STRESZCZENIE: Ogromna ilość informacji z rynku zmusiła organizacje do posługiwania się kodami kreskowymi oraz narzędziami do przechowywania i przetwarzania danych w celu szybszego, uszeregowanego oraz usprawnionego przepływu towarów. Logistyka musi sprostać zmieniającym się trendom i wymaganiom rynkowym, które wpływają na czas, koszty oraz elastyczność procesów. W pracy przedstawiono krótką charakterystykę kodów kreskowych, m.in. GS1 EAN-13 oraz GS1 Data Matrix, i przykłady ich zastosowania w branży farmaceutycznej. Scharakteryzowano również procesy, które wpływają na jakość kodów kreskowych oraz wskazano zależności, jakie występują w łańcuchu dostaw okodowanego produktu leczniczego.
ABSTRACT: A lot of information from the market has forced manufacturers to start using barcodes and another tools in order to store and process data for faster, orderly and streamlined flow of goods. Logistics must meet changing trends and market requirements that affect time, costs and process flexibility. This paper presents a brief description of barcodes e.g. GS1 EAN-13 and GS1 Data Matrix and examples of their use in the pharmaceutical industry. Processes that affect the quality of barcodes have been also characterized and relationships that occur in the supply chain of the medical product with assigned barcode.
Wstęp
Kody kreskowe są nieodłączną częścią wymiany handlowej oraz ważnym elementem łańcucha dostaw, który wpływa na jego funkcjonowanie. Stosowane kody kreskowe powinny identyfikować dany produkt lub jednostkę ładunkową oraz usprawniać przepływ towarów. Informacje znajdujące się na opakowaniu czy też etykiecie są źródłem wiedzy dla klienta oraz o sposobie użycia. Znakowanie produktów jest bardzo istotne i ma ogromny wpływ na nasze życie i zdrowie. Klienta końcowego interesują informacje zawarte na kupowanym produkcie, a nie kod kreskowy. Norma PN-90/0-79004 „Kod kreskowy EAN. Wymagania ogólne” zawiera informacje, w jaki sposób ma być zaprojektowany kod kreskowy, wymagania techniczne odnośnie do budowy kodu, jak zbudowany powinien być kod kreskowy o dobrej jakości. Oznacza to możliwość odczytania kodu przez niezbędny do tego sprzęt, jak czytniki i weryfikatory kodów kreskowych, oraz w przeznaczonym do tego systemie informatycznym. Przykłady można znaleźć w obrocie detalicznym, gdzie np. występuje problem z przeskanowaniem przez kasę i sprzedawca zmuszony jest do odręcznego wpisania kodu z towaru do systemu. Kody kreskowe istnieją niemal we wszystkich sferach życia począwszy od nadania kodu pacjentowi podczas przyjęcia do szpitala, a skończywszy na skanowaniu artykułów przez sklepową kasę. Mają nie tylko pośredni, ale – zwłaszcza w przypadku leków – bezpośredni wpływ na nasze bezpieczeństwo oraz zdrowie.
Charakterystyka kodów kreskowych i ich zastosowanie w branży farmaceutycznej
Stworzone ponad 60 lat temu elementy graficzne w postaci kresek i przerw znajdują zastosowanie w większości branż, m.in. branży farmaceutycznej. Ułatwiają one obrót hurtowy i detaliczny, a do tego mają ogromne przełożenie na bezpieczeństwo. Gdyby nie kody kreskowe, nasz świat nie funkcjonowałby tak szybko i sprawnie.
Kody kreskowe służą do identyfikacji dóbr, usług, zasobów i lokalizacji na całym świecie [9]. Kod UPC jako pierwszy został wykorzystany na szeroką skalę i zeskanowany w 1974 r. w Stanach Zjednoczonych. Było to opakowanie zbiorcze gum do żucia Wrigley’s Juicy Fruit. Jego twórcą był George Laurer. Kod EAN jest europejskim odpowiednikiem kodu UPC. Kody kreskowe bezpośrednio wpływają na przepływ materiałów oraz powiązane z nimi informacje dotyczące danej partii, numeru seryjnego czy daty produkcji. Zapewniają usprawnienia procesów logistycznych, a co za tym idzie: ograniczają zapasy, zapewniają ciągłość zaopatrzenia, śledzą przepływ towarów w całym łańcuchu dostaw, ułatwiają szybkie przetwarzanie i upowszechnianie informacji. Dane wskazują, że każdego dnia skanowanych jest przynajmniej 6 mld kodów na całym świecie [4]. Wyróżnia się kody kreskowe numeryczne i alfanumeryczne. Kod kreskowy alfanumeryczny prezentuje znaki alfabetyczne i numeryczne oraz znaki interpunkcyjne i specjalne. Kod kreskowy numeryczny przedstawia tylko cyfry. Wymiary kodu kreskowego mają małą tolerancję, w związku z tym istnieje duże ryzyko nieodczytania kodów kreskowych, jeśli nie zostaną wykonane z należytą dokładnością.
