STRESZCZENIE: Przedstawiono analizę znakowania wybranych produktów żywnościowych w świetle Rozporządzenia (UE) Nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności w wybranych krajach UE. Do oceny wybrano produkty z następujących grup żywieniowych: produkty mięsne, tłuszcze i słodycze wprowadzone do obrotu w krajach będących członkami Unii Europejskiej, a mianowicie: Niemczech, Belgii, Finlandii i Polsce.
ABSTRACT: The aim of this study was to rate the labeling of selected food products in the light of Regulation (EU) No 1169/2011 about the provision of information to consumers of food introduced, in selected EU countries. In the practical part were selected several product groups (meat products, fat and sweets) occurring in the markets of countries that are members of the European Union: Germany, Belgium, Finland and Poland.
Wprowadzenie
Wymiana towarów na obszarze Unii Europejskiej stworzyła konieczność ujednolicenia przepisów dotyczących znakowania środków spożywczych w celu podejmowania świadomych wyborów przez konsumentów oraz stosowania żywności bezpiecznej dla zdrowia i życia człowieka. Tworzenie skonsolidowanych aktów prawnych ma pomóc nie tylko konsumentom, lecz również wszystkim podmiotom łańcucha żywnościowego i organom nadzorującym w poruszaniu się po nich. Dotychczas w krajach europejskich stosowano kilkanaście aktów prawnych dot. znakowania żywności. Niezbędne było sięganie do wielu źródeł w celu uzyskania kompletnych informacji.
W 2011 roku Parlament Europejski uchwalił nowe przepisy dotyczące znakowania żywności, a mianowicie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE Nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004. Ideą uchwalenia niniejszego rozporządzenia była potrzeba konsolidacji przepisów na terenie całej Unii Europejskiej, tak aby pozytywnie wpływało to na rozwój gospodarki i handel żywnością.
Znakowanie żywności – ewolucja ustawodawstwa
W drugiej połowie XX wieku Unia podejmowała próby stworzenia podstawowych zasad znakowania żywności, których głównymi celami były ochrona życia, zdrowia konsumenta, a także zapewnienie uczciwych praktyk w handlu żywnością. Nadrzędną organizacją zajmującą się tymi celami jest, powołana w 1963 roku, Komisja Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO, będąca najważniejszą organizacją międzynarodową. Instytucja ta została powołana w ramach Wspólnego Programu dla Norm dotyczących Żywności [9]. Kolejnymi podstrukturami działającymi w ramach Komisji są Komitety. Jednym z nich jest Komitet odpowiedzialny za znakowanie żywności, noszący nazwę Komitet ds. Znakowania Żywności [9], któremu wyznaczono cele adekwatne do jego nazwy, tj.:
– obowiązek dostarczenia rzetelnych informacji konsumentowi w celu podjęcia właściwego wyboru,
– informowanie nabywcy o składzie produkowanej żywności,
– gwarancja, że informacje podane przez producenta nie wprowadzają konsumenta w błąd.
Znakowanie żywności na arenie międzynarodowej stało się głównym problemem prawa żywnościowego, jak również elementarnym sposobem realizacji celów tego prawa, czyli ochrony zdrowia i życia konsumentów, a także pełnej rzetelności handlu [11]. Każdy producent, który chce wytwarzać żywność i wprowadzać ją do obrotu na terytorium Unii Europejskiej, musi podporządkować się zasadom panującym we Wspólnocie.
Za fundamentalne akty prawne dotyczące znakowania żywności do 13 grudnia 2014 r. można uznać:
– Dyrektywę 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 marca 2000 roku w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich w zakresie etykietowania, prezentacji i reklamy środków spożywczych [3],
– Dyrektywę 90/496/EWG z dnia 24 września 1990 r. w sprawie oznaczania wartości odżywczej środków spożywczych [2].
Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski osiągnęły porozumienie latem 2011 r. i 25 października 2011 r. podpisały oraz opublikowały Rozporządzenie w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, które weszło w życie 13 grudnia 2014 r. z wyjątkiem informacji o wartości odżywczej. W całości Rozporządzenie 1169/2011 obowiązuje od dnia 13 grudnia 2016 roku. Nowe zasady, które wprowadza Rozporządzenie 1169/2011, dążą przede wszystkim do ujednolicenia, uaktualnienia, uproszczenia obowiązujących przepisów oraz dostosowania do zmian rynku i oczekiwań konsumentów.
