Gdziekolwiek jesteśmy, gdy obejrzymy się dookoła, na pewno zobaczymy jakąś etykietę. Towarzyszą nam one wszędzie. Mogą się znaleźć tak na opakowaniach artykułów żywnościowych (z folii giętkich, szklanych, ze sztywnych tworzyw sztucznych, tekturowych), jak i bezpośrednio na nich (warzywa i owoce, wędliny), na kosmetykach i artykułach do pielęgnacji ciała, farmaceutykach, alkoholach, chemii gospodarczej, środkach techniczno-chemicznych (opony, oleje samochodowe, beczki), w logistyce i transporcie. Spotykamy je jako informacje cenowo-wagowe w handlu, tabliczki znamionowe, zawieszki, banderole, plomby zabezpiecza-jące. Mogą służyć tak do opakowań pojedynczych, jak i zbiorczych.
Na rynku istnieje kilka sposobów etykietowania, a zatem i kilka rodzajów etykiet:
n Samoprzylepne, na rynku światowym występujące jako etykiety PSL (Pressure Sensitive Labels). Do ich otrzymywania do niedawna wykorzystywano niemal wyłącznie wielowarstwowy laminat złożony z materiału wierzchniego (licowego) facestock oraz nośnika (podkładu) – release liner. Obecnie można też spotkać etykiety samoprzylepne otrzymane tylko z pojedynczego materiału wierzchniego, bez podkładu, w technologii nazywanej linerless.
n WAL – Wrap Around Labels, etykiety nanoszone na powierzchnię opakowania z odwijanej rolki (uprzednio zadrukowanej) i łączone „na mokro” klejem (glue applied).
n Cut&Stack – uprzednio zadrukowane, pocięte i włożone do magazynka maszyny etykietującej, pobierane indywidualnie i przymocowywane do podłoża klejem „na mokro” (glue applied).
n Rękawy termokurczliwe (shrink sleeves) – po uprzednim zadrukowaniu specjalnej, termokurczliwej folii uformowane w rękaw, nakładany następnie na etykietowaną butelkę (słoik) i obkurczane w gorącym otoczeniu.
n Platynki/wieczka/przykrywki – do zamykania przez zgrzewanie lub przyklejanie różnego rodzaju pojemników, kubeczków, słoików.
n IML – in mould labeling – etykiety do dekorowania w formie maszyny wtryskującej, w trakcie wtryskiwania, do artykułów produkowanych tą technologią.
n B-IML – in mould labeling – do dekorowania artykułów w formie w trakcie formowania podczas ich produkcji w technologii rozdmuchu.
n T-IML – in mould labeling – do dekorowania artykułów w trakcie formowania podczas produkowania ich w technologii termoformowania.
n Banderole/owijki/opaski – świadczące, że zawartość opakowania nie została naruszona albo że uiszczono cło lub podatek akcyzowy, metki – służące do identyfikacji towaru, przywieszki – najczęściej informacyjne w handlu (artykuły tekstylne) i w logistyce, zawieszki – np. na drzwi.
O ile jeszcze do niedawna najpopularniejszym sposobem nanoszenia etykiet na podłoże było mocowanie ich za pomocą kleju „na mokro” (glue applied), to obecnie najczęściej występującymi na rynku etykietami są etykiety samoprzylepne (PSL). Pozwalają one realizować proces etykietowania z dużą prędkością minimalizując jednocześnie ryzyko złej jakości naklejania, pozwalają umieszczać etykiety na opakowaniach o dowolnych kształtach, stwarzając jednocześnie możliwość łatwego ich usuwania. Umożliwiają ich zadruk i uszlachetnianie różnymi technikami przy bardzo nieraz skomplikowanym wzornictwie, pozwalają na wykonywanie szerokiej gamy etykiet specjalnych, umożliwiają utrzymanie czystości na maszynach.
