Gospodarka opakowaniami i zarządzanie procesem odzysku
Utylizacja opakowań i gospodarka odpadami to jedne z największych problemów jakości wizualnej XXI wieku. Kraje Unii Europejskiej zostały zobowiązane do prowadzenia polityki przeciwdziałania powstawaniu nadmiernej ilości odpadów opakowaniowych. Najważniejszym aktem prawnym Unii Europejskiej dotyczącym opakowań i gospodarki opakowaniami jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z 20 grudnia 1994 r., znowelizowana w marcu 2005 roku (2005/20/WE) [Kowalska 2014].
Nowa ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2013 r. poz. 888.) ma na celu uszczelnienie przepisów oraz niesie ze sobą kilka istotnych zmian. Pierwsze regulacje dotyczące selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych mają zachęcić do odzysku surowców i przyspieszyć realizację wymagań unijnej dyrektywy. Surowce wtórne trafiają do właściwych zakładów recyklingowych, papierni, hut i dzięki temu następuje zwrot surowca do gospodarki. Przepisy wskazują również, jaki procent wartości opakowań musi zostać wydany przez przedsiębiorców na edukowanie społeczeństwa w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami opakowaniowymi. Kolejną wprowadzoną zmianą jest obowiązek zbierania części z całej grupy odpadów z gospodarstw domowych. Do tej pory organizacje odzysku przejmowały odpady od wprowadzających. Obecnie te obowiązki może realizować wyłącznie izba gospodarcza. Żadna jeszcze nie wyszła z takim pomysłem na rynek. Nikt nie zawarł sto-sownego porozumienia, a przedsiębiorcy wciąż nie wiedzą, ile będzie kosztował recykling. Wolą skupić się na swojej podstawowej działalności, a dodatkowe usługi zlecić specjalistom jak przed nowelizacją. Krajowy system opakowań wymaga wielu gruntownych zmian, aby zapewnić pożądaną efektywność działań. Poniżej zaprezentowano model polski oparty na teoretycznych i prawidłowych założeniach, na przykładzie opakowań żywnościowych.
W systemie opakowań żywnościowych uporządkowano relacje z poszczególnymi uczestnikami łańcucha. Istotnymi zagadnieniami stają się selektywna zbiórka odpadów i poprawność jej organizacji. Świadomość konsumentów oraz polityka przedsiębiorstw komunalnych odpowiedzialnych za selekcję odpadów mają decydujący wpływ na sprawność i efektywność działań podejmowanych w zakresie recyklingu odpadów opakowaniowych. Niestety, to wciąż zdecydowanie za mało, by spełnić aktualne potrzeby. Dynamiczny rozwój rynku opakowaniowego przekłada się na ilościowy wzrost opakowań, co w konsekwencji prowadzi do nadmiernej eksploatacji otoczenia wizualnego. Powstaje duża ilość odpadów i zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Znaczenia nabiera kultura dbałości o otoczenie wizualne jako wsparcie powszechnej edukacji na temat konieczności recyklingu i korzyści z selekcji m.in. odpadów opakowaniowych.
Obecnie na świecie stosuje się podejście, w którym kluczowym zagadnieniem zarządzania procesem odzysku jest twórcze podejście do recyklingu. W Chinach dostrzeżono w niechcianych przez inne kraje odpadkach paliwo, którego potrzebuje przemysł. Inny trend to „upcykling” rozumiany jako sztuka znajdowania nowego przeznaczenia dla odpadków, tyle że nie w przemyśle, lecz w sztuce i designie, za którym stoi ta sama motywacja co za recyklingiem: ponownie wykorzystać śmieci. Jedyne ograniczenie stanowi nasza wyobraźnia, bo nie jest nim minimalna cena surowca [Ciechanowicz 2013]. Wzorem godnym naśladowania i liderem kultury odzysku są Japończycy. Bardzo poważnie i sumiennie podchodzą do sortowania odpadów, szczególnie z uwagi na ogólnokrajowy problem zbytniego opakowywania produktów (z ang. overpacking).
Na rysunku 2. przedstawiono Gomi – japońskie zasady selekcji i recyklingu śmieci. Jest to najbardziej skomplikowany system tego typu na świecie, ale najskuteczniejszy.
Powyższe zestawienie stanowi przykład zaawansowanej kultury dbałości o otoczenie i środowisko naturalne. System oparto na uniwersalnej identyfikacji wizualnej, budowaniu wysokiej świadomości ekologicznej konsumentów poprzez powszechną edukację oraz doskonaleniu infrastruktury przetwórstwa odpadów. Objęty jest szeregiem licznych i często niepisanych zasad selekcji oraz norm zbiórki odpadów przez wyspecjalizowane zakłady recyklingu. Przykład japoński jest dowodem na to, że efektywna organizacja pracy przynosi wymierne korzyści zbiorowe nie tylko dla pożytku ludzi, ale i środowiska naturalnego.
