„Jakość pamięta się dłużej niż cenę” – Gucci
Wstęp
Elementy wizualne opakowań w znacznym stopniu wpływają na sposób myślenia odbiorców (użytkowników i konsumentów). Ma to związek z podejmowaniem codziennych decyzji, kształtowaniem oraz utrwalaniem (poprzez projektowanie jakości wyrobów, usług czy doświadczeń) indywidualnie pojmowanych wzorców, wyobrażeń o świecie, skojarzeń, jak również nawyków. Nasycenie przestrzeni wizualnej ich ilością i zróżnicowanie dotyczy całej infrastruktury wizualnej otoczenia. Proces ten odnosi się także do powszechnego języka obrazowania, dlatego często opakowania wykorzystuje się jako nośnik dodatkowej informacji. Poziom procesu kształtuje się nieustannie i może być wyrażony wielkościami liczbowymi. Jakość opakowania zależna od poziomu techniki i technologii dotyczy funkcjonalności, wykorzystanych surowców, wiąże się z ekonomią i doskonaleniem procesów w fazie ich produkcji, eksploatacji oraz odzysku. Zgodnie z oczekiwaniami, opakowania powinny być wytrzymałe, atrakcyjne, poręczne, zdrowe, ekologiczne i innowacyjne. Warstwa wizualna jako przedmiot innowacji w opakowalnictwie jest sprowadzana do poziomu kształtu, kolorystyki i innych elementów graficznych. Artykuł prezentuje nowe ujęcie problematyki jakości wizualnej, zwracając uwagę na szczególnie ważną funkcję, jaką pełni ona w kształtowaniu bezpieczeństwa i komfortu codziennego użytkowania produktów oraz przestrzeni wizualnej. Opakowania stanowią ponad połowę generowanych odpadów. Wymieniane są wśród podstawowych instrumentów strategii marketingowej przedsiębiorstwa, kreują marki, produkty oraz wzornictwo. Nowe wyzwania projektowania innowacji, ekologii i logistyki XXI wieku wymagają nowatorskiego, zintegrowanego podejścia do rozwiązywania problemów organizacji i zarządzania jakością opakowań. Zmienia się podejście do jakości życia, natury i wizualności otoczenia. Oznacza to stopniową tendencję do transformacji w kierunku scalania ponadczasowej wiedzy w kulturę holistyczną, systemową i procesową, która całkowicie integruje technologię z prawami natury. Rosną także oczekiwania w stosunku do opakowań. Innowacje, jakie niesie ze sobą koncepcja zarządzania jakością wizualną, mają rewolucyjne znaczenie także dla wizji doskonalenia. Włączenie zagadnień związanych z oceną poziomu jakości wizualnej do procesu projektowania, użytkowania i utylizacji opakowań może przyczynić się do stworzenia nowej jakości w opakowalnictwie.
Problematyka jakości wizualnej opakowań
Walory jakości wizualnej opakowania wiążą się m.in. z pojęciem jakości technicznej i technologicznej, psychologicznej, estetycznej (piękno), jak również dotyczą stopnia harmonizacji z naturą (bioarchitektura) oraz wykorzystania filozofii ciągłego doskonalenia. Wielowątkowość zagadnień związanych z opakowaniami i wielowymiarowość jakości wizualnej zaprezentowano na rys. 1.
Atrybuty jakości wizualnej opakowań przedstawione powyżej korespondują z czynnikami, które warunkują wzrost poziomu jakości w otoczeniu wizualnym człowieka. Wskaźniki opisujące poziom jakości wizualnej opracowano z uwzględnieniem konsolidacji dostępnej wiedzy na temat jakości. Idea synergicznego ujęcia problematyki oceny jakości wizualnej zapewnia współdziałanie elementów, którego wynik jest większy niż suma poszczególnych działań podejmowanych oddzielnie. W celu odpowiedniego ukierunkowania potencjału jakości wizualnej konieczne jest podejście systemowe, ciągłe doskonalenie, prawidłowe obrazowanie oraz harmonizacja z przyrodą. Jako uniwersalne wartości stanowią filary kultury i przedsiębiorczości wspierające efektywne osiąganie maksymalnych wyników (w jak najkrótszym czasie i po jak najniższych kosztach). Pozytywne stymulowanie wyżej wymienionych elementów może korzystnie wpłynąć na ogólną jakość komunikacji, tworzenia oraz wytwarzania dóbr, usług i systemów. Wiedza wynikająca z problematyki jakości wizualnej inspiruje do poszukiwania nowych, efektywnych rozwiązań w celu poprawy wizji, skuteczności i metod optymalizacji systemów działania. Koncepcja zarządzania jakością wizualną wychodzi naprzeciw aktualnym potrzebom rynku opakowań oraz wyzwaniom projektowania jakości trwałej, niezawodnej i całkowicie przyjaznej naturze.