Do sprawdzenia poprawności nadruku kodu kreskowego służą weryfikatory kodów kreskowych, a nie często z nimi mylone czytniki kodów kreskowych. Czytnik kodów kreskowych danej marki nie daje gwarancji, że kod kreskowy zostanie odczytany w taki sam sposób przez inny czytnik. Jednak bardzo często podczas wydruku proofa, czyli próbnego wydruku, który jest wysyłany z drukarni do klienta w celu potwierdzenia kolorystyki pierwszej odbitki, załącza się certyfikat potwierdzający sprawdzenie kodu kreskowego. Podobnie dzieje się podczas akceptacji druku na maszynie drukującej. Na podstawie kolorystyki zaakceptowanej przez klienta drukowany jest cały nakład. Do tej pory stosowano metodę weryfikacji kodów kreskowych, która polegała na badaniu wymiarów kodów kreskowych (szerokości poszczególnych kresek i spacji, czyli jasnych odstępów między ciemnymi kreskami kodu, wielkości lewego i prawego jasnego marginesu kodu, odległości podobnych krawędzi sąsiednich kresek w poszczególnych znakach kodu, szerokości znaków kodu, wysokości kresek kodu) oraz współczynnika odbicia światła od kresek i tła kodu [7]. W odróżnieniu od tej metody jakość kodów kreskowych można badać za pomocą nowej metody ANSI (American National Standards Institute), która została znormalizowana (norma międzynarodowa PN-EN ISO/IEC 15416:2004 „Technologia informatyczna. Techniki automatycznej identyfikacji i gromadzenia danych. Wymagania techniczne dotyczące badania jakości wydruku kodów kreskowych. Symbole liniowe”). Zgodnie z tą normą wyszczególniono siedem podstawowych parametrów do oceny jakości kodu kreskowego: dekodowanie, kontrast symbolu, minimalny współczynnik odbicia światła, minimalny kontrast krawędzi, modulacja, dekodowalność, defekty [8]. Każdy z wyszczególnionych parametrów otrzymuje ocenę liczbową od 0 do 4 lub numeryczną A-F. Ogólna ocena kodu nie mniejsza niż 3,5 jest dowodem poprawnej jakości kodu kreskowego. Obydwie metody służą potwierdzeniu, że badany kod kreskowy będzie odczytany w przyszłości przez czytniki kodów kreskowych. Spośród ponad 400 kodów zestawione zostały w tabeli dwa kody kreskowe, które zostaną poddane dalszej analizie.
