W branży kosmetycznej nie tylko pandemia wywróciła utarte od lat sposoby funkcjonowania firm. Ogłoszona na początku 2020 roku polityka Zielonego Ładu – jedna z największych unijnych strategii dotyczących środowiska – dziś wysuwa się w tej kwestii na prowadzenie. Zgodnie z nią już nie tylko opakowania z tworzyw sztucznych, ale wszystkie opakowania, składniki kosmetyków, produkty gotowe i metody ich wytwarzania będą musiały przejść transformację w kierunku bardziej przyjaznych środowisku.
Branża zaczyna jednak od nauki ekoprojektowania, bo różnorodność kategorii produktów kosmetycznych sprawia, że mamy w tym segmencie wiele do zrobienia. Ekspertki Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego podpowiadają, od czego zacząć wdrażanie trendów w firmie.
Ekoprojektowanie wymusza współpracę na każdym szczeblu
Ponieważ największy wpływ na środowisko mają opakowania jednostkowe, które trafiają do konsumenta, to od ich zmiany musimy zacząć wdrażanie polityki Zielonego Ładu w branży kosmetycznej.
Ekoprojektowanie to sposób projektowania, który minimalizuje negatywny wpływ na środowisko. Powinno ono zmierzać do tego, aby zapewnić odzysk materiałowy opakowań jednostkowych po kosmetykach. Dobrze zaprojektowane opakowanie powinno dać się wykorzystać ponownie w obiegu zamkniętym lub przerobić na inny produkt.
Co ważne, wszelkie działania związane z ekoprojektowaniem muszą uwzględniać lokalne systemy selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów. Dlatego należy działać we współpracy z różnymi uczestnikami łańcucha dostaw. Dobrym partnerem może być np. lokalna organizacja odzysku, z którą firma podpisała umowę na realizację obowiązków, czy recyklerzy.
Nawet małe zmiany przynoszą wielkie rezultaty
Działania związane z ekoprojektowaniem opakowań powinny być kompleksowe – począwszy od pozyskiwania właściwych surowców, na gotowym zrównoważonym opakowaniu kończąc. Jednak warto zacząć od pojedynczych rozwiązań i z czasem wdrażać kolejne. Od czego więc zacząć?
Działania związane z ekoprojektowaniem, jakie może podjąć producent opakowań:
– Przegląd opakowań, stosowanych materiałów, rozwiązań konstrukcyjnych
– Minimalizacja opakowań
– Rezygnacja z opakowań wielomateriałowych
– Przegląd możliwości recyklingu opakowań z tworzyw na danym rynku
– Wybór tworzyw i opakowań nadających się do recyklingu
– Użycie recyklatów
– Wybór tworzyw alternatywnych
– Wykorzystanie opakowań wielokrotnego użytku
Zacznijmy od przeglądu opakowań, materiałów, które firma stosuje. Już na tym etapie można wprowadzić proste zmiany, np. eliminację zbędnego opakowania czy redukcję jego masy. Wyzwaniem będzie oczywiście opracowanie nowych modeli o porównywalnych właściwościach użytkowych oraz akceptowanych przez konsumentów. Musimy jednak pamiętać, że coraz więcej osób szuka innowacyjnych i zrównoważonych produktów, które dbają o środowisko.
Kolejnym krokiem może być rezygnacja z opakowań wielomateriałowych. Zwiększamy wówczas poziom recyklingu odpadów po opakowaniach z tworzyw sztucznych i przyczyniamy się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Wprowadzając do firmy opakowania, które będą zaprojektowane pod kątem eko, można wybierać te, które wykonane są z tworzyw sztucznych, które mogą być recyklowane lub już mają dodatki recyklatów.
Warto również zastanowić się nad możliwością zamiany materiału, jakim jest tworzywo sztuczne, na inny, np. szkło, metal. Taka zmiana nie zawsze jest łatwa, a w przypadku niektórych produktów wręcz niemożliwa, gdyż musimy pamiętać o podstawowej funkcji opakowania, jaką jest ochrona przed czynnikami zewnętrznymi, zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa produktu.
Kolejnym trendem jest coraz częstsze wprowadzanie opakowań wielokrotnego użycia. Firmy proponują konsumentom wymienne wkłady do słoiczków po kremie lub stacje refill do uzupełniania produktów. Rozwiązanie to spotyka się z pozytywnym odbiorem konsumentów, wpływa na generowanie mniejszej ilości odpadów opakowaniowych oraz pozwala zmniejszyć stopień zanieczyszczenia środowiska. Jednak wiąże się z wyzwaniem, jakim jest zachowanie bezpieczeństwa produktu, szczególnie mikrobiologicznego.
Inną, nie zawsze oczywistą kwestią jest ułatwienie opróżnienia opakowania. Zastanówmy się, jak zaprojektować je w taki sposób, aby po zużyciu zostało w nim jak najmniej resztek produktu. Ułatwi to pracę sortowników optycznych i mycie materiału przed poddaniem go procesowi recyklingu.
Kolejnym krokiem może być wybór odpowiednich kompatybilnych materiałów opakowania oraz elementów (etykiety, zamknięcia itp.) z punktu widzenia recyklingu. Jeśli do produkcji opakowania wykorzystywane są różne materiały, pod uwagę należy brać ich zgodność pod kątem tego, jaki jest ich stopień odzysku. Polimery mają inne właściwości fizyczne i chemiczne (temperaturę topnienia, lepkość graniczną itp.), które należy brać pod uwagę przy wykorzystywaniu różnych materiałów w jednym opakowaniu.
