Polskie Bractwo Kawalerów Gutenberga, Polska Izba Druku oraz Instytut Gutenberga są autorami 10. edycji badania „Rynek poligraficzny i opakowań z nadrukiem w Polsce”. Badanie przeprowadzono w okresie luty-kwiecień 2024 r. w formie ankiety komputerowej (CAWI) na grupie badawczej 142 przedsiębiorstw poligraficznych. Celem badania było ukazanie rzetelnego, aktualnego obrazu branży poligraficznej w Polsce. Po raz pierwszy w historii autorzy nie ograniczyli się do opisu polskiej rzeczywistości i uzupełnili raport o część poświęconą Ukrainie.
Metodologia badania
Kwestionariusz ankiety składał się z siedmiu sekcji pytań ogólnych dotyczących każdej z uczestniczących firm (m.in. jej specjalizacji, ogólnej sytuacji, zasobów ludz- kich, wykorzystywanych technologii, poziomu ucyfrowienia i znaczenia zrównoważonego rozwoju), a także 12 sekcji dotyczących konkretnych segmentów branży (takich jak druk gazetowy, czasopism, dziełowy, akcydensowy, etykietowy, przetwórstwo tektury litej, falistej, papieru, folii, druk wielkoformatowy, druk na podłożach nietypowych). Do udziału w ankiecie zaproszono firmy o różnej wielkości, stażu działalności oraz profilu. Z zaproszenia skorzystały zarówno mikroprzedsiębiorstwa (do dziewięciu pracowników), firmy małe (od 10 do 49 pracowników), średnie (50-249 pracowników) oraz duże (powyżej 250 pracowników), których udział procentowy wyniósł odpowiednio: 11,5%, 31,7%, 43,7%, 13,4% wszystkich ankietowanych. Struktura próby badawczej ze znaczną dokładnością oddała rzeczywisty rozkład przedsiębiorstw pod względem wielkości, co pozwoliło na dość adekwatne sformułowanie wniosków dotyczących sytuacji w branży oraz zmian i wyzwań, jakim podlega.
Wysoki poziom decentralizacji branży
W 2022 r. wartość produkcji sprzedanej sektora poligraficznego osiągnęła rekordowe 21,5 mld PLN, co oznaczało wzrost o 17,6% w stosunku do roku 2021 oraz o 35,8% w porównaniu z rokiem 2020.
Raport zwraca uwagę na utrzymujący się spadek liczby firm poligraficznych, najsilniejszy podczas pandemii koronawirusa, ale od tego czasu nieprzerwanie postępujący (w porównaniu z 2021 r. na poziomie 7,8%, czyli równoznaczny z zamknięciem się 703 przedsiębiorstw).
Struktura polskiego rynku poligraficznego ma charakter zdecentralizowany: 92% firm to mikroprzedsiębiorstwa, 6% to małe firmy, a pozostałe to spółki średnie i duże. W stosunku do 2021 r. nastąpiła nieznaczna koncentracja rynku, przejawiająca się śladowym wzrostem liczby średnich przedsiębiorstw (o trzy więcej), natomiast spadkami w pozostałych kategoriach, zdecydowanie największymi w przypadku mikro- przedsiębiorstw (aż o 699 firm).
Polska poligrafia na fali wznoszącej
Na przestrzeni ostatnich lat mogliśmy zaobserwować systematyczny wzrost branży poligraficznej w Polsce. W 2014 r. wartość produkcji globalnej wyniosła 14,3 mld PLN, w 2019 już 17,4 mld PLN (CAGR 4,1%). W pandemicznym 2020 r. nastąpiło zatrzymanie wzrostu, co było pochodną działań rządowych ograniczających prowadzenie działalności gospodarczej, jednak w latach 2021 i 2022 doszło do dynamicznego odbicia produkcji globalnej w analizowanej branży. Wartość produkcji sprzedanej sektora w 2022 r. wzrosła o 17,6% r/r (lub 3,2 mld PLN), do poziomu 21,5 mld PLN. Największy udział w tych wynikach miały firmy średnie, które sprzedały produkty za 7,2 mld PLN; dla porównania duże przedsiębiorstwa, których było tylko 16, sprzedały produkty o wartości 6,1 mld PLN, zaś mikroprzedsiębiorstwa i małe firmy odpowiednio za 4,4 i 3,7 mld PLN.
