31 sierpnia 2023 r. prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę wdrażającą w Polsce system kaucji na opakowania, w tym metalowe puszki napojowe. Ustawa wprowadza oczekiwane rozwiązania, które z powodzeniem funkcjonują w innych krajach. Jak podkreślają przedstawiciele branży opakowaniowej, prace nad skutecznym wdrożeniem kaucji jeszcze się nie skończyły. Dzięki nowemu aktowi prawnemu mamy potrzebne ramy regulacyjne – teraz pora na zaprojektowanie efektywnego systemu w najdrobniejszych szczegółach.
Już od 1 stycznia 2025 r. kupno napojów w wybranych opakowaniach będzie się wiązać z wniesieniem kaucji. Jej zwrot nastąpi dopiero po oddaniu pustych opakowań w specjalnie przygotowanych punktach, m.in. w automatach zlokalizowanych w placówkach handlowych. Wysokość kaucji wg zapowiedzi Ministerstwa Klimatu i Środowiska wyniesie 50 groszy za pojedyncze opakowanie, a do odbioru nie będzie potrzebny paragon.
Wysokość kaucji za pojedyncze opakowanie powinna być ponownie zweryfikowana po pierwszych 2 latach jej obowiązywania – przekonuje Jacek Wodzisławski, prezes zarządu Fundacji RECAL. – Znane będą wtedy realne koszty wdrożenia i funkcjonowania systemu, które przekładają się na realne stawki opłaty „handling fee”, czyli opłaty manipulacyjnej ponoszonej niezależnie od kaucji przez wprowadzających napoje na rynek. Ważne jest także uwzględnienie mechanizmu tzw. ekomodulacji, czyli różnicowania stawek w zależności od rodzaju materiału danego opakowania tak, by promować opakowania wytwarzane z materiałów permanentnych oraz łatwych do recyklingu – podkreśla Wodzisławski.
Fundacja RECAL, reprezentująca wszystkich krajowych przedsiębiorców wytwarzających puszki napojowe (w zdecydowanej większości są one wykonywane z aluminium, ale wciąż około 10% krajowego rynku stanowią puszki napojowe produkowane ze stali) zwraca uwagę, że nowo powstałe ramy prawne pozwolą na stworzenie efektywnego systemu kaucyjnego. Wciąż jednak potrzebne są bardziej precyzyjne ustalenia, które pozwolą zapewnić wyższe poziomy zbiórki. Organizacja branżowa przedstawia swoje postulaty:
Wprowadzenie mechanizmów premiujących materiały i opakowania bardziej przyjazne dla środowiska
Proponowana stawka kaucji będzie wynosić 50 groszy. Postulujemy, aby kaucja na opakowania powyżej 1 litra była dwa razy większa – taki mechanizm pozwoli przeciwdziałać wypieraniu mniejszych i bardziej ekologicznych rozwiązań jak puszki aluminiowe. W systemie kaucyjnym warto uwzględnić także zróżnicowanie materiałów wykorzystywanych do produkcji opakowań. Obok puszek metalowych kaucja obejmie także butelki plastikowe oraz szklane opakowania zwrotne. Należy jednak pamiętać, że nieodebrane kaucje, szczególnie w przypadku tak cennego surowca, jakim jest aluminium, oraz środki uzyskane z jego sprzedaży nie powinny być wykorzystywane do krzyżowego finansowania pomiędzy poszczególnymi materiałami opakowaniowymi. W praktyce oznacza to, że środki pozyskiwane od wprowadzających puszki nie mogą być przeznaczane na kaucjonowane szkło i plastik.
Transparentność systemu
Zarządzanie tak licznymi transakcjami związanymi z pobraniem i zwrotem kaucji wymaga niezależnej weryfikacji rozliczeń finansowych oraz przepływów materiału. Na obecnym etapie ustawodawca nie zdecydował się na elektroniczny rejestr. Należałoby jednak rozważyć wprowadzenie takiego rozwiązania w przyszłości. Prowadzony przez podmiot rozliczający rejestr wszystkich pobranych i zwróconych kaucji oraz rejestr wprowadzonych do obrotu i zwróconych opakowań w podziale na poszczególnych operatorów zapobiegałby nadużyciom oraz pozwolił na niezależne rozstrzyganie konfliktów pomiędzy operatorami.
Ujednolicenie wymaganych poziomów zbiórki
Brak jednorazowych butelek szklanych w systemie kaucyjnym należy zrównoważyć wprowadzeniem takich samych wymogów dotyczących poziomów zbiórki szkła, jak również puszek i butelek plastikowych, czyli 90% od 2029 roku i lat następnych, z identyczną ścieżką dojścia rozpoczynającą się od poziomu 77% od 2025 r. Powinno to pośrednio wpłynąć na „niezaleganie” nieobjętych kaucją zużytych opakowań w przestrzeni publicznej. W obecnej wersji ustawy kaucyjnej ten ważny aspekt środowiskowy nie został uwzględniony.
Edukacja konsumentów pod kątem niezgniatania puszek
Niezależnie od użytego surowca puszki zwracane przez konsumentów będą musiały być oddawane w formie niezgniecionej, aby możliwa była elektroniczna weryfikacja zasadności wypłaty kaucji. W przypadku zwrotu do specjalistycznych automatów weryfikacja będzie prowadzona przez te urządzenia. Obok automatów będą funkcjonowały również systemy ręcznego przyjmowania niezgniecionych opakowań.
Sprawne funkcjonowanie centrów przerobowo-rozliczeniowych
Sieć takich centrów, zorganizowana w dużej mierze przez producentów puszek napojowych, liczy obecnie łącznie kilkadziesiąt zakładów, pokrywających zasięgiem swojego działania teren całego kraju i przetwarzających tysiące ton tego odpadu miesięcznie. W tych miejscach prowadzone są specjalistyczne procesy przygotowujące zebrane puszki do recyklingu, które następnie są wysyłane bezpośrednio do hut. Dodatkowo, co bardzo ważne, centra te posiadają wszelkie wymagane prawem pozwolenia na wykonywanie procesów przerobu i wysyłek puszek napojowych do recyklingu. Mają odpowiedni know-how i infrastrukturę, aby zapewnić wymaganą jakość materiału poddawanego recyklingowi, co pozwoli z zebranych puszek wyprodukować nowe puszki. Zatem współpraca przyszłych podmiotów odpowiedzialnych za system kaucyjny z obecnymi firmami przetwarzającymi odpad puszki aluminiowej wydaje się być najbardziej logicznym, racjonalnym i pożądanym kierunkiem budowania systemu kaucyjnego w Polsce.
Nadrzędnym celem systemu kaucyjnego powinno być zapewnienie jak najwyższych poziomów faktycznego recyklingu opakowań, a w efekcie drugiego życia surowców wykorzystanych do ich produkcji. Ze względu na duży poziom szczegółowości przewidzianych rozwiązań, budowanie systemu w Polsce powinno odbywać się w ścisłej współpracy branży oraz regulatora.
Opracowano na podstawie materiałów Fundacji RECAL
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
