinna przeanalizować wpływ korzystania z oksydegradowalnych toreb handlowych z klasycznych tworzyw sztucznych na środowisko i przedstawić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie zawierające, w stosownych przypadkach, zestaw środków służących ograniczeniu zużycia takich toreb lub zmniejszeniu wszelkich negatywnych skutków ich stosowania.
7. Nowe regulacje zawarte w dyrektywie 2015/720/WE
Dyrektywa 2015/720/WE zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia działań, k
tóre zapewnią przynajmniej jeden z wymienionych poniżej celów:
n do dnia 31 grudnia 2019 r. roczny poziom zużycia nie będzie przekraczał 90 lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych w przeliczeniu na osobę, a do dnia 31 grudnia 2025 r. – 40 takich toreb w przeliczeniu na osobę (alternatywnie cele te mogą być określone wagowo). Bardzo lekkie torby handlowe z tworzyw polimerowych mogą być wyłączone z celów określających krajowe zużycie;
n do dnia 31 grudnia 2018 r. lekkie torby handlowe z tworzyw polimerowych nie będą oferowane za darmo w punktach sprzedaży, chyba że wdrożone zostaną równie skuteczne inne instrumenty. Bardzo lekkie torby handlowe z tworzyw polimerowych mogą być wyłączone z tych ograniczeń.
Od dnia 27 maja 2018 r. państwa członkowskie będą zobowiązane do składania sprawozdań w zakresie rocznego zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych przy okazji przekazywania Komisji danych dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych.
Do dnia 27 maja 2016 r. Komisja przyjmie akt wykonawczy określający metodę obliczania rocznego zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych w przeliczeniu na osobę i dostosuje formularze obecnie obowiązujących sprawozdań do nowych wymagań.
W celu realizacji celów odnośnie lekkich toreb handlowych państwa członkowskie mogą podejmować różne działania, takie jak wprowadzenie odpowiednich instrumentów ekonomicznych lub krajowych poziomów zmniejszenia zużycia w odniesieniu do wszelkich rodzajów toreb handlowych z tworzyw polimerowych, niezależnie od grubości folii.
Komisja i państwa członkowskie co najmniej w ciągu pierwszego roku następującego po dniu 27 listopada 2016 r. winny aktywnie wspierać publiczne kampanie informacyjne zwiększające świadomość w zakresie negatywnych dla środowiska skutków nadmiernego zużycia lekkich toreb handlowych.
Do dnia 27 maja 2017 r. Komisja przyjmie akt wykonawczy określający zasady oznakowania biodegradowalnych i kompostowalnych toreb handlowych z tworzyw polimerowych. Ma to zapewnić jednolite znaki uznawanie wewnątrz państw członkowskich UE oraz prawidłową informację dla konsumentów na temat właściwości takich toreb. Najpóźniej 18 miesięcy po przyjęciu tego aktu wykonawczego państwa członkowskie powinny zapewnić właściwe oznaczanie biodegradowalnych i kompostowalnych toreb zgodnie z wymaganiami zawartymi w specyfikacji określoną w tym akcie wykonawczym.
Do dnia 27 listopada 2021 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie oceniające skuteczność działań w zakresie zwalczania zaśmieceniu, zmian zachowań konsumenckich oraz promocji zapobiegania powstawaniu odpadów. Jeśli ocena wykaże, że przyjęte środki nie są skuteczne, Komisja przeanalizuje inne możliwe sposoby osiągnięcia zmniejszenia zużycia lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych, w tym ustanowienie realistycznych i osiągalnych celów na poziomie Unii, i w tym przypadku przedstawi wniosek ustawodawczy.
Do dnia 27 maja 2017 r. Komisja przedstawi Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie analizujące wpływ używania oksydegradowalnych toreb handlowych z tworzyw sztucznych na środowisko i w stosownym przypadku przedstawi wniosek ustawodawczy.
Do dnia 27 maja 2017 r. Komisja dokona oceny wpływu cyklu życia różnych rozwiązań w zakresie zmniejszenia zużycia bardzo lekkich toreb handlowych z tworzyw polimerowych i w stosownym przypadku przedstawi wniosek ustawodawczy.
Państwa członkowskie powinny wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy 2015/720/WE w terminie do dnia 27 listopada 2016 r., i niezwłocznie powiadomić o tym Komisję.
Literatura
1. Proposal for a directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 94/62/EC on packaging and packaging waste to reduce the consumption of lightweight plastic carrier bags, 2013/0371 (COD).
2. Żakowska H.: Nowa dyrektywa dotycząca cienkich tworzywowych toreb handlowych wprowadzi zmiany dyrektywy 94/62/WE, Packaging Spectrum – Opakowanie nr 6/2014.
3. Dyrektywa 2015/720/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2015 r. zmieniająca dyrektywę 94/62/WE w zakresie zmniejszenia zużycia lekkich tworzywowych toreb handlowych, Dz. U. L 115 z 6.05.2015, s. 11.
4. Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, Dz. U. L 365 z 31.12.1994, s. 10.
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy, Dz. U. L 312 z 22.11.2008, s. 3.
