Papier i tektura są materiałami pochodzenia naturalnego, otrzymywanymi ze źródeł odnawialnych, można je więc poddać recyklingowi (fot. 1). Niesprzedane gazety i czasopisma, zadrukowany papier czy inne wolne od zanieczyszczeń formy makulatury to wartościowe surowce, które nie powinny stać się odpadami.
Recykling przedłuża cykl życia wyrobów wytwarzanych na bazie papieru, co wiąże się z ograniczeniem zużycia surowców, energii i środków chemicznych potrzebnych do przetwarzania surowców pierwotnych. Przez ograniczenie ilości odpadów deponowanych na wysypiskach czy spalanych bez odzysku energii recykling pozytywnie wpływa również na strategie zarządzania odpadami. W porównaniu z innymi formami zagospodarowania odpadów pozwala znacząco zmniejszyć obciążenia dla środowiska.
W Europie Środkowej odpady papieru i tektury stanowią grupę surowców najczęściej poddawanych recyklingowi. Poziomy ich recyklingu są jednak w poszczególnych krajach bardzo zróżnicowane, np. Niemcy i północne Włochy mają najwyższe wskaźniki recyklingu papieru, podczas gdy we wschodnich regionach Europy poziom jest wciąż relatywnie niski. Wiele państw nadal deponuje ogromne ilości odpadów na składowiskach, nie wykorzystując tym samym wartościowych surowców.
W 2012 r. zbiórka makulatury w krajach Europy Środkowej wynosiła 16,056 tys. ton, co stanowi ok. 1/3 ilości papieru zużywanego przez cały europejski przemysł papierniczy. Wielkości zbiórki w poszczególnych krajach przedstawia tab. 1.
W całej Europie łączna ilość makulatury zebranej i poddanej recyklingowi pozostaje na stabilnym poziomie ok. 57 mln ton, a europejski wskaźnik recyklingu osiągnął w 2013 r. 71,7%, pomimo zmniejszającego się zużycia papieru (wykr. 1). Od czasu kryzysu ekonomicznego w 2007 r. konsumpcja papieru spadła o 14%, nie wpłynęło to jednak na wysokość jego zbiórki i recyklingu. Trzynaście krajów europejskich już przekroczyło docelowy poziom 70%, a w większości tych, których wskaźnik recyklingu jest nadal niższy niż 60%, następuje zauważalna poprawa. W Europie włókna celulozowe są obecnie poddawane procesowi recyklingu średnio trzyipółkrotnie, co znacznie przekracza średnią światową wynoszącą 2,4.
Ograniczanie zużycia wyrobów papierniczych przydatnych do recyklingu, jak również zmiany modeli konsumpcji (np. spadek popytu na gazety, które wraz z pudłami tekturowymi tradycyjnie są jednym z najlepszych produktów do recyklingu) będą wpływały na ogólny poziom recyklingu, dlatego też zarówno wzrost, jak i utrzymanie wskaźnika na tak wysokim poziomie stają się coraz większym wyzwaniem, wymagającym zaangażowania wszystkich uczestników łańcucha wartości w procesie wytwarzania papieru.
Świadomość ekologiczna uczestników całego łańcucha wartości jest jedną z głównych sił napędowych wprowadzania nowych strategii recyklingu. Kluczowy element stanowi jednak wysoka jakość makulatury, dzięki której eliminowanych jest wiele czynników stanowiących przeszkodę w procesie recyklingu. To z kolei oznacza ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko podczas procesu przetwarzania – im lepszej jakości surowiec do recyklingu, tym negatywny wpływ mniejszy.
Jednym z najważniejszych czynników osiągnięcia trwałych efektów w zapobieganiu powstawaniu odpadów oraz szerszego wykorzystania produktów, które po zużyciu i selektywnej zbiórce w łatwy sposób będą mogły zostać poddane recyklingowi, jest uwzględnianie w procesie produkcyjnym późniejszego postępowania z powstałymi odpadami poużytkowymi oraz możliwości recyklingu. Równie ważny czynnik stanowi ekologiczne projektowanie, ograniczające bariery dla recyklingu i wpływające na jego efektywność oraz jakość odzyskiwanego papieru. Każdy produkt wywiera wpływ środowiskowy w postaci emisji CO2, zużycia wody, zanieczyszczenia powietrza itd., istotne jest więc myślenie w kategoriach cyklu życia produktu, uwzględniające zużycie zasobów wykorzystywanych w tym cyklu. Stosuje się w nim metodę oceny (LCA), która pomaga określić najważniejsze rodzaje wpływów środowiskowych i może być wykorzystana do opracowania pomocniczych narzędzi oraz kryteriów przydatnych dla uczestników łańcucha wartości papieru, np. projektantów.
Decyzje podejmowane na etapie projektowania mają kluczowy (ponad 80%) wpływ na oddziaływanie produktu na środowisko w całym cyklu jego życia. Aspekty środowiskowe w procesie wytwarzania produktów oraz wzrastająca świadomość ekologiczna powodują wzrost znaczenia ekoprojektowania, które zapewnia poprawę ekologiczności produktów w całym cyklu życia (dobór i zastosowanie surowców; produkcja; pakowanie, transport i dystrybucja; instalacja i konserwacja; użytkowanie; okres przydatności do użycia). Projektowanie wyrobu z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju stanowi gwarancję otrzymania, po poddaniu go recyklingowi, kolejnego – lepszej jakości.
