STRESZCZENIE: Wzrost zużycia opakowań oraz ich różnorodność materiałowa stanowiąca barierę w recyklingu uwidoczniły konieczność wdrażania przemysłowych metod wykorzystania rosnącej masy odpadów opakowaniowych. Jednak zagadnienia związane z opakowaniami w ujęciu środowiskowym mają znacznie szerszy zakres niż gospodarka odpadami. Obciążenia i zagrożenia dla środowiska mogą dotyczyć innych etapów całego cyklu życia opakowań i obejmować takie czynniki jak: wykorzystanie surowców i materiałów, zużycie wody oraz energii, zawartość w opakowaniach niebezpiecznych substancji chemicznych, emisja zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, wody, ziemi i gleby, pogarszanie walorów estetycznych środowiska, zniszczenie krajobrazu itd. ABSTRACT: Increase in packaging consumption and their material variety causing a barrier in recycling show the necessity of implementation of industrial methods of use growing mass of packaging waste. However, issues related to packaging in environmental context have a much broader scope then only waste management. Load and danger for the environment may concern other stages of packaging life cycle and include such factors as: use of raw materials and materials, water and energy consumption, contents of hazardous chemicals in packaging, emission of pollution into air, water, ground and soil, deterioration of the aesthetic qualities of the environment, destruction of the landscape, etc.
Wstęp
W latach 80. ubiegłego wieku w wielu państwach europejskich wzrost zużycia opakowań jednorazowego użytku, a także ich różnorodność materiałowa stanowiąca barierę w recyklingu spowodowały przeciążenie składowisk odpadów i uwidoczniły konieczność wdrażania przemysłowych metod wykorzystania rosnącej masy odpadów opakowaniowych.
W kolejnych latach problemy te stały się powszechnie zauważalne i dominujące w szerokiej gamie zagadnień związanych z opakowaniami w aspekcie ochrony środowiska. Przez ochronę środowiska rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu jego zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego [1].
Zwrócenie uwagi na odpady opakowaniowe stanowiło podstawę do znacznie szerszych dyskusji na temat wpływu opakowań na środowisko. Dyskusja ta trwa do dziś, zaś jednym ze skutków postrzegania opakowań jedynie przez pryzmat powstałych z nich odpadów było ugruntowanie przekonania, że opakowania wpływają na stan środowiska tylko w ostatnim etapie cyklu życia. Takie podejście spowodowało wprowadzanie regulacji prawnych skoncentrowanych głównie na obowiązkowych poziomach odzysku (w tym recyklingu) dla tradycyjnych grup materiałów opakowaniowych.
Należy jednak podkreślić, że zagadnienia związane z opakowaniami w ujęciu środowiskowym mają szerszy zakres niż gospodarka odpadami. Rozwój wiedzy w dziedzinie ochrony środowiska, jaki nastąpił w ostatnich latach, pokazał, iż wpływ opakowań należy rozpatrywać w całym cyklu ich życia, biorąc pod uwagę wiele czynników stanowiących obciążenia i zagrożenia: emisje do atmosfery gazów zawierających substancje niebezpieczne oraz gazów cieplarnianych, zanieczyszczenia wody i gleby, zawartość w opakowaniach i materiałach opakowaniowych metali ciężkich oraz innych substancji niebezpiecznych, nadmierne wykorzystanie zasobów naturalnych itd.
Z tego względu dużego znaczenia nabrały projektowanie, wytwarzanie i użytkowanie opakowań oraz postępowanie z odpadami opakowaniowymi zgodnie z konstytucyjną zasadą zrównoważonego rozwoju stanowiącą nadrzędne kryterium rozwiązań strategicznych na wszystkich szczeblach zarządzania. Zakłada ona takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki oraz życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe korzystanie z nich, zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. W praktyce oznacza to równorzędne traktowanie racji ekologicznych, społecznych i gospodarczych oraz powoduje konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką sektorową w pozostałych dziedzinach gospodarki.
Wpływ opakowań na środowisko
Produkcja opakowań, jak większości wyrobów przemysłowych, niesie ze sobą pewne obciążenia, uciążliwości czy zagrożenia dla środowiska naturalnego. Zgodnie z prawem ochrony środowiska [1], jest to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami. Te zagrożenia mogą powstać w różnych fazach cyklu życia opakowań, na przykład podczas wydobycia surowców kopalnych do produkcji materiałów opakowaniowych, podczas wytwarzania opakowań, pakowania, użytkowania oraz procesów odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych.