Do otrzymywania etykiet samoprzylepnych wykorzystywany był dotychczas niemal wyłącznie wielowarstwowy laminat (labelstock), w którym materiał wierzchni (materiał licowy) facestock (folia z tworzyw sztucznych, folia z surowców ze źródeł odnawialnych, aluminium lub papier) zlaminowany był z pokrytym klejem, papierowym lub coraz popularniejszym foliowym (najczęściej PET lub BOPP) podkładem (nośnikiem) release liner. Aby taką etykietę z klejem można było później oddzielić od nośnika, musi on być powleczony (od strony kleju) antyadhezyjną warstwą silikonu. Typową 4-warstwową strukturę laminatu do etykiet samoprzylepnych przedstawiono na rys. 1.
Drukarnie przygotowujące etykiety samoprzylepne w zdecydowanej większości korzystają z gotowych już laminatów wykonywanych przez duże, specjalizujące się w tym procesie firmy (laminatorów), choć coraz częściej zdarza się też, że laminowanie ma miejsce bezpośrednio w drukarni (in house), która etykiety takie następnie produkuje. W takiej sytuacji powlekany klejem we własnym zakresie foliowy lub papierowy materiał wierzchni jest laminowany z papierowym lub foliowym nośnikiem powleczonym już uprzednio silikonem przez jego producenta.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że ostatnio na rynku pojawiła się technologia stosowania etykiet samoprzylepnych bez podkładu (silikowanego nośnika), tzw. technologia linerless. W tym przypadku foliowy lub papierowy materiał wierzchni z jednej strony jest powleczony klejem, z drugiej natomiast jego powierzchnia najpierw jest zadrukowana, a następnie powleczona antyadhezyjnym lakierem. Przy nawinięciu na rolkę obie powierzchnie taśmy mają bezpośredni „kontakt” ze sobą (nie ma pomiędzy nimi nośnika), ale silikonowana zewnętrzna powierzchnia powoduje, że łatwo „oddziela” się ona później od powleczonej klejem drugiej strony. Technologia ta przynosi wiele korzyści: dużą oszczędność materiałów (brak jest jednej warstwy laminatu), a zatem oszczędność kosztów i ochronę środowiska czy fakt, że więcej gotowych etykiet na rolce oznacza mniej zmian rolek na maszynie i oszczędność kosztów transportu. Do tej pory tę beznośnikową (linerless) technologię stosowania etykiet samoprzylepnych najczęściej wykorzystuje się przy etykietach, w których stosowana jest technika zadruku termicznego (kody kreskowe, informacje o składzie surowcowym, wagowe, logistyczne) oraz przy etykietach zadrukowanych, stosowanych jako owijki do butelek lub termoformowanych tacek (zamkniętych przygrzaną folią), gdzie klej i silikon są naniesione w formie paska w wybranych miejscach, w których w trakcie formowania owinięcia łączone są oba końce etykiety.
W tradycyjnej, 4-warstwowej strukturze laminatu służącego do wykonywania etykiet samoprzylepnych na materiał wierzchni, zdecydowanie coraz częściej niż papier wykorzystywane są folie. Dają one możliwość osiągnięcia ciekawszych efektów wizualnych, gdy wykonać z nich etykietkę (efekt wysokiego połysku lub matu, dużej przezroczystości, metalizacji, perlistości), umożliwiają zadrukowanie wzorami o wysokiej rozdzielczości, stwarzają możliwość wspólnego z podłożem recyklingu, pozwalają osiągnąć wrażenie, że druk nastąpił bezpośrednio na powierzchni opakowania, gdy tymczasem jest to etykieta no-label-look z wysoko przezroczystej folii, łatwiej dostosowują się do kształtu i właściwości pojemnika, zapewniają większą trwałość, są bardziej odporne na wilgoć (kuchnia, łazienka), środowisko chemiczne i na zabrudzenia. Podział rynku etykiet samoprzylepnych w zależności od rodzaju materiału zastosowanego jako materiał wierzchni przedstawiono na rys. 2.
Wybór rodzaju folii będzie zależny od typu opakowania/pojemnika, na który przyszła etykieta ma być naniesiona (opakowania sztywne, półsztywne, półgiętkie, giętkie z możliwością ściskania), od przewidywanego zastosowania wyrobu końcowego, od środowiska, w jakim się znajdzie (wilgotność, wysoka/niska temperatura, otoczenie chemiczne, ekspozycja na działanie promieni UV).
Porównanie właściwości etykiet wykonanych z różnych folii i ich przydatność do określonych zastosowań przedstawiono w tabeli.