Niedoceniana jest również sama etykieta, która nie powinna zajmować więcej niż 2/3 opakowania, a użyty do jej montażu klej powinien być rozpuszczalny w wodzie o temperaturze 85°C. Kleje nierozpuszczalne mogą powodować dodatkowe zanieczyszczenia materiału w recyklingu.
Kolejną praktyczną wskazówką jest zastosowanie bezbarwnych opakowań PET, PP lub HDPE. Opakowania, które są czarne lub mają inne bardzo ciemne kolory oparte na barwniku „carbon black”, pochłaniają wiązki podczerwieni, które są wykorzystywane przez sortery optyczne, i stają się dla nich „niewidzialne”. Dodatkowo jakość końcowego materiału pochodzącego z recyklingu pewnych polimerów jest czuła na kolor, jako że zmniejsza on zakres zastosowań, do których można wykorzystać takie materiały.
Zmieniając podejście do opakowań w firmie mamy przed sobą szereg ograniczeń. Głównym z nich jest zapewnienie podobnych właściwości funkcjonalnych i użytkowych opakowania. Istotne jest również opracowanie takich rozwiązań, które będą na tym samym poziomie bezpieczeństwa użytkowania produktów. Nie bez znaczenia są preferencje konsumentów. Jeśli rozwiązanie będzie niepraktyczne ze względów użytkowych (np. żel pod prysznic w szklanej butelce) czy cena końcowego produktu będzie znacząco wyższa, innowacja może zostać przez nich odrzucona.
Gdzie szukać wskazówek?
Koniecznie trzeba poznać najważniejsze normy zharmonizowane. Ich znaczenie w Polsce jest co prawda wciąż niewielkie, ponieważ nikt nie egzekwuje wymagań dotyczących recyklowalności. W niedalekiej przyszłości będzie się to jednak zmieniało. Przewidujemy, że po planowanej na koniec 2021 r. rewizji dyrektywy PPWD status tych norm będzie zbliżony, jak normy PN EN ISO 22716 dotyczącej kosmetycznego GMP, która jest normą zharmonizowaną z rozporządzeniem 1223/2009/WE.
Dziś pakiet norm zharmonizowanych z dyrektywą PPWD obejmuje następujące dokumenty:
– PN-EN 13427:2007 – Wymagania w stosowaniu europejskich standardów w obszarze opakowań i odpadów opakowaniowych
– PN-EN 13428:2007 – Wymagania specyficzne dla produkcji i składu opakowań
– Prewencja poprzez redukcję „u źródła”
– PN-EN 13429:2007 – Opakowania – powtórne użycie
– PN-EN 13430:2007 – Wymagania dla opakowań przydatnych do odzysku poprzez recykling materiałowy
– PN-EN 13431:2007 – Wymagania dla odzysku opakowań z wykorzystaniem energii, z uwzględnieniem wartości kalorycznej
– PN-EN 13432:2002 – Wymagania dla odzysku opakowań poprzez kompostowanie i biodegradację – Program badań i kryteriów ostatecznej oceny zgodności opakowań
Pionierem na rynku europejskim i światowym, jeśli chodzi o edukację w zakresie zrównoważonej gospodarki tworzywami sztucznymi, jest Ellen MacArthur Foundation. Organizacja ta opracowała szereg przydatnych materiałów, które prezentują podejście horyzontalne, a nie tylko branżowe, i mogą być źródłem inspiracji dla zrównoważonych opakowań kosmetyków: przewodnik nt. ponownego użycia opakowań oraz przewodnik nt. innowacyjnego projektowania opakowań (Upstream Innovation: a guide to packaging solutions).
Warto zwrócić uwagę na tę ostatnią pozycję, która inspiruje do szukania rozwiązań „out of the box”. Wciąż jeszcze w branży – myśląc o zrównoważonych opakowaniach – myślimy głównie w kategoriach recyklowalność/recyklaty. Jednak biorąc pod uwagę hierarchię postępowania z odpadami – która już obecnie jest zapisana w regulacjach opakowaniowych, a po rewizji dyrektywy PPWD będzie również znacząco bardziej egzekwowana – zapobieganie powstawaniu odpadów poprzez zmniejszanie opakowania, minimalizację materiału czy też ponowne użycie mogą być rozwiązaniami bardziej korzystnymi dla środowiska – dodaje dr inż. Ewa Starzyk.
Ekoprojektowanie to proces złożony, w który zaangażowanych musi być wiele szczebli organizacji. Ważne, aby zarówno specjaliści od marketingu, PR i CSR, projektanci produktów i opakowań, menedżerowie produktów, jak i inżynierowie oraz technolodzy opakowań rozumieli jego specyfikę, a prze-de wszystkim potrzebę transformacji w tym kierunku.
Wychodząc z tego założenia, przygotowaliśmy w Polskim Związku Przemysłu Kosmetycznego cykl kreatywnych warsztatów dotyczących ekoprojektowania opakowań, zgod- nych z metodologią Upstream Innovation fundacji Ellen MacArthur. Nazwaliśmy je sparingiem, bo to świetna okazja do wspólnego zmierzenia się z wyzwaniami i sprawdzenia pomysłów, nad którymi pracują poszczególne firmy. W serii 3 kreatywnych spotkań nowatorsko opracujemy zagadnienie ecodesignu. Odejdziemy od skupiania się jedynie na recyklowalności na rzecz zasady 3R – reduce, reuse, recycle. Unijne prawo, w tym dyrektywa odpadowa i rewidowana wkrótce dyrektywa PPWD, wskazuje nam jednoznacznie, że najlepsze opakowania to te, których nie ma – podkreśla dr inż. Ewa Starzyk.
dr inż. Ewa Starzyk
dyrektor ds. naukowo-legislacyjnych,
Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego
Magdalena Turowska
specjalista ds. techniczno-legislacyjnych,
Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
