STRESZCZENIE: Recykling jest metodą zagospodarowania odpadów opakowaniowych zgodną z wymaganiami ochrony środowiska. Znaczenie tej metody z uwagi na wysokie poziomy recyklingu w perspektywie lat 2025-2030 będzie wzrastało. Przydatność opakowań do recyklingu można ocenić poprzez sprawdzenie zgodności z kryteriami zawartymi w aktach normatywnych lub stosowanymi przez jednostki certyfikujące.
ABSTRACT: One of the main packaging waste management methods compliant with the environment protection requirements is material recycling. The significance of this method will increase, due to high recycling rates in the perspective of years 2025-2030. The suitability of the packaging for recycling can be assessed by checking compliance with the criteria contained in the normative acts or applied by the certification bodies.
Recykling
W odniesieniu do opakowań w modelu gospodarki o obiegu zam-kniętym istotnego znaczenia nabierają zagadnienia dotyczące recyklingu, procesy ponownego przetwarzania poużytkowych materiałów opakowaniowych prowadzą bowiem do ich przemysłowej recyrkulacji. W obecnym stanie prawnym w dziedzinie procesów odzyskiwania odpadów recykling należy traktować jako metodę preferowaną, gdyż w hierarchii metod postępowania z odpadami zajmuje on pozycję wyższą niż odzysk energii.
Jednocześnie recykling odpadów opakowaniowych jest metodą postępowania z odpadami zgodną z wymaganiami ochrony środowiska. Pozwala na zmniejszenie zapotrzebowania na surowce pierwotne (tworzywa produkowane z ropy naftowej) oraz ograniczanie zużycia energii, a także na redukcję emisji do atmosfery szkodliwych związków, w tym ditlenku węgla (CO2) i innych gazów cieplarnianych generowanych na etapie produkcji surowców pierwotnych [1]. Znaczenie tej metody odzysku będzie wzrastało z uwagi na wysokie obligatoryjne poziomy recyklingu w perspektywie lat 2025-2030, wprowadzone dyrektywą (UE) 2018/852 [2]. Poziomy te wynoszą:
– Do końca 2025 r. recyklingowi należy poddać co najmniej 65% masy wszystkich grup odpadów opakowaniowych, a poziomy dla określonych grup odpadów wynoszą:
• 50% tworzywa sztuczne,
• 25% drewno,
• 70% stal,
• 50% aluminium,
• 70% szkło,
• 75% papier i tektura.
– Do końca 2030 r. recyklingowi należy poddać co najmniej 70% masy wszystkich grup odpadów opakowaniowych, a poziomy dla określonych grup odpadów wynoszą:
• 55% tworzywa sztuczne,
• 30% drewno,
• 80% stal,
• 60% aluminium,
• 75% szkło,
• 85% papier i tektura.
Warto zwrócić uwagę, iż pomimo tak wysokich poziomów recyklingu wprowadzonych dla opakowań z tworzyw sztucznych, na podstawie decyzji Rady Europejskiej z lipca 2020 r. od stycznia 2021 roku państwa członkowskie UE są zobligowane do zapłacenia nowego podatku (Plastic Tax) wynoszącego 800 euro za tonę opakowań tworzywowych, które trafiły na rynek, a nie zostały poddane recyklingowi. Oznacza to zwiększenie zapotrzebowania na opakowania przydatne do recyklingu i większą presję na producentów opakowań, aby na etapie projektowania stosowali rozwiązania sprzyjające wtórnemu przetwarzaniu odpadów opakowaniowych.
Wśród różnych form recyklingu największe znaczenie ma recykling materiałowy – powszechnie stosowany w przypadku opakowań z tradycyjnych materiałów opakowaniowych. Jest to proces ponownego przetworzenia materiałów odpadowych prowadzony w celu wytworzenia wyrobu o przeznaczeniu pierwotnym lub o innych przeznaczeniach. Dlatego recyklingu materiałowego nie stanowią procesy takie jak:
– segregacja i sortowanie odpadów na poszczególne ich rodzaje;
– konieczne czynności związane z przywróceniem opakowania wielokrotnego użytku do stanu, w którym może być ono ponownie wykorzystane;
– uzyskanie surowca wtórnego, który nie został wykorzystany do produkcji wyrobu finalnego;
– uzyskanie z odpadów paliwa, tj. wykorzystanie odpadów jako źródła energii.