Z uwagi na dużą różnorodność opakowań oraz materiałów, z jakich są one wykonane, a także rodzajów zagrożeń, wpływ opakowań na stan środowiska jest przedmiotem wielu badań o charakterze interdyscyplinarny, integrujących niektóre zagadnienia z zakresu sozologii, ekologii, ekonomii, inżynierii materiałowej, zarządzania, logistyki, towaroznawstwa, prawa itp.
Obciążenia i zagrożenia środowiskowe wynikające z całego cyklu życia opakowań należy postrzegać w aspekcie zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałania nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych, biorąc pod uwagę takie elementy jak:
– wykorzystanie surowców i materiałów;
– zużycie wody oraz energii;
– zawartość w opakowaniach niebezpiecznych substancji chemicznych;
– emisje zanieczyszczeń wprowadzane do powietrza, wody, ziemi i gleby;
– niewłaściwe postępowanie z odpadami, w tym niebezpiecznymi odpadami opakowaniowymi – unieszkodliwianie poprzez składowanie, spalanie poza instalacjami oraz bez odzysku energii;
– pogarszanie walorów estetycznych środowiska;
– zniszczenie krajobrazu itd.
Analizując rodzaje emisji, w tym emisji zanieczyszczeń oraz substancji niebezpiecznych [1] i substancji powodujących ryzyko [2], które towarzyszą różnym procesom w poszczególnych fazach cyklu życia opakowań, można zauważyć nie tylko ich negatywny wpływ na lokalne warunki środowiska, zdrowie i życie ludzi, ale również przyczynianie się do efektów w skali globalnej.
Rodzaje niebezpiecznych zanieczyszczeń, które mogą być wprowadzane do powietrza, wody, ziemi i gleby, to:
– emisje PCDD oraz PCDF podczas spalania (poza instalacjami posiadającymi system oczyszczania gazów wylotowych):
• odpadów opakowaniowych z udziałem PVC;
• odpadów opakowaniowych z plastyfikowanych tworzyw sztucznych zawierających PCB;
• odpadów opakowaniowych zawierających metale ciężkie (ołów, chrom+6, kadm, rtęć) oraz inne substancje niebezpieczne dla środowiska [3, 4];
– emisje węglowodorów, w tym WWA, przy niewłaściwym wykorzystaniu produktów krakingu katalitycznego odpadów poliolefinowych [5];
– emisje związków ropopochodnych na skutek wycieków powstałych podczas niewłaściwego składowania pełnych i opróżnionych opakowań [6, 7];
– emisje ścieków przemysłowych pochodzących z mycia opakowań, które zawierają pozostałości substancji niebezpiecznych [8];
– emisje w postaci wód odciekowych pochodzących ze składowisk, na których zgromadzono odpady opakowaniowe zawierające substancje niebezpieczne dla środowiska;
– emisje substancji niebezpiecznych podczas niewłaściwego magazynowania niebezpiecznych odpadów opakowaniowych [9] itd.
Emisje towarzyszące różnym procesom w całym cyklu życia opakowań, w tym takie, które mogą wpływać na powstawanie zagrożeń w skali globalnej, zilustrowano na rys. 1.
Ocena cyklu życia (LCA) jako narzędzie oceny środowiskowej opakowań
Określenie obciążeń dla środowiska jakie wywołuje obieg rynkowy opakowań jest procesem złożonym i trudnym do obiektywnej oceny, wymagającym opracowania jednolitego modelu obliczeniowego i zebrania wielu danych, przy uwzględnieniu różnych kryteriów związanych z ochroną środowiska oraz zdrowiem i życiem ludzkim, które trudno jest ze sobą porównywać.
W ostatnim dwudziestoleciu do analiz wpływu różnych wyrobów na środowisko, w tym opakowań, coraz powszechniej wykorzystywana jest metoda oceny cyklu życia – LCA (Life Cycle Assessment), uwzględniająca pełny cykl ich istnienia [9].
Metoda ta została znormalizowana, a w krajach Unii Europejskiej jest uznanym i zalecanym narzędziem oceny proekologicznych przedsięwzięć podejmowanych we wszystkich dziedzinach działalności gospodarczej i społecznej. Wydaje się być naturalnym rozwinięciem zarówno strategii postępowania z odpadami, jak i systemu zarządzania środowiskowego. Jednym z jej głównych założeń jest dążenie do uwzględnienia wszystkich czynników mających potencjalny wpływ na środowisko [10].
