Opakowania produktów i procesy związane z ich produkcją są świetnym punktem wyjścia do rozmowy na temat możliwych form ochrony własności intelektualnej przedsiębiorcy. Opcji jest wiele, a wybór konkretnego z praw własności przemysłowej zależy od właściwości towaru oferowanego przez klienta, ale również od jego strategii biznesowej, kosztów, jakie jest gotów ponieść w celu ochrony i czasu, który jest w stanie poświęcić na cały proces. Opakowanie produktu może stanowić świetny przykład dla wyjaśnienia różnych form ochrony praw własności przemysłowej (znaki towarowe, wzory przemysłowe, patenty, wzory użytkowe), prawa autorskiego (ochrona praw autorskich majątkowych do utworu) oraz na podstawie prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji (roszczenia związane z czynami nieuczciwej konkurencji). W artykule postaram się, w możliwie prosty sposób, przedstawić możliwości prawnej ochrony opakowania.
Opakowanie jako prawo własności przemysłowej
Mówiąc krótko, wszystkie prawa własności przemysłowej charakteryzują się tym, że przyznają one bezwzględne prawo do korzystania z określonego wynalazku, nazwy, oznaczenia, rozwiązania technicznego albo wyglądu i ornamentacji produktu. Żeby uzyskać takie prawo, trzeba zgłosić odpowiedni wniosek do Urzędu Patentowego RP, załączyć wymagane dokumenty i uiścić opłatę. Procedura przyznania prawa może trwać od 6 miesięcy do nawet kilku lat, w zależności od tego, o uzyskanie którego prawa wnioskujemy. Po pozytywnie zakończonym postępowaniu administracyjnym Urząd przyznaje nam czasowe prawo, które możemy przedłużać na kolejne okresy, pod warunkiem uiszczenia stosownej opłaty. Zatem jeśli posiadasz prawo uzyskane w postępowaniu administracyjnym przed Urzędem Patentowym, to możesz zakazywać innym uczestnikom rynku korzystania z niego. Co więcej, jeżeli dostrzeżesz, że konkurent bez Twojej zgody korzysta z Twojego prawa, to możesz wystosować powództwo o zapłatę odszkodowania z tego tytułu.
Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które posiada zdolność odróżniającą i jest możliwe do przedstawienia w rejestrze. Prawo do znaku towarowego trwa 10 lat z możliwością jego dalszego przedłużenia. W przypadku ochrony opakowania istnieje możliwość uzyskania bezwzględnego prawa do przestrzennego znaku towarowego, czyli trójwymiarowego przedstawienia kształtu towaru lub jego opakowania. Typowym przykładem takiego znaku jest klasyczna butelka coca-coli.
Prawo to, o numerze R.043544, trwa w Polsce już od 1962 roku, jest systematycznie przedłużane na kolejne okresy ochronne przez uprawnionego do tego znaku, którym jest oczywiście THE COCA-COLA COMPANY. Znak towarowy zawsze rejestrowany jest dla konkretnej listy towarów i usług, w tym przypadku dla „karbonizowanych napojów bezalkoholowych”.
Wzór przemysłowy to prawo przyznawane obecnie w procedurze rejestrowej na nową i posiadającą indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadaną mu m.in. poprzez linie, kontury, kształt, kolorystykę, fakturę, ornamentację. Prawo trwa 25 lat, ale podzielone jest na 5-letnie okresy. Przedłużenie prawa na kolejny okres wymaga opłaty. Wzory przemysłowe to chyba najpopularniejsza forma ochrony opakowania. Jest najszybsza i najtańsza, ale należy wziąć pod uwagę, że przyznaje ona tylko formalne prawo, które może zostać unieważnione, jeśli okaże się, że wzór mimo jego zarejestrowania nie był nowy lub nie posiadał indywidualnego charakteru. Wzór może zostać unieważniony, jeśli okaże się, że inne identyczne lub bardzo podobne wzory były wcześniej dostępne na rynku.
Z ochrony prawnej jako wzór przemysłowy obecnie korzysta „pudełko dwuczęściowe”, Rp. 22243, zarejestrowane na rzecz EUROBOX POLSKA Sp. z o.o. Prawo trwa od 2015 roku i niedługo, bo w 2025 roku wygaśnie.
Wzory użytkowe dla opakowań pojawiają się już rzadziej niż w przypadku wzorów przemysłowych. Wynika to m.in. z tego, że przedmiotem ochrony na podstawie tego prawa jest nie wygląd samego opakowania, ale nowe i nadające się do przemysłowego stosowania rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu. Poza tym uzyskanie tego prawa jest o wiele dłuższym i skomplikowanym procesem niż w przypadku wzoru przemysłowego. Konieczne jest sporządzenie opisu wzoru, zastrzeżeń ochronnych i rysunków. Procedura przyznawania wzoru użytkowego trwa od 1 roku do nawet 3 lat. Konieczne jest także uiszczanie opłat co 2-3 lata. Jednakże prawo do wzoru użytkowego jest bardzo stabilnym i silnym prawem; warto zainwestować w nie środki i czas w przypadku kluczowych, flagowych produktów u danego przedsiębiorcy lub rozwiązań innowacyjnych, które nie spełniają przesłanek do ochrony patentowej. Wzory użytkowe zwane są bowiem potocznie „małymi wynalazkami”.