Charakterystyka rynku opakowań
W systemie wolnorynkowym o zmiennej dynamice i wysokim stopniu konkurencji opakowanie jest bezpośrednim źródłem informacji o produkcie. Na jakość rynkową opakowań składają się określone parametry, przedstawione na rys. 2. Zestawienie uzupełniono o kryterium jakości wizualnej z wyszczególnieniem nowo ujętych cech.
Powyższy zbiór parametrów oceny jakości odzwierciedla wielofunkcyjność nowoczesnych opakowań. Zachodzi zatem potrzeba szerszego spojrzenia na problemy zarządzania jakością w opakowalnictwie przez pryzmat procesów związanych z doskonaleniem jakości wizualnej. Według prognoz Polskiej Izby Opakowań rynek opakowań rośnie, a przy tempie rozwoju gospodarczego 4-5% w latach 2014-2020 osiągnie poziom porównywalny z rynkami rozwiniętych krajów Europy Zachodniej (ok. 300 euro per capita) [Wasiak 2014]. Autor podkreśla, że polski przemysł opakowań jest w pełni skomercjalizowany i sprywatyzowany, ale w znacznym stopniu uzależniony od importu surowców i materiałów, co dotyczy szczególnie branży opakowań z tworzyw sztucznych, papieru oraz tektury. Największą dynamiką rozwoju odznacza się sektor opakowań spożywczych i przemysłowych. Rynek opakowań charakteryzuje rozwój innowacyjnych trendów, szczególnie w zakresie wzornictwa przemysłowego, co wiąże się ze wzrostem natężenia eksploatacji jakości w otoczeniu wizualnym człowieka. Zmiany w projektowaniu innowacyjnych elementów warstwy wizualnej opakowań są ograniczone przez spełnianie przez nie funkcji pierwotnych (ochrona i informacja), analizy ekonomiczne uzasadniające wprowadzanie modyfikacji, analizy segmentowej rynku, potrzeb, oczekiwań i preferencji klientów, odbiorców oraz użytkowników 1. Za światową gwiazdę wśród opakowań uważana jest obecnie wielokrotnie nagradzana linia kartonowych opakowań Tetra Brik Aseptic Edge. Charakteryzuje się wyjątkowym kształtem, poręcznością i jest całkowicie odnawialna. Linie produkcyjne są efektywne kosztowo i przyjazne dla środowiska [Tetra Pak 2014].
Polski rynek opakowań może dostrzec szansę na rozwój i wzrost konkurencyjności w komercjalizacji wyników badań naukowych jakości wizualnej. Wykorzystanie elementów koncepcji zarządzania jakością wizualną w opakowalnictwie byłoby działaniem nowym w skali rynku światowego, a Polska mogłaby stać się pionierem takiego kierunku rozwoju.