Dla materiałów biodegradowalnych spełniających kryteria kompostowalności przewidziany jest recykling organiczny. Recykling organiczny oznacza obróbkę tlenową (kompostowanie) lub beztlenową (biometanizacja) biodegradowalnych części odpadów opakowaniowych, przeprowadzoną w kontrolowanych warunkach i przy wykorzystaniu mikroorganizmów, prowadzącą do wytworzenia stabilnych pozostałości organicznych lub metanu (deponowanie odpadów na składowisku nie jest traktowane jako forma recyklingu organicznego).
W odniesieniu do opakowań z tworzyw polimerowych może być stosowany recykling chemiczny (surowcowy), który polega na częściowej degradacji tworzywa do związków niskocząsteczkowych lub całkowitej depolimeryzacji (do związków wyjściowych lub ich pochodnych).
Przydatność do recyklingu
Opakowania są produkowane z szerokiej gamy materiałów i kombinacji tych materiałów. Skład dobiera się z uwzględnieniem określonych wymagań funkcjonalnych oraz zastosowań. Różne materiały, z jakich wytworzono opakowania, łatwo jest wtórnie przetwarzać, gdy stanowią odrębne elementy, które można od siebie oddzielić. Natomiast gdy są połączone w sposób trwały, stwarzają zakładom recyklingowym znaczne trudności i w większości przypadków nie nadają się do recyklingu. Szkło opakowaniowe w procesach przetwórstwa tworzyw sztucznych, metale przy wytopie szkła, tworzywa sztuczne w recyklingu makulatury itd. to przykłady połączeń materiałowych, które nie są akceptowane w technologiach przetwarzania i stwarzają problemy w recyklingu.
System recyklingu materiałowego obejmuje całą infrastrukturę techniczno-technologiczną oraz organizacyjno-prawną umożliwiającą pozyskanie odpadów i ich przetworzenie na nowy wyrób finalny. Ten sposób wykorzystania odpadów dotyczy przede wszystkim opakowań poużytkowych, które ze względu na skład materiałowy mogą stać się surowcami wtórnymi przydatnymi w zakładach przetwórczych.
Efektywne wykorzystanie znaczącej masy odpadów opakowaniowych w procesach recyklingu jest możliwe w przypadku funkcjonowania systemu obejmującego kilka podstawowych elementów takich jak:
– sieć punktów gromadzenia/pozyskiwania odpadów opakowaniowych;
– zaplecze techniczne do segregacji odpadów na grupy jednorodne materiałowo i przygotowania ich do przetworzenia;
– źródła finansowania prac związanych z odbiorem odpadów i ich segregacją;
– wymagania w zakresie przydatności do recyklingu;
– odpowiedni poziom świadomości mieszkańców;
– dostępne przemysłowo technologie recyklingu.
Potencjalną przydatność określonych materiałów opakowaniowych do różnych form odzysku stosowanych w UE ilustruje tab. 1. Nie uwzględniono w niej rodzaju opakowania oraz jego przeznaczenia i pozostałości pakowanego produktu, a także wymagań systemów segregacji odpadów.
Z uwagi na fakt, że odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych mogą zawierać pozostałości po poprzednim zastosowaniu, zanieczyszczenia wynikające z niewłaściwego wykorzystywania oraz z zastosowania substancji niedozwolonych, surowce pochodzące z recyklingu przeznaczone do kontaktu z żywnością podlegają szczególnym regulacjom prawnym i wymagane jest zezwolenie na proces recyklingu [3, 4].