Do zadrukowywania folii wierzchniej można wykorzystywać różne techniki drukowania (zwojowe i arkuszowe, klasyczne i cyfrowe). Najlepsze efekty, a zwłaszcza efekt wysokiej przyczepności farb do podłoża i możliwość przeniesienia na folię najdrobniejszych „subtelności” zaprojektowanego wzoru uzyskuje się, gdy przeznaczona do zadrukowania powierzchnia folii jest powleczona specjalnym lakierem. Folia jedynie koronowana n
ie zapewni pożądanej często w etykietach przyczepności farb i jakości nadruku. Przed wykorzystaniem wybranej folii z konkretnym powleczeniem należy upewnić się, jakie są jego właściwości, ponieważ na rynku dostępne są powleczenia zapewniające bardzo różny efekt końcowy i tylko niektóre dają możliwość osiągnięcia efektu bardzo wysokiej rozdzielczości druku czy wykorzystania w pełni możliwości, jakie stwarza cold stamping. Oddzielnym zagadnieniem jest przygotowanie powierzchni folii pod przewidywany druk termograficzny, w którym bądź za pomocą specjalnej termoczułej kalki przygotowany obraz przenoszony jest na powierzchnię etykiety (termodruk pośredni, thermal transfer), bądź czarny rysunek (kod kreskowy, informacje cenowo-wagowe) powstaje w specjalnej, termoczułej powłoce, którą powleczona została wcześniej powierzchni folii/papieru (termodruk bezpośredni, direct thermal).
Na rynku zatem absolutna większość folii przeznaczonych do zadruku jako przyszłe etykiety samoprzylepne jest przynajmniej z jednej strony powleczona odpowiednim lakierem podwyższającym jakość druku i przyczepność farb do podłoża lub umożliwiającym druk specjalny. Druga strona tych folii jest natomiast koronowana. Wyjątek stanowi do tej pory jedynie około połowa wykorzystywanych do produkcji etykiet folii PE, które dla mniej wymagającego druku zamiast powleczenia lakierem mają powierzchnię jedynie koronowaną, wykonywaną najczęściej na maszynie drukującej.
Zauważyć też należy, że postępy w wiedzy, nowe technologie i dostępność coraz to nowych surowców do produkcji folii do etykiet umożliwiły pojawienie się ostatnio na rynku nowej folii BOPP, której powierzchnia bez powleczenia posiada naturalne właściwości pozwalające osiągnąć po przetwarzaniu (zadrukowaniu, zdobieniu) efekt taki, jak folie z powleczeniem. Ta nowa propozycja nadaje się do wszystkich zastosowań i jest rozwiązaniem tańszym niż folie BOPP powlekane, chociaż należy podkreślić, że podczas przygotowywania etykiet jej wykorzystanie możliwe jest tylko tam, gdzie linia drukująca jest wyposażona w urządzenie do koronowania.
W zależności od przeznaczenia etykiety i przewidywanych warunków otoczenia, w jakich się ona znajdzie, zewnętrzny druk na niej należy zabezpieczyć bądź warstwą lakieru, bądź specjalną cienką przezroczystą folią nazywaną często w środowisku związanym z etykietami mylnie laminatem, gdy tymczasem laminat to cała struktura (labelstock) będąca rezultatem procesu laminowania, a cienka, przezroczysta folia to po prostu folia do zewnętrznego laminowania. W celu zabezpieczenia warstwy zadrukowanej przed ścieraniem czy wpływem niesprzyjających warunków otoczenia (pasteryzacja, chemia przemysłowa, transport, artykuły ogrodnicze i inne przechowywane w otwartej przestrzeni) wykorzystać też można w foliach przezroczystych druk rewersowy.