W ostatnich latach wzrósł udział eksportu produktów poligraficznych w ogólnej wartości produkcji sprzedanej; w 2022 r. wyniósł on 23,0% w całkowitej produkcji sprzedanej branży. Potwierdza to, że rynek zagraniczny jest coraz bardziej istotnym rynkiem zbytu dla polskich przedsiębiorstw poligraficznych, a odbiorcy zagraniczni wykazują rosnący z roku na rok popyt na polskie produkty. W 2022 r. ich dominującym odbiorcą były Niemcy (prawie 60% całego eksportu). Na zainteresowanie zakupami w Polsce w analizowanym okresie miały wpływ stosunkowo niskie koszty pracy oraz wysoka jakość produktów.
Polski sektor poligraficzny na tle Unii Europejskiej
Pod względem przychodów i liczby zatrudnionych osób Polska pozostaje największym rynkiem poligraficznym w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz piątym w całej Unii Europejskiej, z wygenerowanymi obrotami na poziomie 4,8 mld EUR (wyprzedzają nas Niemcy z prawie czterokrotnie wyższymi obrotami, a także Włochy, Francja i Hiszpania). Mimo takiego wyniku produktywność rodzimego sektora nadal pozostaje wyraźnie niższa niż w krajach zachodniej Europy.
Biorąc pod uwagę liczbę działających przedsiębiorstw poligraficznych, zajmujemy szóste miejsce w UE z wynikiem 8,3 tys. firm, a w skali regionalnej wyprzedziły nas Czechy z 1 tys. firm więcej (ale za to ponad dwukrotnie niższymi przychodami). Liderem jest Francja z 15,5 tys. firm poligraficznych. Z kolei biorąc pod uwagę liczbę pracujących w branży poligraficznej, w stosunku do 2020 roku wyprzedziliśmy Francję z 53,2 tys. zatrudnionych w 2022 r. (spadek o 2,2% r/r). Jeśli porównamy wskaźniki efektywności lub produktywności, czyli obrót na jedno przedsiębiorstwo lub obrót na jednego pracującego, okaże się, że Polska znalazła się w środku stawki krajów europejskich (580 tys. EUR obrotu na jedno przedsiębiorstwo, wobec 1 859 tys. EUR w dominujących pod tym względem Niemczech). Oznacza to, że Polska jest raczej rynkiem o niższej konsolidacji sektora poligraficznego niż pozostałe kraje Unii Europejskiej (a w szczególności z regionu Europy Zachodniej).
Kolejnym ważnym wskaźnikiem jest stosunek przychodów do liczby pracujących w sektorze osób. Obrazuje on wielkość obrotu na jednego pracownika i świadczy o średniej produktywności firm działających w poszczególnych krajach. Unijna średnia w 2022 r. wyniosła 131,4 tys. EUR (liderem była Irlandia – 221,7 tys. EUR), zaś Polska ponownie znalazła się poniżej tej średniej (90,7 tys. EUR).
Kondycja sektora poligraficznego oraz przedsiębiorstw w ocenie przedsiębiorców
Większość przedsiębiorstw z branży poligraficznej pozytywnie ocenia swoją bieżącą sytuację gospodarczą. Dla 83,1% badanych jest ona zadowalająca lub dobra, a tylko 16,9% przedsiębiorstw ocenia ją jako złą. Wpływ na ocenę ma wielkość przedsiębiorstw, zgodnie z zasadą: im mniejsze, tym więcej ocen negatywnych (w przypadku mikroprzedsiębiorstw jest to 37,6% wskazań, a jeśli chodzi o duże firmy – zaledwie 5,9%). W porównaniu z 2022 r. dla prawie 40,8% respondentów ogólna sytuacja firm z sektora poligraficznego pozostała bez zmian, ale więcej uczestników ankiety zadeklarowało jej pogorszenie (33,8%). Względnie pozytywna ocena bieżącej sytuacji ogółu przedsiębiorstw z branży poligraficznej znajduje odzwierciedlenie w przewidywaniach co do jej zmiany w przyszłości. Zdaniem 50,7% przedsiębiorstw z branży sytuacja w 2024 r. pozostanie bez zmian, a 28,9% uważa, że się poprawi. Co warte odnotowania, tym razem największy odsetek respondentów oczekujących pogorszenia sytuacji odnotowano w grupie dużych przedsiębiorstw (36,9%), mimo znacznie bardziej pozytywnej oceny ich obecnej sytuacji.