Dezynsekcja, deratyzacja oraz dezynfekcja również stanowią ważną część zapewniania jakości opakowań jako trójca zachowania szczególnych wymagań higieny i sterylności (np. pakowanie żywności bezglutenowej). Wobec faktów naukowych na temat szkodliwości chemikaliów i tworzyw sztucznych dla zdrowia nasuwa się pytanie o cel zastosowania takich elementów opakowań w produkcji żywności, suplementów diety i kosmetyków naturalnych o specjalnym przeznaczeniu. Z punktu widzenia konsumentów, którym te produkty są dedykowane, ich opakowania w pewnym stopniu spełniają wymagania i oczekiwania ogólne, ale wymagają doskonalenia w kontekście funkcji ochronnej i informacyjnej. Stają się przez to często odpadami, zanim zostaną użyte.
Istotne jest systemowe zastosowanie koncepcji jakości wizualnej, która może przyczynić się do lepszego wykorzystania wiedzy i instrumentów zarządzania jakością w projektowaniu innowacyjnych opakowań przeznaczonych dla najbardziej wymagających odbiorców. Przez podejście systemowe należy rozumieć stworzenie stosownych struktur organizacyjnych, procedur postępowania, procesów i zasobów składających się na racjonalne zarządzanie. Zbadanie biofizycznych właściwości opakowań mogłoby doprowadzić do przełomowych wniosków dotyczących głębszego kontekstu ich wpływu na zdrowie człowieka, opakowywane produkty i środowisko naturalne.
Zintegrowane podejście projakościowe
Dynamika globalnych zmian, nowa wiedza oraz wzrost znaczenia domeny jakości wizualnej w procesach eksploatacji otoczenia to potężne zwiastuny nowego horyzontu jakości życia. Integracja znanych podejść, konsolidacja wiedzy i synergia działań stanowią pożądane kierunki doskonalenia polityki jakości i strategii jej zapewnienia. Kompleksowe podejście do problematyki oceny i poprawy poziomu jakości wizualnej pozwala dostrzec nieskończone możliwości innowacji zarówno dla opakowalnictwa, jak i innych dziedzin przemysłu, wiedzy, edukacji, zdrowia, samodoskonalenia itd.
Na schemacie poniżej scharakteryzowano zintegrowane podejście projakościowe na przykładzie koncepcji zarządzania jakością wizualną.
Rozważanie systemu wzajemnie powiązanych elementów i relacji między nimi pozwala na identyfikację procesów sterujących poziomem jakości wizualnej, modelowanie, optymalizację i integrację działań w sprawny system zarządzania jakością. Tradycyjne metody i opisy nie są wystarczające, aby zapewnić jakość i doskonalić jej poziom w otoczeniu wizualnym. Stanowią barierę systemową rozwoju inżynierii jakości. Zastosowanie zintegrowanych systemów uwzględniających kryterium jakości wizualnej jest propozycją innowacyjną na rynku opakowań. Zachodzi także konieczność przeprojektowania dostępnych narzędzi na miarę złożoności oceny i sterowania poziomem jakości wizualnej.
W kontekście wykorzystania wiedzy o jakości wizualnej ważne staje się uwzględnienie oraz promowanie jej walorów zarówno w kulturze, jak i w przemyśle. Oznacza to konieczność włączenia problematyki jakości wizualnej do edukacji powszechnej, filozofii zarządzania jakością, w tym do systemów zapewnienia jakości.
Jakość wizualna a trendy i tendencje rozwoju opakowań
Wpływ technologii, informatyzacji, praktyki zawodowej i rosnących potrzeb konsumenckich wyznacza nowe trendy rozwoju jakości w otoczeniu wizualnym człowieka, jak również kierunki innowacji w opakowaniach. Wyzwaniami dla projekt
antów i producentów stają się: bezpieczeństwo żywności, ekologia, naturalne, giętkie materiały opakowaniowe, a także nowości i jakość produktów spożywczych, farmaceutycznych, kosmetycznych oraz przemysłowych. Istotne staje się realne spełnienie dodatkowych oczekiwań klientów wynikających z indywidualnych potrzeb i preferencji. Szeroko pojęta efektywność, zwinność i wielozadaniowość nabierają znaczenia jako pożądane umiejętności w zmiennym otoczeniu organizacji. Dążenie do optymalizacji, standaryzacji i unifikacji systemów jakości inspiruje do poszukiwania nowych rozwiązań, bardziej komfortowych oraz wydajnych dla ogólnej poprawy jakości życia. Coraz ważniejsze jest podejście holistyczne traktujące człowieka, środowisko oraz system jako całość. Znane są technologie przyjazne naturze i ochronie środowiska. Coraz bardziej modny staje się komfortowy, zdrowy, ekologiczny styl życia [Kołomańska, 2014]. Zachodzi potrzeba syntezy wielu pojęć, pogodzenia skrajnych wyobrażeń i odmiennych doświadczeń w spójną, zgodną wizję komfortu życia. Te i inne czynniki stanowią elementy warunkujące poprawę jakości produktów, usług i systemów, a także rozwój osobistego potencjału i ewolucję nowych idei związanych z jakością.