Europejski system prawny dotyczący odpadów opakowaniowych przewiduje rozwój i doskonalenie metody LCA do oceny opakowań. Oczekuje się, że jej szersze stosowanie może doprowadzić do ograniczania negatywnego oddziaływania opakowań na środowisko naturalne i może być podstawą do wyboru rozwiązań uzasadnionych z punktu widzenia aspektów środowiskowych [11].
Metoda LCA polega na ocenie opakowań pod kątem różnych kryteriów rozpatrywanych w poszczególnych etapach ich cyklu życia, przy uwzględnieniu nawet takich czynników jak: transport, przystosowanie opakowań wielokrotnego użycia do ponownego napełnienia, sposób postępowania z odpadami itp. Jest ona narzędziem, które może ukazać pełny obraz wpływu opakowania na środowisko w całym jego cyklu życia, poczynając od pozyskiwania surowców potrzebnych do wytworzenia, a kończąc na fazie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. LCA jest stosowana do obliczeń zakresu oddziaływania różnych opakowań wykorzystywanych do pakowania tej samej grupy wyrobów w celu zminimalizowania lub redukcji niekorzystnego wpływu na środowisko naturalne.
Opakowania zrównoważone
W wielu przypadkach duże przedsiębiorstwa oraz międzynarodowe korporacje są przedmiotem obserwacji zarówno konsumentów, jak i proekologicznych organizacji pozarządowych, dlatego uważa się, że na nich spoczywa największa odpowiedzialność za realizację zasady zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do własnej produkcji. Z tego względu starają się wprowadzać wyższe standardy w zakresie ochrony środowiska, niż przewidują obowiązujące przepisy prawne i składają wiele deklaracji w tym zakresie.
Tendencja ta dotyczy również branży opakowaniowej. Tematyka opakowań w kontekście zrównoważonego rozwoju jest przedmiotem rozważań teoretycznych prowadzonych w środowisku naukowym koncentrujących się dla przykładu na filozofii postępowania zakładającego procesowe doskonalenie w obszarach: środowisko, gospodarka, społeczeństwo [12].
Do licznych dyskusji dochodzi również w ramach różnych organizacji i stowarzyszeń skupiających sferę przemysłową. Do tej pory nie udało się wypracować jednolitych zasad, kryteriów i definicji opakowań zrównoważonych (sustainable packaging). Można przywołać propozycje opracowane przez różne organizacje, poniżej przedstawiono kilka przykładów o ujęciu bardziej praktycznym.
Według EUROPEN współczesna wizja opakowań zrównoważonych [13] opiera się na następujących przesłankach:
– opakowania powinny być zaprojektowane w powiązaniu z pakowym towarem w taki sposób, aby zminimalizować wpływ takiej całościowej kombinacji na środowisko;
– przy produkcji opakowań należy odpowiedzialnie wykorzystywać surowce;
– opakowania powinny skutecznie zabezpieczyć wprowadzone na rynek wyroby w całym cyklu ich obrotu towarowego;
– opakowania powinny spełniać kryteria funkcjonalności i ekonomiczne;
– opakowania powinny spełniać oczekiwania konsumentów;
– opakowania powinny zapewniać efektywne odzyskiwanie z powstałych odpadów opakowaniowych materiałów, a jeśli nie jest to uzasadnione ekonomicznie, odzyskiwanie energii.
Definicja ustalona przez Koalicję Zrównoważonych Opakowań (The Sustainable Packaging Coalition) [15] ma bardziej ogólny charakter. Opakowanie zrównoważone:
– jest korzystne, bezpieczne i przyjazne dla jednostek i społeczności w całym cyklu życia;
– spełnia wymagania rynkowe pod względem cech użytkowych i kosztów wytwarzania;
– jest wytwarzane, transportowane i poddane recyklingowi przy użyciu odnawialnych źródeł energii;
– w sposób optymalny wykorzystano w nim surowce odnawialne i z recyklingu;
– zostało wykonane przy użyciu technologii czystej produkcji oraz najlepszych dostępnych praktyk;
– wykonane jest z materiałów przyjaznych środowisku w całym swoim cyklu życia;
– jest zaprojektowane, by w sposób optymalny wykorzystać materiały i energię;
– jest przydatne do odzysku i wykorzystane w zamkniętym cyklu biologicznym i/lub przemysłowym.