W Rozporządzeniu 1169/2011 znajdują się informacje, które przeszły z wcześniej obowiązującego ustawodawstwa w niezmienionej formie i dotyczą głównie rzetelności przekazywania informacji, jasności oraz czytelności, a także: przepisy dotyczące nazwy środka spożywczego, daty ważności, przedstawiania ilości netto, zasada dotycząca oznaczenia zawartości alkoholu, normy dotyczące przedstawiania wykazu składników. Niektóre informacje uległy tylko rozszerzeniu, np. do informacji obowiązkowych dodano obowiązek wyraźnego oznakowania substancji alergennych, kraju lub miejsca pochodzenia produktów, informacji o wartości odżywczej. Do aktu wprowadzono dużo nowych wymagań, m.in. dodano nowe definicje, określono minimalną wielkość czcionki użytej w etykietowaniu [1, 4-7, 10, 13], zasady podawania wartości odżywczej [4-7, 10, 13], sprzedaż środków spożywczych na odległość. Duże zmiany zaszły w znakowaniu produktów przemysłu mięsnego dotyczące nazewnictwa mięsa mielonego, kraju pochodzenia produktu, podawania komunikatu o zawartości tłuszczu oraz informacji, czy osłonka wędlin jest jadalna. Do innych zmian należą: podawanie daty zamrożenia produktów, deklarowanie olejów i tłuszczy roślinnych, a także podawanie informacji na temat wody dodawanej do wyrobów [10, 13].
Analiza prawidłowości oznakowania produktów w wybranych krajach Unii Europejskiej
Założenia ogólne
Spośród 28 państw należących do Wspólnoty Europejskiej analizie poddano produkty będące w obrocie w czterech krajach, a mianowicie: w Belgii, Finlandii, Niemczech oraz w Polsce. Głównym kryterium wyboru państwa, dla którego przeprowadzono analizę, był czas przynależności do Unii Europejskiej. Analizie poddano produkty z trzech grup, a mianowicie: produkty mięsne (parówki), tłuszcze (margaryna) i słodycze (lizaki).
Celem analizy było sprawdzenie, czy Rozporządzenie to kompletny akt prawny, regulujący wszystkie aspekty w nim poruszane, bez konieczności odwoływania się do innych źródeł, a także zakres stosowania się krajów UE do jego wytycznych.
Metodyka oceny
Ocenę znakowania opakowań przeprowadzono metodą jakościową. Każda etykieta została sprawdzona pod względem: dostępności na etykiecie obowiązkowych danych szczegółowych, dodatkowych danych szczegółowych, dobrowolnych informacji na temat żywności oraz prawidłowego rozmieszczenia informacji, wielkości czcionki, wymogów językowych, a także czytelności etykiety.
Wyniki analizy produktów
Na podstawie przeanalizowanych grup produktów pochodzących z następujących krajów UE: Niemiec, Finlandii, Belgii i Polski określono najczęściej popełniane błędy w znakowaniu żywności i które z wybranych produktów zawierały najwięcej nieprawidłowości w zakresie przekazywania informacji (tab. 1 i 2).
Po przeanalizowaniu tabel 1 i 2 stwierdzono, że w produktach z grupy tłuszcze, której przedstawicielem w analizie była margaryna, nie stwierdzono żadnych uchybień. Przy ocenie produktów z grupy produktów mięsnych w trzech (tj. Niemcy, Belgia, Finlandia) z czterech analizowanych krajów zaobserwowano uchybienia w znakowaniu produktów. Jedynie produkty z Polski były w pełni poprawnie oznakowane. Każde z powyższych państw dopuściło się innego błędu, co może być wynikiem złej interpretacji przepisu lub braku stosowania się do nowych zasad. Najwięcej trudności można dostrzec przy znakowaniu produktów z grupy słodyczy. Być może przyczyny niedopatrzenia należy upatrywać w niewielkiej powierzchni opakowania [12], gdzie można zamieszczać informacje. Mogłoby to przełożyć się na niewystarczającą ilość informacji, tym niemniej należy stwierdzić, iż niezamieszczenie ich stanowi poważne niedopatrzenie producenta.
W marcu 2013 r. przedstawiono raport oznakowania produktów żywnościowych w świetle kontroli przeprowadzonych przez Inspekcję Handlową. Przedmiotowy zakres kontroli obejmował podmioty działające na rynku spożywczym, prowadzące handel detaliczny.