Przydatność do recyklingu – deklaracja przedsiębiorcy
Przedsiębiorcy mogą samodzielnie dokonać oceny w zakresie przydatności opakowań do recyklingu w oparciu o kryteria zawarte w aktach prawnych lub normatywnych. W przypadku spełnienia wymagań mogą oznaczyć opakowanie odpowiednim znakiem. Dla przykładu znak wskazujący przydatność do ponownego przetwórstwa materiałowego został określony w normie PN-EN ISO 14021: 2016 [5]. Jest on znany pod nazwą Möbius Loop (rys. 1.). Znak ten jest graficzną formą deklaracji producenta o spełnieniu wymagań w zakresie możliwości wykorzystania materiału do recyklingu.
W krajowym systemie prawnym zgodnie z Ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi [6] opakowania mogą być oznakowane znakiem przydatności do recyklingu, jeżeli spełniają wymagania normy PN-EN 13430 [7]. Wzór znaku zawarty w rozporządzeniu w sprawie wzorów oznakowania opakowań [8] przedstawiono na rys. 2.
W 2015 r. we Francji został wprowadzony znak wskazujący przydatność do recyklingu (The Triman recycling logo). Opakowania jednostkowe z gospodarstw domowych, które są oznaczone takim znakiem, podlegają selektywnej zbiórce do recyklingu i należy je umieszczać w odpowiednim pojemniku do gromadzenia odpadów. Wzór znaku przedstawiono na rys. 3. Przykład znakowania takim znakiem pudełka z tektury na kapsułki do zmywarek obrazuje rys. 4. Na opakowaniu dodatkowo wskazano sposób postępowania z elementami opakowania po zużyciu.
Przydatność do recyklingu – systemy certyfikacji
Przedsiębiorcy mogą uzyskać potwierdzenie przydatności opakowania do recyklingu w formie dokumentu wydanego przez jednostkę dokonującą certyfikacji. Procedura oceny przebiega na podstawie wymagań zawartych w normach lub w oparciu o własne kryteria opracowane przez jednostkę certyfikującą.
Certyfikację Made for Recycling prowadzi organizacja Interseroh. Opakowania badane są zgodnie z metodyką opracowaną w porozumieniu z instytutami Bavarian Institute of Applied Research i Fraunhofer Institute for Process Engineering and Packaging. Klient otrzymuje raport zawierający ocenę potencjału recyklingowego opakowań w 20-punktowej skali, certyfikat oraz możliwość stosowania znaku zamieszczonego na rys. 5. Może go uzyskać jednak opakowanie, które oceniono na co najmniej 18 punktów [9].
Niemiecki Instytut Cyclos-HTP w Akwizgranie prowadzi certyfikację opakowań (Certificate Recyclability of Packaging) na podstawie własnej metodyki oceny procesów recyklingu, w których powstaje surowiec wtórny [10]. Wynik oceny wskazuje rzeczywistą przydatność opakowania do recyklingu. W przypadku, gdy ogólna ocena jest pozytywna, opakowanie zostaje zaklasyfikowane do jednej z wymienionych poniżej klas:
– klasa C, nadaje się do recyklingu, wskaźnik recyklingu <50% (minimalny recykling);
– klasa B, nadaje się do recyklingu, wskaźnik recyklingu 50-70% (średni recykling);
– klasa A, nadaje się do recyklingu, wskaźnik recyklingu >70-90% (dobra przydatność do recyklingu);
– klasa AA, nadaje się do recyklingu, wskaźnik recyklingu >90-95% (wysoka przydatność do recyklingu);
– klasa AAA, nadaje się do recyklingu, wskaźnik recyklingu >95% (doskonała przydatność do recyklingu);
– klasa AAA+, nadaje się do recyklingu, wskaźnik recyklingu 100% (całkowita przydatność do recyklingu).
Znak stosowany przez Instytut Cyclos-HTP przy certyfikacji przydatności do recyklingu przedstawiono na rys. 6.
W celu poprawy możliwości recyklingu opakowań z tworzyw sztucznych organizacja Plastics Recyclers Europe stworzyła inicjatywę certyfikacji RecyClass, w ramach której wprowadzone zostały następujące klasy charakteryzujące przydatność do recyklingu (tabela 2) [11].