Przedmiotem niniejszych badań jest analiza jakości kodów kreskowych na opakowaniach branży farmaceutycznej. W celu zwiększenia nadzoru nad bezpieczeństwem leków w lutym 2019 roku wprowadzono Dyrektywę Fałszywkową [13], która nakazywała umieszczanie na większości leków na receptę dwóch rodzajów zabezpieczeń: unikalnego identyfikatora (UI) w postaci kodu dwuwymiarowego oraz elementów wskazujących na otwarcie opakowania (ATD). Kod dwuwymiarowy UI zawiera takie elementy jak: nazwa, postać farmaceutyczna, moc, wielkość opakowania i rodzaj opakowania oraz numer serii i termin ważności. ATD jest rodzajem zabezpieczenia opakowania. Dyrektywa Fałszywkowa została wprowadzona w Polsce 9 lutego 2019 r. w celu zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do sprzedaży. Sfałszowane produkty to takie, które zawierają mniejszą ilość substancji czynnej lub nie zawierają jej w ogóle. Podrobione mogą zostać również opakowania z nadrukowanymi kodami Data Matrix. Nieoryginalne leki cieszą się największą popularnością w internecie lub na osiedlowych targach czy bazarach. Przy wdrażaniu w sieciach aptek w całej Polsce wytycznych Dyrektywy pojawiły się koszty związane z dostosowaniem infrastruktury technicznej do stawianych wymagań obejmujące skanery 2D, system informatyczny dostosowany do przetwarzania danych zaczerpniętych z zeskanowanego opakowania. Oprócz zapobiegania dystrybucji fałszywych leków kolejnym celem Dyrektywy Fałszywkowej jest stworzenie europejskiego systemu baz danych, gdzie podmioty takie jak apteki i hurtownie będą weryfikować autentyczność sprzedawanych leków za pomocą Narodowego Systemu Weryfikacji Leków. Producenci leków natomiast zobowiązani są do wdrażania informacji w bazie danych. Europejski System Weryfikacji Leków działać będzie jako centralne ogniwo łącząc ze sobą systemy narodowe i wymianę informacji między nimi. Dyrektywa Fałszywkowa obowiązuje w 28 państwach Unii Europejskiej oraz w Norwegii, Szwajcarii, Islandii i Lichtensteinie. W niniejszym opracowaniu uwaga skupiona zostanie w szczególności na kodach kreskowych GS1 Data Matrix używanych w przemyśle farmaceutycznym. Proces zamawiania leków odbywa się drogą elektroniczną (EDI – Elektroniczna Wymiana Danych) przy minimalnej ingerencji człowieka. Przez to wszyscy w łańcuchu dostaw mają informację o przepływie leku, co ma wpływ na planowanie zamierzonych działań oraz dokładne informacje na temat danego asortymentu [3].
Wymienione kody kreskowe spełniają wymagania międzynarodowego systemu identyfikacji towarów, czyli GS1. Global System One to międzynarodowa organizacja, która zarządza systemem GS1 w skali świata. Powstała w 1990 r. najpierw jako Centrum Kodów Kreskowych, a obecnie nosi nazwę GS1 Polska. Standardy GS1 stanowią uzgodnione zasady i wytyczne, które w jednolity sposób są stosowane przez przedsiębiorstwa w celu usprawnienia operacji w łańcuchach dostaw. Standardy pozwalają na unikalność identyfikacyjną w całym łańcuchu dostaw – kody kreskowe będą unikalne i niepowtarzalne w skali globalnej [12]. Oznacza to, że kody kreskowe nadawane w Polsce będą odczytywane w docelowym miejscu, dokąd wysyłany jest towar z zastrzeżeniem, że tam również działa system GS1.
Kody kreskowe przechowują ograniczoną i statyczną informację o produkcie i mimo wielu zalet mają także wady, np. są nietrwałe i uniemożliwiają ponowne zapisanie na nich informacji [10]. Kod GS1 Data Matrix został stworzony na początku lat 90. XX w. Celem było zakodowanie dużej liczby informacji na stosunkowo niewielkim obszarze. Kod GS1 Data Matrix stosuje się w ochronie zdrowia w Europie m.in. do śledzenia leków. W porównaniu z jednowymiarowymi kodami kreskowymi kody Data Matrix posiadają dużą pojemność informacyjną (do 2335 znaków alfanumerycznych lub 3116 cyfr), która pozwala na zakodowanie pełniejszej informacji o danym produkcie.
Jakość nadruku oraz zarządzanie przepływem towarów
Przedmiotem badań są opakowania z tektury litej branży farmaceutycznej z nadrukiem kodu kreskowego EAN-13 oraz Data Matrix. Opakowania z tektury litej zostały wykonane na podłożu GC1 250 g/m2.
Nadruk w kolorze CMYK +1 Pantone, klejenie liniowe u producenta opakowań, brak innych uszlachetnień. W przedsiębiorstwie stosowane są specjalne rygory oraz jest przeznaczona osobna linia produkcyjna do wytwarzania opakowań dla przemysłu farmaceutycznego, aby zapobiec wymieszaniu się różnych asortymentów. W analizie, której poddano proces zarządzania jakością nadruku kodów kreskowych, jest drukarnia offsetowa produkująca opakowania z tektury litej i kaszerowanej. Według Anny Cabaj do problemów najbardziej powszechnych w drukarniach zalicza się m.in.: nieodpowiednią jakość materiałów, niewłaściwe planowanie procesów produkcyjnych oraz logistycznych, nieprzestrzeganie terminów konserwacji maszyn i urządzeń, błędy ludzkie, małą liczbę specjalistów na rynku pracy [2].