Nie bez znaczenia jest także odpowiednie przygotowanie do dalszego wykorzystania drugiej powierzchni folii/etykiety, czyli tej, która zostaje powleczona klejem. W zależności od końcowego przeznaczenia etykiety może ona być również powleczona najpierw lakierem lub pozostać niepowleczona, a jedynie koronowana. Jeżeli przewidywane jest, że przyszła etykieta samoprzylepna po naklejeniu na etykietowane podłoże pozostanie już na nim, wówczas powierzchnia folii przed powleczeniem jej klejem nie wymaga wcześniejszego powleczenia lakierem. Natomiast gdy zakładamy, że w przyszłości etykieta będzie odklejona od etykietowanego przedmiotu/opakowania, wówczas w celu zapewnienia bardzo dobrej przyczepności kleju do powierzchni folii i pewności, że resztki kleju nie pozostaną na powierzchni, z której etykieta jest usuwana, folię przed powleczeniem klejem należy wcześniej pokryć odpowiednim lakierem wzmacniającym tę przyczepność.
Przy produkcji etykiet samoprzylepnych mamy więc na rynku folie z tworzyw sztucznych:
n niepowlekane, z jednej strony koronowane, występujące do tej pory niezwykle rzadko, choć ostatnio pojawiła się nowa oferta;
n powlekane lakierem z jednej strony, z drugiej koronowane, do etykiet, które nie będą usuwane;
n powlekane lakierami obustronnie, do etykiet, które w przyszłości będą mogły być usuwane/odklejane.
Pełną przykładową strukturę laminatu do etykiet samoprzylepnych, które będą mogły być usuwane i po stronie zadruku zabezpieczone są lakierem lub zalaminowane warstwą folii ochronnej, przedstawiono na rys. 3.
Folie z tworzyw, obok bardzo szerokiej gamy kształtów i zastosowań standardowych, stwarzają też możliwość oferowania rynkowi etykiet specjalnych:
n reclose/open-close – umożliwiają ponowne zamykanie i otwieranie opakowania;
n no-label-look – nadruk na etykiecie z wysoko przezroczystej folii przyklejonej do pojemnika stwarza wrażenie, że druk nastąpił bezpośrednio na jego powierzchni;
n multitac – etykieta posiadająca kilka warstw, z których zewnętrzną można wielokrotnie odklejać i przyklejać. Większa łączna powierzchnia stwarza możliwość przekazania większej ilości informacji w etykietach promocyjnych, konkursach, akcjach marketingowych;
n booklet – „książeczkowa”, warstwa podstawowa (bazowa), jaką tworzy materiał samoprzylepny, jest przymocowana do podłoża (opakowania), a do niej z kolei przyczepiona jest wielostronicowa ulotka w formie „książeczki”. Wszystko, jak laminat, przykryte jest warstwą zewnętrzną;
n ostrzegawcze – do oznaczania dróg ewakuacyjnych, stref, miejsc niebezpiecznych, materiałów lub wyrobów niebezpiecznych;
n z drukiem rewersowym (reverse print) zabezpieczonym przed ścieraniem i bezpośrednim kontaktem z otaczającym środowiskiem;
n biodegradowalne i kompostowalne – wykonane z folii z surowców ze źródeł odnawialnych (celuloza, PLA);
n zabezpieczające przed niepożądanym otwarciem, fałszerstwem, odklejeniem (winietki);
n zdrapki – wykorzystywane w kampaniach marketingowych, konkursach i przy przekazywaniu informacji kodowanych;
n zmywalne – do opakowań (butelek) zwrotnych;
n laboratoryjne – do oznaczania jednostek laboratoryjnych (probówki, szalki, butelki);
n do opon – ograniczające migrację na powierzchnię etykiety różnych związków chemicznych pochodzących z gumy, a powstających w dużym stopniu w wyniku reakcji guma/klej (rozpuszczalniki) na powierzchni opony;
n pachnące – składające się z dwóch warstw, w tym jednej zewnętrznej odklejanej, umożliwiającej umieszczenie pomiędzy nimi substancji zapachowych;
n tabliczki znamionowe – do identyfikacji parametrów technicznych różnego rodzaju urządzeń i konstrukcji;
n do artykułów elektronicznych – niezbierające ładunków elektrostatycznych;
n do płyt CD i DVD;
n inteligentne
– ze wskaźnikiem temperatury zmieniającym barwę pod wpływem temperatury dzięki pokryciu ich podczas zadruku specjalnym związkami,
– ze wskaźnikiem świeżości,
– RFID (Radio Frequency Identification) – etykiety z zainstalowanym swego rodzaju chipem emitującym sygnał radiowy przetwarzany w odpowiednim momencie w komputerze. Mają ułatwiać dostarczenie informacji w szeroko rozumianej logistyce (od magazynu producenta po rozliczenie wyrobu przy kasie sklepowej).