Kolejna definicja opakowań zrównoważonych opracowana przez Światową Organizację Opakowań (World Packaging Organisation) podkreśla potrzebę dążenia do osiągnięcia harmonii między potrzebami ludzi i biznesu, uwzględniając następujące postulaty [15]:
– opakowanie powinno być zaprojektowane w sposób całościowy. Oznacza to, że projekt opakowania powinien być tworzony w połączeniu z pakowanym wyrobem, aby zoptymalizować wpływ wewnętrznego i zewnętrznego środowiska, z którym opakowanie wchodzi w kontakt;
– do produkcji opakowań powinno się używać materiałów pozyskiwanych w odpowiedzialny sposób;
– produkt i opakowanie muszą realizować potrzeby rynku przy zachowaniu konkurencyjnych kosztów;
– w procesach produkcji należy stosować czyste dla środowiska naturalnego technologie oraz bezpieczne urządzenia;
– użyte do produkcji materiały opakowaniowe powinny dawać się łatwo odzyskiwać po ich pierwotnym zastosowaniu;
– na ile jest to wykonalne, energia wykorzystywana do produkcji i dystrybucji powinna pochodzić ze źródeł odnawialnych.
Ekomarketing (greenwashing)
W strategiach marketingowych dużych przedsiębiorstw oraz korporacji już pod koniec lat 80. XX w. pojawił się aspekt związany z ochroną środowiska, co spowodowało powstanie i rozwój wewnętrznych działów zajmujących tą tematyką, również w zakresie opakowań. W wielu przypadkach analizy wykonywane w takich działach są udostępniane klientom w uproszczonej formie jako element kampanii reklamowych i działalności promocyjnej. Wiele z tych przedsiębiorstw stosuje opakowania spełniające wymagania obecnie obowiązujących regulacji prawnych, ale również w praktyce produkcyjnej stara się dostosować do nowych trendów związanych z ochroną otoczenia naturalnego, budując tym samym przyszłościowy wizerunek marki, zgodny z aspektem środowiskowym.
Opakowanie ekologiczne stało się ostatnio bardzo modnym oraz często nadużywanym hasłem; niestety to określenie jest niewłaściwe i nieprecyzyjne. Czasami na bazie nowych trendów pojawiają się pewne nadużycia. Niektóre przedsiębiorstwa, w celach czysto komercyjnych, nanoszą na opakowaniach oznaczenia wykorzystujące motywy budzące skojarzenia prośrodowiskowe lub wręcz nieprawdziwe znaki czy napisy, które w dość oczywisty sposób działają na podświadomość klientów. W natłoku różnych, często sprzecznych ze sobą informacji trudno odróżnić rzetelną informację od chwytów pseudo-marketingowych, a nawet świadomych nadużyć dobrej praktyki handlowej i produkcyjnej, mających na celu wprowadzenie w błąd konsumentów.
W materiałach reklamowych producentów i dostawców, a także w licznych publikacjach oraz na stronach internetowych różnych organizacji, fundacji oraz stowarzyszeń, przekazuje się konsumentom informacje o opakowanych ekologicznych lub przyjaznych dla środowiska, nie precyzując tego terminu. Dla niektórych ekologiczne są opakowania wielokrotnego użycia lub wykonane z materiałów naturalnych, takich jak: drewno, tkaniny bawełniane oraz papier i tektura. Są również tacy, dla których opakowaniami przyjaznymi dla środowiska są opakowania wykonane ze szkła, z tworzyw sztucznych, czy opakowania wielomateriałowe. Niektórzy producenci próbują również za pomocą różnych piktogramów i opisów naniesionych na opakowania, przekazywać informacje, które mają świadczyć o szczególnej przyjazności dla środowiska tak oznakowanych opakowań, co ma je wyróżnić od innych (w podtekście gorszych).