Systemy zapewnienia jakości opakowań
Systemy zapewnienia jakości są szczególnie ważne w dziedzinie produkcji opakowań żywności, artykułów medycznych, leków i suplementów diety, kosmetyków oraz materiałów niebezpiecznych dla życia lub zdrowia. Muszą one spełniać wymagania ściśle określone przez prawodawstwo unijne oraz liczne normy i dokumenty normalizacyjne. Polska norma ISO PN-O-79000:1974P definiuje opakowanie jako „wyrób zapewniający utrzymanie określonej jakości pakowanych produktów, przystosowanie ich do transportu i składowania oraz prezentacji, a także chroniący środowisko naturalne przed szkodliwym działaniem niektórych produktów”. Można powiedzieć, że zarówno ta definicja, jak i inne charakterystyki opakowania dostępne w literaturze nie są kompleksowe w stosunku do objętości oraz szczegółowości regulacji na ich temat 2. Nie wyodrębniono dążenia do całkowitego bezpieczeństwa opakowań w sposób wyczerpujący aktualne potrzeby rozwojowe. Brak również sformułowania dyspozycji o ochronie przed szkodliwym działaniem opakowań na zdrowie, środowisko i opakowywane produkty, określającej postępowanie, do jakiego zobowiązany jest – w okolic
znościach określonych przez hipotezę – adresat normy. W wybranych obszarach można zauważyć naturalne tendencje i trendy w rozwiązywaniu problemów jakości, które polegają na etapowym wdrażaniu instrumentów zarządzania jakością, począwszy od podstawowych wymagań i dobrej praktyki aż po domenę jakości wizualnej, i które zilustrowano na schemacie (rys. 3).
Powyższy zestaw regulacji obejmuje m.in. „Wielką Piątkę”: Total Quality Management (TQM), normy ISO, Quality Assurance Control Point (QCAP), Hazard Analysis Control Critical Points (HACCP), Good Hygenic Practice/Good Manufacturing Practice (GHP/GMP). QACP jest szerszym systemem obejmującym całość zapewnienia jakości produktu konsumenta, z uwypukleniem cech jakości handlowej, marketingowej i organoleptycznej. System HACCP dotyczy jakości zdrowotnej i służyć ma zapewnieniu bezpieczeństwa żywności. Pozostałe normy dotyczą dobrych praktyk produkcyjnych i dotyczących higieny. Totalny zakres obszaru zarządzania jakością wizualną (Visual Quality Management – VQM) wynika z pojęcia domeny jakości wizualnej. Zgodnie z zasadami biofizyki, naturalny wzorzec jakości życia zawarty w bioarchitekturze stanowi uniwersalny filtr jakości dla wszystkich systemów i został wyeksponowany jako zasada naczelna. W literaturze wymienia się także systemy zarządzania jakością opakowań. Są to wybrane standardy stosowane głównie w poszczególnych branżach/sektorach przemysłu i nie są znane szerszemu spektrum przedsiębiorstw, konsumentów lub użytkowników. Świadczą o wszechstronnym zastosowaniu i wyspecjalizowaniu opakowań oraz licznych powiązaniach w przemyśle, a także z wieloma dziedzinami wiedzy, nauki, biznesu i twórczości. Opisane w artykule charakterystyki wymieniają wiele atrybutów jakości wizualnej, ale samo pojęcie jest nowe. Ważne wydaje się wykorzystanie synergicznej definicji jakości wizualnej, która scala istniejące aspekty znanych pojęć jakości w celu bardziej efektywnego kształtowania poziomu jakości w otoczeniu wizualnym człowieka 3. Uwzględnienie kryterium jakości wizualnej jako instrumentu zapewnienia jakości mogłoby korzystnie wpłynąć na proces ugruntowania harmonizacji z naturą jako wymogu realnego spełnienia specjalnych oczekiwań jakościowych w praktyce opakowaniowej.
Etapy oceny jakości wizualnej opakowań
Do obszarów istotnych z punktu widzenia strategii rozwoju jakości wizualnej można zaliczyć m.in.: nauki systemowe, zarządzanie jakością, inżynierię kreatywności, harmonizację z naturą, prawidłowe obrazowanie i ciągłe doskonalenie. Projektowanie jakości wizualnej opiera się na kreowaniu czegoś oryginalnego, co nie posiada wzorca i wymaga często stworzenia narzędzi nowej generacji. Inżynieria dostarcza z kolei wiedzy technicznej o konstrukcji systemu i jego działaniu. Zarządzanie przez jakość umożliwia m.in. zmianę perspektywy myślenia o organizacji i jej elementach. Z podejścia zintegrowanego wyłaniają się kluczowe fazy oceny jakości wizualnej (rys. 4).