Większość, czyli 61,3% firm z branży poligraficznej, odnotowała w 2023 r. wzrost lub utrzymanie sprzedaży na tym samym poziomie w porównaniu z 2022 r. Analizując szczegółowe dane dotyczące deklarowanych zmian w sprzedaży, można zauważyć dominację niewielkich wzrostów. Dla 40% przedsiębiorstw poligraficznych, które zgłosiły wzrost sprzedaży, wzrost ten nie przekroczył 20%. Jedynie 3,4% respondentów deklarowało znaczący wzrost sprzedaży powyżej 21% (dotyczy to w głównej mierze dużych przedsiębiorstw). W przypadku firm, które zgłosiły spadki sprzedaży, większość wskazywała na wartości w przedziale od 0 do 10%.
Możliwości eksportowe przedsiębiorstw z branży poligraficznej
Na pytanie o eksport produktów i usług w 2022 r. 72% przedsiębiorstw deklarowało sprzedaż na rynkach zagranicznych, a pozostałe 28% informowało, że ze sprzedażą nie wychodzi poza granice kraju. Liczba eksporterów uległa w 2023 r. nieznacznemu wzrostowi, o 1 pp. Dla większości przedsiębiorstw poligraficznych eksport nie stanowi jednak głównego źródła przychodów, rzadko przekraczając w 2022 i 2023 r. 50%. Pytane o najważniejsze rynki zbytu, zdecydowanie najczęściej wskazywały one Niemcy (77 wskazań), a następnie Holandię, Czechy, Francję i Włochy (wszystkie ponad 20 wskazań). Trudno więc się dziwić, że udział eksportu w działalności przedsiębiorstw rośnie w miarę wzrostu liczby zatrudnionych: o ile dla 40% mikroprzedsiębiorstw Polska jest najważniejszym rynkiem zbytu, to w przypadku dużych firm taką deklarację złożyło już tylko 8,8% firm.
Plany rozwojowe przedsiębiorstw z branży poligraficznej
Osiągnięcie wzrostu w najbliższych latach wymagać będzie od firm poligraficznych inwestycji w strategiczne kompetencje i obszary działalności przedsiębiorstwa. Dla ankietowanych priorytetem na najbliższe dwa lata będzie przede wszystkim utrzymanie i rozbudowa zdolności produkcyjnych poprzez: zakup nowych maszyn i urządzeń, zakup technologii produkcyjnych oraz poszukiwanie nowych dostawców. Istotnym celem strategicznym jest również zwiększenie efektywności operacyjnej przedsiębiorstw poprzez dywersyfikację i rozbudowę oferty produktowej. Wśród planowanych działań wymieniano bardzo często poszukiwanie nowych rynków zbytu poza Polską. Wskazywano również na potrzebę inwestycji w nowoczesne technologie, w rozwiązania IT oraz automatyzację i robotyzację produkcji. Badane firmy nie zapominały również o rozwiązaniach proekologicznych, m.in. odnawialnych źródłach energii.
Wobec pozytywnej oceny ogólnej kondycji i względnie dobrych perspektyw na przyszłość, przedsiębiorstwa poligraficzne w najbliższym czasie nie planują zamykania zakładów, redukcji oddziałów czy zmniejszania portfolio produktów i usług. W większości wskazują również na brak zainteresowania zmianami własnościowymi i połączeniem lub przejęciem innego podmiotu z branży poligraficznej.