Jak wskazują przykłady z krajowego rynku, różne zielone znaki oraz informacje opisowe przekonujące o właściwościach, dzięki którym dany wyrób jest szczególnie korzystny dla środowiska, stosowane są głównie w celach marketingowych. Stosując skróty myślowe i operując półprawdami, można w dość oczywisty sposób działać na podświadomość klientów, stwarzając złudzenie szczególnej troski o stan środowiska. Praktyki takie mają również miejsce w przypadku takich opakowań jak torby handlowe. Na torbach można znaleźć różnego rodzaju oznaczenia wykorzystujące motywy budzące skojarzenia ekologiczne. Często jest to nieuczciwa reklama, mogąca wprowadzić w błąd klienta, który kupując wyrób, wierzy w jego przyjazność dla środowiska. W natłoku różnych, często sprzecznych ze sobą informacji, trudno odróżnić rzetelną informację, przekazywaną w formie oznaczeń graficznych, od zwykłej reklamy, chwytów marketingowych, a nawet świadomych nadużyć dobrej praktyki handlowej i produkcyjnej, mającej na celu wprowadzenie w błąd konsumentów.
Analizując kwestię zastosowania aspektu środowiskowego w działaniach rynkowych przedsiębiorstw oraz promowaniu marek, wspomnieć należy również o zjawisku, które rozwinęło się niejako na pograniczu takich strategii, i które pozostaje w jawnej sprzeczności z społeczną odpowiedzialnością biznesu CSR (Corporate Social Responsibility). Rozmaitym zarówno nieświadomym, jak też celowym nadużyciom w zielonym marketingu sprzyja niewątpliwie kwestia braku precyzyjnych definicji pojęć związanych z ochroną środowiska, które dla przeciętnego konsumenta – adresata kampanii marketingowych – niejednokrotnie pozostają niejasne. Badacze wskazują, iż tak zwany fluffy language, a więc język puszysty, nieprecyzyjny, jest obok zbytnich uogólnień najczęstszym przypadkiem nieetycznego marketingu środowiskowego [16].
W obszarze ochrony środowiska wraz z rozwojem badań dotyczących nieetycznych praktyk marketingowych do określania zjawiska nadużyć różnego typu zaczęto używać wywodzącego się z języka publicystyki pojęcia greenwashing, tłumaczonego niekiedy jako zielone oszustwo. W najogólniejszym rozumieniu jest to komunikacja marketingowa przedsiębiorstwa bazująca na fałszywych lub wprowadzających w błąd deklaracjach środowiskowych.
Kierunki produkcji opakowań związane z ochroną środowiska
Rozwój wiedzy w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego, wprowadzane regulacje prawne zwiększające poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych, dyskusje związane z realizacją zasady zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do opakowań, wyniki badań przy wykorzystaniu znormalizowanej metody oceny cyklu życia (LCA) pod kątem rozwiązań technicznych i materiałowych wykazujących najmniejszy wpływ na środowisko, a także problemy techniczne i ekonomiczne związane z recyklingiem odpadów opakowaniowych z konwencjonalnych tworzyw sztucznych, skłoniły naukowców do poszukiwań alternatywnych źródeł materiałów.
Wymienione powyżej czynniki kształtują nowe kierunki produkcji opakowań uwzględniające: źródła pochodzenia materiałów, szersze wykorzystanie surowców z recyklingu materiałowego oraz różnych metod recyklingu i odzysku, ograniczanie wskaźników emisji gazów cieplarnianych. Dla przykładu dla opakowań obserwowane obecnie trendy związane z ochroną środowiska to głównie:
– poszukiwania alternatywnych źródeł materiałowych, szczególnie dotyczy to wykorzystywania surowców pochodzących ze źródeł odnawialnych – rozwiązań o korzystniejszych dla środowiska wskaźnikach emisji gazów cieplarnianych;
– wykorzystanie materiałów biodegradowalnych spełniające kryteria kompostowalności, co umożliwia w odniesieniu do odpadów wykorzystanie kompostowania, metody recyklingu organicznego;
– w szerszym zakresie stosowanie do produkcji opakowań surowców z recyklingu.
W zakresie prac nad alternatywnymi materiałami dynamicznie rozwija się kierunek nowych technologii produkcji konwencjonalnych tworzyw sztucznych z surowców odnawialnych. Drugi kierunek badań koncentruje się na opracowaniu technologii wytwarzania polimerów biodegradowalnych, które mogłyby zastąpić konwencjonalne tworzywa sztuczne, ale jednocześnie charakteryzowałyby się podobnymi właściwościami użytkowymi i przetwórczymi. Szczególne zainteresowanie naukowców dotyczy nowych polimerów, które można stosować na typowych urządzeniach do przetwórstwa ropopochodnych tworzyw sztucznych [16].