Na rys. 4 zilustrowano wspólne aspekty, trendy i kierunki innowacji jakości wizualnej, które mogą być wykorzystane w celu poprawy efektywności zapewniania jakości opakowań.
W centrum relacji umieszczono przestrzenny obieg energii jakości, rozumiany jako nieustanny cykl dążenia do poprawy jakości życia w procesie ewolucji świadomości, potrzeb, oczekiwań i umiejętności ich realizacji. Wyrazem tych dążeń jest poziom jakości w otoczeniu wizualnym człowieka w kontekście wielu powiązań i zależności między poszczególnymi procesami. Znaczenia nabiera zdolność systemowego podejścia do problematyki jakości wizualnej, przejawiająca się w integracji, synergii i konsolidacji dostępnej wiedzy. Całościowe spojrzenie umożliwia bardziej efektywne sterowanie jakością życia poprzez m.in. stymulowanie poziomu jakości wizualnej. Innowacyjność realizacji oczekiwań polega na połączeniu nowoczesnych technologii harmonizujących z wzorcem doskonalenia jakości w naturze. Wykorzystanie bioarchitektury jako systemowej podstawy podejmowania decyzji na temat jakości umożliwia strategiczne sterowanie procesami odpowiedzialnymi za wzrost poziomu jakości w otoczeniu wizualnym. Dla problematyki projektowania, produkcji, eksploatacji i utylizacji opakowań ma ona praktyczne zastosowanie jako uniwersalne, kolektywne kryterium stojące na straży głęboko pojętej jakości życia. Istnieje wiele rodzajów opakowań związanych z ich funkcją i przeznaczeniem, dlatego stanowią obszerną dziedzinę domeny jakości wizualnej i ważne jest, aby zajmować się szerzej ich jakością wizualną.
Kolejnym trendem, którego rozwój dla jakości opakowań zapewnia bioarchitektura, jest aspekt zdrowotny. Wiele pisze się o powszechnym wykorzystaniu tworzyw sztucznych, wskazując na ich negatywne skutki dla zdrowia i środowiska naturalnego. Jednocześnie spodziewany jest rozwój rynku tworzyw biodegradowalnych, wytwarzanych z surowców odnawialnych, które są reklamowane jako przyjazne środowisku. Poniżej zaprezentowano zestawienie dotyczące biomechaniki materiałów organicznych i nieorganicznych. Z perspektywy oceny jakości wizualnej jego szczególne znaczenie dotyczy cech bioarchitektonicznych tworzyw, z których kreujemy jakość otoczenia wizualnego – jakość swojego życia.
W świetle przedstawionej wiedzy nasuwają się wątpliwości wobec słuszności opisywania tworzyw sztucznych jako „chroniących środowisko i zasoby naturalne”. Istnieją fakty potwierdzające, że sukces generowania życiodajnego biopola jako inkubatora zdrowego rozwoju zależy od całkowitej eliminacji tworzyw sztucznych z otoczenia wizualnego i zastąpienia ich wyłącznie surowcami naturalnymi o zdrowym promieniowaniu. Wydaje się to obecnie niemożliwe w przemyśle, ani też świa-
domość konsumentów nie osiągnęła krytycznej masy, która ukształtowałaby naturalny popyt na fraktalne materiały. Zaangażowanie w doskonalenie jakości jako energii biofizycznej kiełkuje na bazie alternatywnych gałęzi nauki i wiedzy (naturalne metody lecznicze, moda, architektura, projektowanie, budownictwo naturalne, samodoskonalenie i inne). Świadczy to o dążeniu ludzkości do pełni komfortu oraz doskonałości jakości życia i może okazać się czynnikiem, który odmieni kulturę w ciągu najbliższego stulecia.