Procesy w przedstawionym przedsiębiorstwie poligraficznym to: prepress, druk, postpress. Obejmują: przygotowanie do druku, skład, naświetlanie płyt CtP, wydanie arkuszy papieru z magazynu, krojenie arkuszy do właściwego formatu, drukowanie, kolejne procesy produkcyjne, które mogą wpłynąć na jakość kodu kreskowego.
Schemat (rys. 2) przedstawia zależności, jakie występują w całym łańcuchu dostaw okodowanego produktu leczniczego. W chwili wystąpienia zaburzeń na którymkolwiek z wymienionych etapów będzie miało to wpływ na finalną jakość kodu kreskowego, który zostanie zweryfikowany na etapie sprzedaży leku.
W przypadku złej jakości nadruku kodów kreskowych zarówno EAN-13, jak i Data Matrix na opakowaniach leków może dojść do sytuacji wycofania całej partii produkcyjnej z rynku (apteki, hurtownie, magazyny). Taki proces łączy się nierozerwalnie z poniesionymi ogromnymi kosztami. Produkty o niepoprawnie nadanych kodach Data Matrix zostaną zwrócone do producenta tych leków, a następnie zutylizowane. Na rynku może dojść do sytuacji chwilowego braku tych produktów leczniczych. Z uwagi na specyfikę branży farmaceutycznej produkty nie mogą zostać ponownie spakowane w nowo wyprodukowane opakowania o właściwie wygenerowanych kodach. Całość kosztów wycofania z rynku, jak również kary umowne, które łączą producenta leków z partnerami łańcucha dystrybucji, zostaną po stronie wytwórcy leków. Będzie on musiał znaleźć przyczynę oraz wprowadzić usprawnienia. Na podstawie badań jakości kodów na opakowaniach polskich produktów, prowadzonych przez Instytut Logistyki i Magazynowania w sklepach różnych sieci handlowych, przedstawiono najczęściej spotykane błędy [4]:
– błędy w grubości kresek/spacji
– za wąski jasny margines z lewej i/lub z prawej strony kodu
– za niskie kreski kodu
– za mały lub za duży współczynnik powiększenia kodu
– za mały kontrast kodu (niewłaściwy kolor kresek/tła)
Zastosowanie nowoczesnych technologii w postaci kodów kreskowych wpływa na poprawę efektywności całego łańcucha dostaw. Jakość kodów kreskowych może ulec pogorszeniu, gdy łańcuchy dostaw nie są zintegrowane czy właściwie zarządzane.
Bibliografia:
[1] Mazur A., Gołaś H., Zasady, metody i techniki wykorzystywane w zarządzaniu jakością, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010
[2] Cabaj A., Systemy zarządzania w drukarniach w świetle rozwoju branży poligraficznej w Polsce, Acta Poligraphica, s. 29-35, 2015
[3] Gawrońska A., Bezpieczne kodowanie, czyli kody kreskowe w służbie pacjentom, Logistyka 1/2008, s. 79-81
[4] Hałas E., Kaźmierczak P., Jakość kodów kreskowych na polskich produktach, Logistyka 5/2014, s. 61-63
[5] Jarzębowski S., Zarządzanie procesami w łańcuchu dostaw, Logistyka 2/2012, s. 681-688
[6] Mielczarek I., Smolarek K., Wykorzystanie narzędzi zarządzania jakością w procesie produkcji poligraficznej wybranego opakowania, Zeszyty Naukowe Quality. Production. Improvement No 2 (7) 2017, s. 129-138
[7] Metoda ANSI weryfikowania jakości kodów kreskowych, Instytut Logistyki i Magazynowania – GS1 Polska 2008
[8] Norma PN-EN ISO/IEC 15416:2004
[9] Specyfikacja ogólna GS1, Wersja 17.0, 2017
[10] Vademecum użytkownika kodów kreskowych GS1, Instytut Logistyki i Magazynowania GS1 Polska, 2018
[11] https://www.autojet.com.pl/znakowanie/mniejszych-znakow/#branze
[12] https://www.gs1pl.org
[13] https://www.nia.org. pl/serializacja/
Marta Hurka
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