Kontrole zostały przeprowadzone w 1309 placówkach handlowych. Do najczęstszych uchybień można zaliczyć:
– użycie nazwy mylącej co do rodzaju produktu, nieadekwatnej do składu;
– umieszczanie na opakowaniu nieprawdziwych informacji opisujących produkt;
– stosowanie sugestywnej szaty graficznej opakowań z wizerunkami składników i wyeksponowanymi napisami wskazującymi na rodzaj użytych surowców, których w rzeczywistości nie było w produkcie albo były w minimalnych ilościach, nieupoważniających do podkreślania ich w oznakowaniu;
– sugerowanie szczególnych właściwości, mimo iż produkt nie różnił się od podobnych;
– niepodawanie ilościowej zawartości głównego składnika;
– nierzetelny wykaz składników, w tym pomijanie informacji o składzie składnika złożonego;
– nieprawidłowości związane z podawaniem informacji o terminie przydatności do spożycia lub dacie minimalnej trwałości produktu;
– nieprawidłowości w znakowaniu wartością odżywczą, np. podanie niepełnego wykazu składników odżywczych, nieprawidłowa kolejność składników w wykazie [14].
Wraz z upływem czasu od wejścia Rozporządzenia ilość popełnianych błędów zmniejsza się z uwagi na lepszą jego znajomość.
Wnioski
Analizowane Rozporządzenie 1169/2011 pomimo swojej klarowności przysporzyło wielu kłopotów producentom w interpretacji zawartych w nim przepisów. Wprawdzie w większości przepisy zostały dobrze zastosowane, lecz nie w 100%. Wszystkie państwa, które poddano analizie, popełniły błędy. Najwięcej błędów w przekazywanych informacjach popełniła Belgia. W przypadku tego kraju stwierdzono cztery źle opisane informacje należące do grupy informacji obowiązkowych. W przypadku informacji umieszczonych na etykietach produktów wprowadzonych na terenie Niemiec stwierdzono trzy nieprawidłowości; taką samą liczbę i rodzaj popełnianych błędów można stwierdzić na etykietach produktów wprowadzonych na obszarze Finlandii. Z całej ocenianej grupy Polska wypadła najlepiej, popełniając jeden błąd należący do obowiązkowych danych szczegółowych.
Pomimo zaobserwowanych nieprawidłowości producenci analizowanych produktów dostosowali się do przepisów unijnych w niemalże całkowicie wymaganej formie i w czasie. Dzięki temu klarowność etykiet wzrasta nawet dla przeciętnego obywatela UE. Wprowadzenie Rozporządzenia 1169/2011 pozwoliło na lepszą realizację głównych celów prawa żywnościowego, a mianowicie: zapewnienia konsumentom podstawy do dokonywania świadomych wyborów dotyczących kupowanej żywności i uniemożliwienia jakichkolwiek praktyk, które mogłyby wprowadzić konsumenta w błąd.
BIBLIOGRAFIA
1. Czarnecki J. 2013. Komentarz odnośnie do wymagania minimalnej wielkości czcionki zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, Food Forum, 1
2. Dziennik Urzędowy 1990L0496 – PL –11.12.2008 – 004.001 – 2, Dyrektywa Rady z dnia 24 września 1990 r. w sprawie oznakowania wartości odżywczej środków spożywczych
3. Dziennik Urzędowy L 109, 06/05/2000 P. 0029 – 0042, Dyrektywa 2000/13/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich w zakresie etykietowania, prezentacji i reklamy środków spożywczych
4. Inspekcja Jakości Handlowej i Artykułów Rolno-Spożywczych, 2013 r., Pytania i odpowiedzi dotyczące stosowania rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności
5. Inspekcja Jakości Handlowej i Artykułów Rolno-Spożywczych, 2014 r., Przewodnik do rozporządzenia (WE) Nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności
6. Inspekcja Jakości Handlowej i Artykułów Rolno-Spożywczych, 2015 r., Wyjaśnienia do przepisów Rozporządzenia 1169/2011 oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia
7. Koroś D. 2015. Znakowanie żywności – nowe przepisy, Food Forum, 1
8. Kozłowska D., 2012. Wkrótce obowiązkowe zmiany etykiet produktów spożywczych – czy jesteś na to gotowy? Food Forum, 1
9. Kwiatek K. 2010. Zadania Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w systemie zapewnienia bezpieczeństwa i jakości żywności, Życie Weterynaryjne, 85
10. Majchrzak B. 2014. Nowe wymagania dotyczące znakowania ważne od 13 grudnia 2014 r., Przemysł Spożywczy, 68
11. Nitecka E., Obiedziński M. W. 2002. Ogólne zasady prawa żywnościowego Unii Europejskiej, FAPA
12. Polska Federacja Producentów Żywności. 2014. Wytyczne do określenia największej powierzchni opakowań o nieregularnych kształtach, Food Lex, 1
13. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE Nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004
14. Sprawozdanie z działalności inspekcji handlowej w 2013 roku. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów: https://uokik.gov.pl/raporty_z_kontroli_inspekcji_handlowej.php
Iwona Michalska-Pożoga, Olga Straszak
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