Wnioski
1. Kultura recyklingu i gospodarka odpadami opakowaniowymi stanowią coraz ważniejszy element sterowania poziomem jakości w otoczeniu wizualnym człowieka. Zajmowanie się tą problematyką jest uzasadnione z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego, organizacyjnego i zdrowotnego.
2. Zarządzanie jakością wizualną opakowań jest innowacją przełomową i może przyczynić się do integracji wiedzy oraz pełniejszego zrozumienia zależności między poziomem świadomości projakościowej a jakością działań podejmowanych na rzecz ekologii i harmonizacji z naturą. Zapewnia ponadto nową perspektywę dla strategii gospodarowania jakością opakowań i odpadów opakowaniowych.
3. Interdyscyplinarne, holistyczne, zintegrowane i synergiczne podejście do zagadnień poprawy poziomu jakości w otoczeniu wizualnym korzystnie wpłynie na wiele dziedzin aktywności człowieka, w tym na wzrost świadomości pro natura.
4. Przyszłość jakości otoczenia wizualnego w dużym stopniu zależy od zaangażowania w kulturę jakości i procesy jej doskonalenia oraz od umiejętności przekładania aktualnych potrzeb i oczekiwań jakościowych na język organizacji.
5. Gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi w Polsce wymaga istotnych zmian systemowych, aby stać się skutecznym, efektywnym i ekonomicznym narzędziem poprawy poziomu jakości w otoczeniu wizualnym człowieka.
Podsumowanie
Tendencje europejskie, jak również światowe zmierzają w kierunku opakowań przyjaznych środowisku, nadających się do recyklingu i sprzyjających odzyskiwaniu odpadów. Producenci opakowań są świadomi z jednej strony wymagających regulacji prawnych, z drugiej strony wzrastającej świadomości konsumentów, którzy chcą przyczyniać się do ochrony środowiska i wybierać produkt dobrej jakości, ale zapakowany ekologicznie [Merchand, 2014]. Wśród alergików oraz sympatyków natury obserwuje się wzrost zainteresowania materiałami i surowcami w stu procentach naturalnymi, jak również rezygnację z konsumpcji dóbr przetworzonych i z opakowań z tworzyw sztucznych. Nie każdy człowiek może lub chce żyć w „polimerowym świecie”. Tendencja wyboru harmonii z naturą wzrasta proporcjonalnie do rozwoju świadomości konsumentów, którzy osobiście doświadczyli spektakularnej zmiany na lepsze, i może jednak stać się w przyszłości dominującym filtrem jakości oczekiwanej. W odpowiedzi na nowe potrzeby coraz bardziej popularne jest stopniowe włączanie do działalności przedsiębiorczej kwestii związanych z integracją wiedzy, filozofii i systemów jakości oraz z potrzebą dążenia do bioharmonii (np. feng shui dla firm). Działania tego typu istotnie wpływają na kierunek rozwoju gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.
Bibliografia
1. Ciechanowicz A., 2013, Recykling: Eldorado na śmietniku, Focus nr 9/13, Warszawa, 26 października 2013, http://www.focus.pl/czlowiek/recykling-eldorado-na-smietniku-10465?strona=1
2. Kołomańska K., 2014, Przedsiębiorczość przyszłości i bioarchitektura jakości wizualnej, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 8 (775), Wyd. Instytutu ORGMASZ, Warszawa, s. 26-37
3. Kołomańska K., Werpachowski W., 2014, Otoczenie wizualne człowieka – podejście systemowe, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 4 (771), Wyd. Instytutu ORGMASZ, Warszawa, s. 36-47
4. Kołomańska K., Wolak D., 2013, Ocena poziomu jakości wizualnej w o
toczeniu człowieka, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 6 (749), Wyd. Instytutu ORGMASZ, Warszawa, s. 66-80
5. Kowalska A., 2014, Nowa ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Przemysł Spożywczy nr 7/2014, Warszawa, http://www.sigma-not.pl
6. Korzeniowski A., Ankiel-Homa M., Czaja-Jagielska N., 2010, Innowacje w opakowalnictwie, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
7. Korzeniowski A., Skrzypek M., 2011, Ekologistyka zużytych opakowań, Biblioteka Logistyka, Poznań
8. Merchand B., 2014, Światowe trendy w opakowaniach w przemyśle spożywczym, Przemysł Spożywczy nr 7/2014, Warszawa, http://www.sigma-not.pl
9. Packaging Innovations, 2014, materiały z VI edycji Międzynarodowych Targów Opakowań, 9-10.04.2014, Hala Expo XXI, Warszawa
10. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, Dz. U. 2013, poz. 888