Na wejściu procesu następuje identyfikacja oczekiwań oraz wymagań jakościowych wobec produktów, usług i systemów. W kolejnych fazach analizuje się wspólne, a także różne atrybuty i cechy jakości wizualnej, wyznacza etapy oceny jakości wizualnej, narzędzia oceny oraz poprawy procesu. Ocena wyników uwzględnia zalecenia optymalizacji, co umożliwia analizę i syntezę. Na wyjściu pożądane jest efektywne działanie jako osiąganie maksymalnych efektów w minimalnym czasie, po minimalnych kosztach i przy najmniejszym wysiłku. Im lepsza integracja systemów zarządzania jakością, tym lepsza jakość opakowań. Funkcja ciągłego doskonalenia jakości wizualnej odgrywa kluczową rolę w dążeniu do sprawnego, wydajnego i efektywnego zarządzania procesami odpowiedzialnymi za poziom jakości w otoczeniu wizualnym człowieka.
Korzyści i zalety jakości wizualnej w projektowaniu opakowań
Zastosowanie koncepcji jakości wizualnej w praktyce produkcji opakowań ma wiele uniwersalnych zalet. Korzyścią nawiązania współpracy jest wdrażanie zintegrowanych systemów zarządzania jakością jako gwarancji powtarzalności deklarowanej odpowiedniej jakości w zgodzie z naturą. Podejście holistyczne umożliwia wizję, podniesienie atrakcyjności w oczach odbiorców, popyt i zysk o wymiarze materialnym oraz niematerialnym. Tworzy wizerunek świadomej, wiarygodnej i kreatywnej organizacji, której działalność nie stanowi potencjalnego ryzyka ze względu na niewłaściwą jakość jej wyrobów, usług lub systemów. Dodatkowo wyróżnia ją otwartość na twórcze innowacje dla sterowania jakością.
Kryterium jakości wizualnej umożliwia szeroki i wielopoziomowy wgląd w procesy związane z szeroko rozumianym projektowaniem. Opakowania jako liczne elementy otoczenia wizualnego łączą w sobie różnorodne funkcje i atrybuty jakości. Warto rozszerzyć pojmowanie warstwy wizualnej opakowań i rozwijać ich linię bioarchitektoniczną, całkowicie przyjazną zdrowiu psychofizycznemu oraz środowisku naturalnemu. Wykorzystanie warstwy wizualnej jako nośnika harmonizacji, czyli tzw. uzdrawiającego ładunku bioenergii, jest stosowane w medycynie naturalnej i technikach samodoskonalenia. Wiele osób potwierdza jego skuteczność. Analogicznie może być wykorzystany w projektowaniu opakowań.
Wnioski
1. Problematyka sterowania jakością wizualną jest tematem nowym i rozległym. Opakowania stanowią istotny wkład w kształtowanie poziomu jakości w otoczeniu wizualnym. Różnica obserwowana między preferowanym i aktualnym stanem otoczenia jest związana także z projektowaniem.
2. Integracja wiedzy o jakości wizualnej w strategii rozwoju jakości opakowań jest uzasadniona z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego oraz organizacyjnego. Całościowe, systemowe i procesowe podejście do zarządzania jakością wizualną pozwala na głębsze oraz pełniejsze zrozumienie zagadnień związanych z rolą opakowań w kształtowaniu jakości w otoczeniu wizualnym. Ma to istotne znaczenie w świetle globalnej dynamiki zmian i rozwoju cyfrowej komunikacji.
3. Zarządzanie jakością wizualną opakowań zapewnia szerokie spojrzenie na wyzwania stojące przed nową jakością życia. Wykorzystanie szeroko pojętej wiedzy o wizualności otoczenia stwarza nowe perspektywy pomiaru i oceny poziomu jakości opakowań.
4. Badania jakości wizualnej wskazują na elementy stymulujące poziom jakości w otoczeniu wizualnym człowieka, które można wykorzystać w opakowalnictwie. Wiedza skonsolidowana ma również znaczenie strategiczne dla rozwoju innych pokrewnych kierunków doskonalenia jakości. Interdyscyplinarne i synergiczne podejście poprawia umiejętność efektywnego sterowania różnymi aspektami jakości.