Znaki na opakowaniach związane
z wymaganiami ochrony środowiska
Znaki dotyczące opakowań związane z ochroną środowiska dostarczają użytkownikom, konsumentom, firmom usług komunalnych, zakładom przetwarzającym odpady opakowaniowe oraz innym ogniwom łańcucha opakowaniowego określonych informacji wspomagających działania związane z ograniczaniem negatywnego wpływu opakowań na środowisko oraz prowadzeniem właściwej gospodarki odpadami, a także służących edukacji w tym zakresie.
Przekazywana informacja ma na celu ułatwienie segregacji odpadów, potwierdzenie spełnienia przez opakowania wymagań dla określonych metod odzysku, wskazywanie sposobów właściwego postępowania z odpadami oraz identyfikowanie systemów zbiórki, jakim podlegają opakowania w ramach obowiązujących rozwiązań organizacyjno-prawnych.
Znaki związane z wymaganiami ochrony środowiska są stosowane w kraju i za granicą na zasadach dobrowolnych. Można je podzielić na następujące grupy [18]:
– znaki identyfikujące materiał opakowaniowy;
– znaki potwierdzające spełnienie określonych wymagań lub kryteriów środowiskowych, np.:
• znaki przydatności do recyklingu materiałowego;
• znaki przydatności do recyklingu organicznego – kompostowania;
• znaki dla opakowań wielokrotnego użytku;
• znaki potwierdzające zawartość surowców odnawialnych;
• znak redukcji CO2;
– znaki określające zawartość w opakowaniu surowca z recyklingu;
– znaki przynależności do obowiązującego systemu organizacyjno-prawnego związanego z gospodarką odpadami opakowaniowymi;
– znaki wskazujące na właściwe postępowanie z opakowaniem po jego wykorzystaniu;
– inne, w tym stosowane przez przedsiębiorców.
Podsumowanie
Odpowiedzialność za stan środowiska naturalnego i troska o to, aby przyszłe pokolenia mogły korzystać z jego dobrodziejstw, stała się jednym z wyzwań XXI wieku. Coraz liczniejsza grupa świadomych klientów rezygnuje z konsumpcyjnego stylu życia na rzecz zachowań minimalizujących wpływy środowiskowe i oczekuje takiego podejścia od producentów różnych towarów.
W całokształcie zagadnień związanych z opakowaniami w aspekcie ochrony środowiska, a także koncepcji modelu gospodarki opakowaniowej w obiegu zamkniętym, warto zwrócić uwagę na odpowiedzialność sfery przemysłowej (producentów materiałów opakowaniowych i opakowań oraz producentów wprowadzanych na rynek zapakowane wyroby). Przedsiębiorcy powinni realizować określone prawnie obowiązki związane z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (zapewnienie odzysku i recyklingu, wprowadzanie do obrotu opakowań zgodnych z wymaganiami itd.). Mogą również na zasadach dobrowolnych przyczyniać się w większym stopniu do zmniejszenia wpływu opakowań na środowisko przez wykorzystanie opakowań wielokrotnego użycia, które odpowiadają kryteriom systemu zamkniętego (opakowanie dedykowane jednemu przedsiębiorstwu), otwartego (opakowania są użytkowane przez grupę przedsiębiorstw) lub mieszanego (zgodnie z Normą PN-EN 13429). Tam, gdzie nie wpływa to na właściwe zabezpieczenie wyrobu, powinny ograniczać nadmiar materiałów, a także ich kombinacji, które stwarzają problemy w dostępnych przemysłowo technologiach recyklingu. Wykazywanie inicjatyw ograniczających powstawanie odpadów oraz ciekawych rozwiązań stwarzających możliwość drugiego życia opakowania jest powszechnie akceptowane przez konsumentów może stanowić ważny atut marketingowy.
W praktyce handlowej oraz produkcyjnej coraz powszechniej wprowadzane są standardy wyższe, niż przewidują obowiązujące obecnie przepisy prawne. Wiele przedsiębiorstw działających na rynkach światowych, wykorzystując znormalizowaną metodę oceny cyklu życia (Life Cycle Assessment, LCA), przeprowadza badania pod kątem rozwiązań technicznych i materiałowych wykazujących najmniejszy wpływ środowiskowy. Wybierając wspomniany wariant, deklarują one ograniczanie wpływu na środowisko w większym zakresie niż konkurencja, a wyniki oceny kształtują nowe kierunki produkcji, uwzględniające takie czynniki jak: źródła pochodzenia materiałów, przydatność do recyklingu i wykorzystanie surowców z recyklingu, ograniczanie wskaźników emisji gazów cieplarnianych (tzw. wskaźniki carbon footprint) itp.