Zarządzanie kapitałem ludzkim w przedsiębiorstwach z branży poligraficznej
Na pytanie, jak zmieniło się zatrudnienie w badanych przedsiębiorstwach w ostatnim roku, 43,7% ankietowanych wskazało na brak zmian, 21,8% zadeklarowało wzrost zatrudnienia, a 34,5% zmniejszyło zatrudnienie. Analiza zmian zatrudnienia ze względu na wielkość przedsiębiorstw pokrywa się z opiniami na temat bieżącej i perspektyw przyszłej sytuacji gospodarczej. Zatrudnienie spadło w ponad połowie mikroprzedsiębiorstw (56,3%), w nieco ponad 1/3 średnich firm (37,1%) oraz w niespełna 1/3 dużych (31,7%). Największy wzrost zatrudnienia odnotowały małe (48,9%)
i duże przedsiębiorstwa (42,2%). Patrząc w przyszłość, przedsiębiorcy wykazują umiarkowany optymizm w kwestii wzrostu zatrudnienia – taki scenariusz przewiduje 23,9%, a utrzymanie status quo 57%.
Niezależnie od oceny bieżącej sytuacji gospodarczej czy potencjału przyszłego wzrostu sprzedaży, dla przedsiębiorstw z branży poligraficznej kwestie związane z kapitałem ludzkim stanowią jedno z największych wyzwań. W 2024 r. prawie 80% przedsiębiorstw odczuwa braki wykwalifikowanego personelu, a to każe przypuszczać, że przewidywania co do utrzymania poziomu zatrudnienia mogą być zweryfikowane negatywnie przez rynek i dostępność wykształconych i przeszkolonych pracowników. Przedsiębiorstwa z branży poligraficznej najbardziej dotkliwie odczuwają braki personelu w grupie następujących zawodów: technik procesów drukowania, operator procesów introligatorskich, drukarz offsetowy i fleksograficzny.
Technologia, innowacje oraz badania i rozwój branży poligraficznej w Polsce
Przedsiębiorstwa z branży poligraficznej dostrzegają potrzebę ponoszenia nakładów inwestycyjnych w celu rozwoju oraz wzmocnienia swojego potencjału innowacyjnego, a także wykorzystania nowych technologii. W ciągu najbliższych dwóch lat 66,4% respondentów planuje poniesienie nakładów inwestycyjnych, w zdecydowanej większości nieprzekraczających 25% rocznych przychodów. Większość badanych do najbardziej perspektywicznych technologii, które chcieliby wdrożyć w najbliższym czasie, zaliczyła: druk na materiałach certyfikowanych jako ekologicznie obojętne oraz druk na metalu, drewnie, szkle i twardych tworzywach sztucznych. Podkreśla to wagę rozwiązań ekologicznych, gdyż poprzez wykorzystanie materiałów obojętnych przedsiębiorcy chcą potwierdzić swoje zobowiązanie do nieszkodzenia środowisku. Wśród najczęściej wskazywanych technologii znalazły się również: druk na tekstyliach oraz drukowanie tapet i innych materiałów dekoracyjnych.
Cyfryzacja sektora poligraficznego w Polsce
Przedsiębiorstwa poligraficzne są coraz bardziej świadome wagi rozwiązań cyfrowych, które mają za zadanie wspomagać ich bieżącą działalność. Najszerzej wśród ankietowanych przedsiębiorstw wykorzystywane jest oprogramowanie księgowo-finansowe; do najczęstszych wskazań należały również programy do zarządzania firmą (ERP), wsparcia sprzedaży (CRM), zarządzania produkcją (MRP) oraz rejestracji czasu pracy (RCP). Najrzadziej firmy poligraficzne korzystają z rozwiązań zarządzających łańcuchem dostaw (SCM), wykorzystujących big data do oceny efektywności środków produkcji (OEE) oraz nadzorujących realizację produkcji (MES/MIS).
Robotyzacja przedsiębiorstw poligraficznych to wciąż raczej nowinka, a nie powszechnie wykorzystywana technologia w różnych obszarach funkcjonowania. Prawie 70% przedsiębiorstw poligraficznych nie wykorzystuje rozwiązań z zakresu robotyki. Te, które je mają, używają ich najczęściej do automatyzacji produkcji. W niewielkim stopniu robotyka wykorzystywana jest przez badane przedsiębiorstwa w procesach logistycznych oraz kontroli jakości.