Przykładem wzoru użytkowego jest „Opakowanie tekturowe z wtórnym wykorzystaniem”, o numerze prawa Ru.071877, należące do OPAKOWANIA JAWORZNO Sp. z o.o. od 2016 roku. Według opisu opakowanie to charakteryzuje się tym, że na górnej płaszczyźnie ma ono nadrukowany kod QR oraz linię perforacji.
Patent to prawo przyznawane na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania. Oznacza to w skrócie, że wynalazkiem jest to, co nie było wcześniej znane wśród znawców z danej dziedziny techniki, nie jest dla nich oczywiste i nadaje się do produkcji technologicznej – jest czymś, co można wielokrotnie powtarzać i uzyskiwać cały czas taki sam efekt. Patent trwa 20 lat, wymaga uiszczania corocznie opłat za przedłużenie ochrony, jest najdroższym i najtrudniejszym do uzyskania prawem.
Patent został przyznany na wynalazek WERNER KENKEL Sp. z o.o., Pat. 239379, o nazwie „klapa zamykająca opakowanie z taśmą klejącą i sposób wykonania klapy”. Prawo trwa od 2018 roku i wygaśnie dopiero w 2038 roku, o ile uprawniony opłaci wszystkie kolejne lata ochrony.
Opakowanie jako utwór chroniony prawem autorskim
Bez wątpienia niektóre rodzaje opakowań będą w stanie być chronione na podstawie prawa autorskiego. Ochrona ta powstaje automatycznie, z momentem powstania utworu. Konieczne jest jednak, by utwór był efektem twórczej działalności człowieka o indywidualnym charakterze. Generalnie, by można było nazwać coś utworem, musi to być nowe dla samego twórcy, nie wynikać z pracy rutynowej, odtwórczej, takiej, której wynik był z góry znany. Wytwór pracy człowieka, aby można było zakwalifikować go jako utwór, musi też być w pewnym sensie czymś nowatorskim, niewynikającym tylko z jego funkcji. Prostymi pytaniami, które można sobie zadać ustalając, czy coś w ogóle powinno się badać pod kątem ochrony prawnoautorskiej, są: „czy taka sama rzecz została już kiedyś przez kogoś stworzona?” oraz „czy jest możliwe, że w przyszłości ktoś inny stworzy to samo w sposób samodzielny?”.
Jeżeli okaże się, że ochrona na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest możliwa, to w przypadku wykrycia, że konkurent produkuje opakowanie identyczne jak nasze, możliwe będzie wystąpienie z powództwem do sądu cywilnego i żądanie zaniechania działań naruszających, usunięcia ich skutków (np. znisz- czenie wyprodukowanych opakowań, opublikowanie przeprosin) oraz zapłaty nawet dwukrotności wynagrodzenia, które byłoby należne twórcy, gdyby konkurent zawarł z nami umowę licencyjną na korzystanie z utworu.
Opakowanie jako przedmiot czynu nieuczciwej konkurencji
Produkty oferowane przez przedsiębiorców, nawet jeśli nie korzystają z ochrony jako wzór przemysłowy, patent czy utwór, mogą podlegać ochronie, gdy inny przedsiębiorca dopuszcza się ich naśladownictwa. Mowa o czynie nieuczciwej konkurencji, polegającym na wiernym kopiowaniu zewnętrznej postaci produktu za pomocą technicznych środków reprodukcji, jeżeli może to wprowadzić odbiorców w błąd co do tożsamości producenta lub samego produktu.
Uznaje się, że mimo użytego słowa „reprodukcja” skopiowany towar nie musi być identyczny z oryginałem. Pomiędzy porównywanymi produktami mogą występować pewne różnice, nie mogą one jednak być na tyle istotne, aby wyłączona była możliwość wprowadzenia odbiorców w błąd.
Całościowa ocena obu produktów musi sprawiać na nas wrażenie, że porównujemy te same lub niemal te same produkty.
W przypadku udowodnienia przed sądem, że inny przedsiębiorca dopuścił się czynu nieuczciwej konkurencji, możliwe jest dochodzenie zaniechania dalszego popełniania tego czynu, usunięcia jego naruszeń, zapłaty odszkodowania oraz wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.
Lepiej zapobiegać sporom
Chociaż procedura udzielania prawa własności przemysłowej związana jest z ponoszeniem pewnych opłat, to zdecydowanie stanowi opłacalny sposób zabezpieczenia swoich praw lub uniknięcia narażenia się na zarzuty naruszenia cudzych. Trzeba wziąć niestety pod uwagę, że oprócz typowych sytuacji, w których jeden przedsiębiorca mniej lub bardziej świadomie kopiuje rozwiązania innego przedsiębiorcy, na rynku obecnych jest wiele nieuczciwych podmiotów, które uzyskują sztuczne, formalne prawa, najczęściej w postaci wzoru przemysłowego, i powołując się na nie blokują dostęp do rynku innym przedsiębiorcom. Ofiarą takiego nieuczciwego działania był jeden z naszych klientów, którego aukcje na portalach sprzedażowych zostały, w wyniku zgłoszenia rzekomego naruszenia, zablokowane. Jedynym szybkim i skutecznym rozwiązaniem pozwalającym na odzyskanie kanału sprzedażowego naszego klienta było uzyskanie własnego wzoru przemysłowego na sprzedawane produkty. Okazało się, że uzyskanie prawa i przejście procedury administracyjnej jest o wiele mniej kosztowne niż czasowa utrata kanału dystrybucji towarów.
Wojciech Gierszewski
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