Nowy system certyfikacji Certified as Recyclable został wprowadzony w Wielkiej Brytanii w ramach realizowanej inicjatywy The On-Pack Recycling Label dla opakowań sztywnych i giętkich z tworzyw sztucznych. W przyszłości zostanie rozszerzony na wszystkie materiały opakowaniowe. System ma na celu potwierdzenie, że określone rodzaje opakowań podlegają zbiórce, sortowaniu, a następnie są poddawane przetwórstwu przez zakłady recyklingowe [12]. Znak przewidziany dla opakowań, które uzyskały certyfikat, przedstawiono na rys. 7.
W Polsce w 2021 roku system certyfikacji opakowań przydatnych do recyklingu materiałowego zamierza wprowadzić J. S. Hamilton Poland Sp. z o.o. Certyfikaty mają być wydawane w trzech kategoriach w zależności od ilości masy opakowania dostępnej do recyklingu. W przypadku opakowań kategorii I można poddać recyklingowi od 90 do 100% masy, dla kategorii II jest to od 80 do 89%, a dla trzeciej od 60 do 79%.
W celu potwierdzania przydatności do recyklingu organicznego (kompostowania w warunkach przemysłowych) w Europie stosowane są systemy certyfikacji w oparciu o normę EN 13432 [13].
Największe znaczenie ma certyfikacja prowadzona w Niemczech przez jednostkę certyfikującą DIN CERTCO. Umieszczenie na opakowaniu znaku przydatności do kompostowania (rys. 8.) informuje, że powinno ono podlegać systemowi zbiórki razem z bioodpadami (odpadami organicznymi) kierowanymi do kompostowania (warunki tlenowe) lub instalacji do biometanizacji (uzyskanie z odpadów metanu w warunkach beztlenowych).
W związku z faktem, że prawa własności do znaku przedstawionego na rys. 8. posiada stowarzyszenie European Bioplastics, jednostka certyfikująca DIN CERTCO wprowadziła również własny znak dla wyrobów kompostowanych. Został on przedstawiony na rys. 9.
System certyfikacji potwierdzający przydatność opakowań do kompostowania w warunkach przemysłowych wprowadziła organizacja certyfikująca AIB-VinçotteGroup z zastosowaniem znaku OK compost. W roku 2017 system certyfikacji przejęła jednostka certyfikująca TÜV AUSTRIA. Obecny znak potwierdzający przydatność do kompostowania przedstawiono na rys. 10.
Joanna Karwowska, Hanna Żakowska
Literatura
[1] Czarnecka-Komorowska D., Wiszumirska K., Zrównoważone projektowanie opakowań z tworzyw sztucznych w gospodarce cyrkularnej, POLIMERY 2020, 65, nr 1
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/852 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. U. UE L 150/141, 14.6.2018)
[3] Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1906 z dnia 22 października 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 282/2008 w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością (Dz. U. L 278/11 z 23.10.2015)
[4] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 282/2008 z dnia 27 marca 2008 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2023/2006 (Dz. U. L 86/9 z 28.3.2008)
[5] Norma PN-EN ISO 14021: 2016-06 Etykiety i deklaracje środowiskowe – Własne stwierdzenia środowiskowe (Etykietowanie środowiskowe II typu)
[6] Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. 2013 poz. 888 ze zm.)
[7] PN-EN 13430: 2007 Opakowania – Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku przez recykling materiałowy
[8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 września 2014 r. w sprawie wzorów oznakowania opakowań (Dz. U. 2014, poz. 1298)
[9] [https://www. interseroh. pl/uslugi/recykling-i-odzysk/ekoprojektowanie-opakowan/]
[10] [https:// www.cyclos-htp.de/publications/r-a-catalogue/]
[11] Plastics Recyclers Europe: RECYCLASS RECYCLABILITY METHODOLOGY, Version 1.1, November 30th 2020
[12] [https://www. recycling-magazine. com/2020/09/24/new-recyclability-certification-scheme/]
[13] EN 13432: 2000 Packaging – Requirements for packaging recoverable through composting and biodegradation – Test scheme and evaluation criteria for the final acceptance of packaging
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