Wśród folii wykorzystywanych do wykonywania etykiet samoprzylepnych na rynku najczęściej występuje dwustronnie orientowany polipropylen BOPP.
Podział rynku etykiet samoprzylepnych w zależności od rodzaju wykorzystywanej folii przedstawiono na rys. 4.
Folie BOPP mogą być przezroczyste, białe (bielone w masie), spienione (perliste), metalizowane, mogą być z połyskiem lub matowe. Wśród samych folii BOPP znacznie lepsze właściwości do wykonywania etykiet posiada folia produkowana metodą rozdmuchu (bubble technology). W stosunku do folii rozciąganych (orientowanych) dwustronnie na liniach poziomych (stenter lines) folia ta posiada bardziej równomierne rozciągnięcia w obu kierunkach (MD – maszynowym 8 razy i TD – poprzecznym 8 razy, gdy tymczasem folia z linii poziomych MD 4 razy, a TD 10 razy). Zrówn
oważone rozciągnięcie, a zatem i zrównoważone wewnętrzne naprężenia powodują, że folia ta nie podwija się, gdy wyciąć z niej mniejszy kawałek, łatwiej daje się wycinać zapewniając lepszą jakość brzegów etykiety i bardziej równomierne (oszczędne) zużycie elementów wycinających maszyny. Większe w stosunku do folii z linii poziomych rozciągnięcie w kierunku maszynowym powoduje mniejsze wydłużenie folii przy rozciąganiu w tym kierunku wynikające z faktu, że folia jest bardziej sztywna. Większa sztywność z kolei pozwala na lepsze utrzymanie registrów przy zadruku, łatwiejsze „schodzenie” etykiety z nośnika (linera) na etykietowany przedmiot/opakowanie, osiągnięcie większej prędkości procesu etykietowania.
Jak pokazano w tabeli, elastyczność standardowych folii BOPP możemy określić jako średnią. Z tego powodu wykorzystanie ich do produkcji etykiet umieszczonych na bardziej elastycznych, często ściskanych pojemnikach jak butelki czy tubki z HDPE np. do opakowań do środków higieny osobistej może powodować, że sztywniejsza niż podłoże etykietka będzie się marszczyć. Dlatego ciekawą propozycją dla rynku jest oferta folii polipropylenowej BOPP, bardziej niż standardowe elastycznej (squeezable). Dużą elastyczność (miękkość, możliwość dostosowania się) zapewniały do tej pory folie PE. Nie mają one jednak tak wysokiej przezroczystości jak folie BOPP. Brak orientacji powoduje, że są mniej sztywne i muszą być grubsze niż BOPP w celu łatwiejszego ich przetwarzania. Również niektóre inne ich właściwości są mniej korzystne podczas wykorzystywania ich na maszynach tak drukujących, jak i etykietujących. Dlatego też folie BOPP squeezable są bardzo interesującym rozwiązaniem, zdobywającym sobie miejsce na rynku.
Wydawałoby się, że ten niewielki kawałek folii czy papieru tworzący etykietę to również niewielka część wąskospecjalistycznego rynku z tradycyjnymi sposobami ich przygotowywania i wykorzystywania. Ale jak wynika z przedstawionych wyżej informacji, tylko częściowo go opisujących, to segment rozległy, bardzo różnorodny, z dużą ilością innowacji, a ponadto wciąż intensywnie się rozwijający.
I właśnie dlatego całą tę ofertę, jaką tworzą producenci różnego rodzaju materiałów do produkcji etykiet, linii i technologii do ich zadrukowywania i uszlachetniania, powlekania klejami, lakierami i silikonem, maszyn do wycinania i etykietowania należy pilnie obserwować i analizować tak, aby tę wciąż nową wiedzę i możliwości odpowiednio wykorzystywać, bo przecież etykieta oprócz ułatwień w logistyce pomaga kreować markę produktu, na którym się znajduje, a przez to i pozycję rynkową jego producenta.
Andrzej Kornacki, Innovia Films