5. „Warstwa wizualna” opakowania może być wykorzystana jako bioarchitektoniczny stymulator jakości. Istnieją przesłanki do tego, aby upowszechnić metody poprawy jakości wizualnej w służbie tworzenia otoczenia harmonijnego, przyjaznego i życiodajnego. Dzięki temu opakowanie może zyskać funkcję harmonizera, czyli naturalnego optymalizatora jakości wizualnej, który wspiera dodatkowo funkcję ochronną, informacyjną, ekologiczną i estetyczną oraz może stać się nowatorską inspiracją dla wzornictwa przemysłowego (np. motywy tzw. świętej geometrii).
6. Badanie jakości wizualnej opakowań może przyczynić się do interesujących odkryć dla różnych dziedzin nauki i wiedzy poprzez zastosowanie elementów bioarchitektury jako podstawy projektowania jakości opakowań i ich warstwy wizualnej.
7. Zajmowanie się problematyką jakości wizualnej w kontekście opakowań przekłada się dla firm na nowe możliwości pozyskiwania klientów, zdobywanie wiedzy i wdrażanie innowacji.
Podsumowanie
Opakowanie odgrywa istotną rolę jako element sterowania poziomem jakości w otoczeniu wizualnym człowieka. W obliczu nowej wiedzy zachodzi potrzeba weryfikacji kryteriów oceny jakości opakowań. Sprawne i efektywne metody łączą oraz scala
ją elementy zarządzania jakością, wiedzą, technologią, zdrowiem, środowiskiem, bezpieczeństwem i higieną pracy w jeden optymalnie działający system. Dla strategii doskonalenia jakości opakowań szczególnego znaczenia nabierają integracja systemów zarządzania oraz całościowe spojrzenie na ocenę problemów jakości wizualnej. Nowe odkrycia, potrzeby i oczekiwania wymuszają nowatorskie metody rozwiązywania problemów jakości. Koncepcja wykorzystania kryterium jakości wizualnej w ocenie jakości opakowań stwarza świeżą perspektywę rozwoju oraz dostarcza przydatnych narzędzi oceny i doskonalenia. Jednocześnie poprawa jakości opakowań korzystnie wpłynie na jakość otoczenia wizualnego i innych aspektów jakości kształtujących ogólny komfort życia.
Bibliografia
1. Czerniawski B., 2014, Rynek opakowań z tworzyw sztucznych w Polsce, Opakowanie, nr 2/2014, Warszawa, http://www.sigma-not.pl
2. Kołomańska K., Werpachowski W., 2014, Otoczenie wizualne człowieka – podejście systemowe, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 4 (771), Wyd. Instytutu ORGMASZ, Warszawa, s. 36-47
3. Kołomańska K., Wolak D., 2013, Ocena poziomu jakości wizualnej w otoczeniu człowieka, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa, nr 6 (749), Wyd. Instytutu ORGMASZ, Warszawa, s. 66-80
4. Korzeniowski A., Ankiel-Homa M., Czaja-Jagielska N., 2010, Innowacje w opakowalnictwie, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
5. Ładoński W., Szołtysek K. (red.), 2007, Zarządzanie jakością cz. 2, Ochrona jakości wyrobów w łańcuchu logistycznym, Wyd. AE, Wrocław
6. Merchand B., 2014, Światowe trendy w opakowaniach w przemyśle spożywczym, Przemysł Spożywczy nr 7/2014, Warszawa, http://www.sigma-not.pl
7. Packaging Innovations, 2014, materiały z VI edycji Międzynarodowych Targów Opakowań, 9-10.04.2014, Hala Expo XXI, Warszawa
8. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, Dz. U. 2013, poz. 888
9. Wasiak W., 2014, Raport: Przemysł i rynek opakowań w Polsce w ujęciu makro, Magazyn Spożywczy, 14.08.2014, http://www.magazynspozywczy.com.pl
10. Werpachowski W., 2011, Podstawy zarządzania w przedsiębiorstwie, Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, Warszawa