Inny istotny czynnik zapobiegający powstawaniu odpadów to ekozbiórka, realizowana w myśl zasady „najlepsze strategie dla danego regionu”. Źle zorganizowany system zbiórki może drastycznie zmniejszyć ilość wyrobów papierniczych poddanych recyklingowi, a niewłaściwy projekt graficzny opakowania sprawić, że nie będzie ono przydatne do recyklingu, a nawet stanie się dla niego barierą.
Ze względu na rozmaite uwarunkowania społeczne i gospodarcze, w poszczególnych krajach Europy Środkowej funkcjonują odmienne systemy selektywnej zbiórki oraz zagospodarowania zużytych wyrobów papierniczych, a także różne wymagania dotyczące jakości makulatury (fot. 2). Nie istnieje więc jeden, uniwersalny dla wszystkich państw system, który uwzględniałby wszystkie warunki. Wybór optymalnej strategii zbiórki, dostosowanej do warunków i możliwości kraju czy regionu, jest kluczem do stworzenia skutecznej i trwałej pętli recyklingu.
Z uwagi na fakt, że recykling wyrobów papierniczych odbywa się nie tylko w kraju, w którym zostały wytworzone, a jego efektywność jest uwarunkowana lokalnymi systemami zbiórki odpadów, szczególnie istotne jest opracowanie wspólnych strategii i działań na szczeblu ponadnarodowym, zmierzających do polepszenia jakości makulatury, jak np. ekoprojektowanie czy ekozbiórka. Istniejące regulacje unijne w tym zakresie są wprowadzane w poszczególnych państwach członkowskich w różnym zakresie i czasie (np. dyrektywa dotycząca odpadów), bardzo istotna jest zatem harmonizacja systemu w ramach całej Unii Europejskiej. Ponadnarodowe podejście do problemu projektowania, wytwarzania i recyklingu produktów przyjaznych środowisku pozwoliłoby na przyspieszenie interakcji pomiędzy grupami docelowymi – uczestnikami całego łańcucha wartości produktów wytwarzanych na bazie papieru i tektury.
Udoskonalenie jakości makulatury można osiągnąć poprzez:
n podnoszenie świadomości ekologicznej wszystkich uczestników cyklu życia tego surowca;
n pogłębianie wiedzy na temat recyklingu wśród podmiotów działających w sektorze prywatnym (np. papierniczym i poligraficznym) oraz publicznym;
n gromadzenie i systematyzowanie wiedzy na temat dostępnych technologii i dobrych praktyk;
n rozwijanie współpracy między regionami o wysokim poziomie recyklingu papieru a tymi, gdzie poziom recyklingu i projektowania produktu z myślą o środowisku wymaga podniesienia.
Wspomniane kwestie podejmuje realizowany obecnie międzynarodowy projekt EcoPaperLoop. Zakłada on udoskonalenie komunikacji i rozwijanie relacji oraz wymianę technologiczną między lepiej rozwiniętymi krajami, osiągającymi wysokie poziomy recyklingu papieru i tektury, a tymi regionami Europy Środkowej, w których świadomość ekologiczna, ekoprojektowanie, stosowanie najnowszych rozwiązań technologicznych czy najlepsze praktyki w strategii postępowania z odpadami i recyklingiem są gorzej rozwinięte. Główny cel projektu to zwiększenie poziomu recyklingu zużytych wyrobów wytwarzanych na bazie papieru i tektury oraz po
prawa strategii zbiórki i jakości makulatury, m.in. przez zwiększenie świadomości społecznej wszystkich zaangażowanych uczestników cyklu życia tego surowca: wydawców, drukarzy, projektantów, użytkowników opakowań, nabywców farb drukarskich, a także przetwórców i lokalnej administracji publicznej.
Opracowana w ramach projektu EcoPaperLoop metoda laboratoryjna stanowi podstawę dla procedur oceny łańcucha produkcyjnego opakowań wytwarzanych na bazie papieru i tektury, a uzyskane dane posłużą do określenia ich przydatności do recyklingu. Tworzone karty wyników dla produktów opakowaniowych dadzą przedstawicielom przemysłu papierniczego i opakowaniowego, przetwórcom oraz wszystkim podmiotom związanym z rynkiem papierniczym możliwość weryfikacji poziomu przydatności ich produktów do recyklingu przy użyciu jednej, powszechnej metody. Ocena ta pomoże optymalizować projektowanie opakowań w celu ogólnej poprawy poziomów odzysku wyrobów papierniczych.
Metoda badania, bazy danych, karty wyników oraz analiza cyklu życia wybranych wyrobów papierniczych i strategie zbiórki będą prezentowane podczas konferencji projektu EcoPaperLoop, która odbędzie się 2 grudnia w Krakowie.
Literatura:
1. Strona internetowa projektu Ecopaperloop http://www.ecopaperloop.eu
2. Strona internetowa ERPC (The European Recovered Paper Council) http://www.paperforrecycling.eu
3. Strona internetowa CEPI (Confederation of European Paper Industries) http://www.cepi.org
Artykuł sponsorowany