Wśród zagadnień związanych z opakowaniami w aspekcie ochrony środowiska warto zwrócić uwagę na często pomijaną ich pozytywną rolę w zakresie ograniczania strat towarowych w wymiarze ilościowym i wartościowym. Bezpieczeństwo i jakość wyrobu w obrocie w dużej mierze stanowią pochodną zastosowania właściwych opakowań. Opakowania, pełniąc funkcję ochronną w odniesieniu do wprowadzonych na rynek towarów, zapobiegają powstawaniu odpadów tych towarów w różnych procesach łańcucha dostaw oraz w dystrybucji, a następnie u użytkowników i w gospodarstwach domowych. Ma to duże znaczenie zwłaszcza w przypadku produktów spożywczych. Prawidłowo zaprojektowane i wykonane opakowanie może
zapobiec marnowaniu żywności – jest to problem, na który w ostatnich latach zwraca się szczególną uwagę. Korzystna rola opakowań w zakresie ograniczania strat towarowych to kwestia wymagająca szerszych badań i analiz, zwłaszcza w kontekście zrównoważonego rozwoju.
Literatura
1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 627 ze zm.).
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008.
3. Zarzycki R., Imbierowicz M., Stelmachowski M., Wprowadzenie do inżynierii i ochrony środowiska, część 1. Ochrona środowiska naturalnego, WNT, Warszawa 2007.
4. Podstawy toksykologii. Kompendium dla studentów szkół wyższych, red. Piotrowski J. K. WNT, Warszawa 2006.
5. Lewandowski W. M., Proekologiczne odnawialne źródła energii, wyd. 3. WNT, Warszawa 2006.
6. Podniało A., Paliwa, oleje i smary w ekologicznej eksploatacji, Poradnik. WNT, Warszawa 2002.
7. Magier J., Rerafinacja olejów przepracowanych, WNT, Warszawa 2006.
8. Manahan S. E., Toksykologia środowiska. Aspekty chemiczne i biochemiczne, PWE, Warszawa 2006.
9. Górzyński J., Podstawy analizy środowiskowej wyrobów i obiektów. WNT, Warszawa 2007.
10. Kowalski Z., Kulczycka J., Góralczyk M., Ekologiczna ocena cyklu życia procesów wytwórczych (LCA), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
11. Żakowska H., Ganczewski G., Stan wiedzy: wykorzystanie metody LCA do oceny opakowań pod kątem ochrony środowiska / State of Art: Sustainability Assessment Methods for Packaging, COST Action FP 1003, Warszawa, 09.2011.
12. Lisińska-Kuśnierz M., Idea pakowania zrównoważonego, „Opakowanie” nr 8/2010, s. 10, 12, 14, 16, 18-19.
13. Carroll J., Packaging and Sustainability: Past, Present and Future. EUROPEN Seminar BEYOND COMPLIANCE? Packaging in the Sustainability, 26th May 2009, Brussels.
14. Definition of Sustainable Packaging. The Sustainable Packaging Coalition (SPC), version 2, August 2011.
15. Dane ze strony internetowej [www.worldpackaging.org], dostęp: sierpień 2017.
16. Kuzincow J., Wpływ ekologicznych parametrów opakowań na budowanie pozycji marki, COBRO, Warszawa 2014.
17. Ching C., Kaplan D., Thomas E., Biodegradable polymers and packaging, Technomic Publishing Co., INC Lancaster, Basel 1993.
18. Żakowska H., Systemy recyklingu odpadów opakowaniowych w aspekcie wymagań ochrony środowiska, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2008.
Artykuł opracowany na podstawie książki: Żakowska H.: Opakowania a środowisko. Wymagania, standardy, projektowanie, znakowanie, która zostanie wydana przez Wydawnictwo Naukowe PWN SA w listopadzie 2017. (ISBN: 978-83-01-19481-9)
Hanna Żakowska, COBRO (COBRO – Instytut Badawczy Opakowań)
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