Wybrane sektory działalności przedsiębiorstw
Druk etykiet jako główny obszar swojej działalności wskazała ponad 1/3 ankietowanych; ok. 20% spośród nich zajmuje się tylko lub niemal tylko nim. Najczęściej wykorzystują w tym celu technologie druku cyfrowego. Druk fleksograficzny, rzadziej wskazywany przez respondentów, odpowiada jednak za większe wolumeny produkcji.
Głównymi specjalizacjami produktowymi w obszarze druku etykiet w opinii przedsiębiorstw poligraficznych są etykiety foliowe (41%) oraz papierowe (38%). Istotną specjalizacją produktową w produkcji etykiet są również etykiety i opakowania termokurczliwe (18%) oraz stosowane w kosmetyce, chemii, farmacji i przemyśle spożywczym (18%). Wśród rzadziej wskazywanych specjalizacji produktowych znajdują się: etykiety RFID (9%), blistry (6%), etykiety zabezpieczające (3%) oraz inwentaryzacyjne (3%).
W produkcji opakowań z tektury litej specjalizuje się 32,2% spośród badanych przedsiębiorstw. Do tego celu najczęściej wykorzystują technologie druku offsetowego i dla większości udzielającej takiej odpowiedzi jest to technologia kluczowa (kolejne miejsca zajmują druk cyfrowy i fleksograficzny). Głównym obszarem produktowym jest tworzenie opakowań na potrzeby przemysłu spożywczego (56% wskazań); niewiele mniej firm specjalizuje się w produkcji opakowań na rzecz branży kosmetycznej (54%), a także farmaceutycznej (42%). Na dalszych miejscach znalazły się druk materiałów reklamowych (33%), materiałów POS (33%) oraz oklein na opakowania kaszerowane (31%).
W przypadku tektury falistej i strukturalnej, przetwórstwo takich podłoży deklaruje jako swoją specjalizację 24% respondentów. Nie jest to kluczowy obszar produktowy dla przedsiębiorstw z branży poligraficznej, w większości podmiotów stanowi bowiem nie więcej niż 50% całości zaangażowania produkcyjnego. W procesie przetwórstwa wykorzystywane są zwykle druk offsetowy i fleksograficzny. Badane firmy najczęściej produkują opakowania dla: przemysłu spożywczego (65%), produktów gospodarstwa domowego (26%), branży chemicznej (26%), branży budowlanej (9%) czy produkcji rolnej (4%). Ankietowane przedsiębiorstwa wskazywały również na specjalizacje w produkcji opakowań zbiorczych (52%), na przesyłki kurierskie (30%) czy na potrzeby materiałów POS (39%).
Prawie 29% respondentów wskazało na przetwórstwo tworzyw sztucznych i papieru powlekanego jako na kluczowy obszar swojej działalności; dla 1/3 z nich przetwórstwo folii jest najważniejszym obszarem zaangażowania. Do tego celu stosują najczęściej druk fleksograficzny, znacznie rzadziej cyfrowy lub offsetowy. Głównym obszarem specjalizacji produktowej wskazywanym przez przedsiębiorstwa poligraficzne zaangażowane w przetwórstwo folii są: opakowania do żywności (48%) oraz opakowania giętkie (48%), poza tym torby (16%), worki (13%), ulotki farmaceutyczne (13%) i opakowania na produkty dla dzieci (6%). Nieliczne przedsiębiorstwa wskazywały również etykiety samoprzylepne, ulotki, standy, kubki, opakowania kartonowe oraz materiały higieniczne.
W imieniu twórców zapraszamy do lektury kompletnego raportu, w którym zgromadzonych zostało jeszcze więcej informacji na temat obecnego stanu rynków poligraficznych Polski i Ukrainy. To doskonałe kompendium wiedzy może stanowić istotną pomoc przy podejmowaniu strategicznych decyzji na temat inwestowania w nowe lub dofinansowania już istniejących przedsiębiorstw.
Opracowano na podstawie materiałów Polskiej Izby Druku
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
