STRESZCZENIE: Polska poligrafia jest sektorem o małym stopniu koncentracji. Zdecydowana większość przedsiębiorstw to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 10 pracowników i co za tym idzie, o małym kapitale i niewielkich możliwościach inwestycyjnych. Przeprowadzone badanie koniunktury sektora poligraficznego ujawniło pozytywne odmienności przedsiębiorstw poligraficznych zajmujących się produkcją opakowań. Przedsiębiorstwa te znajdują się w lepszej sytuacji ekonomicznej niż ogół firm tego sektora poligraficznego. Niestety pomimo dobrej koniunktury gospodarczej znaczna część mocy produkcyjnych jest niewykorzystana. Pomimo tego menedżerom towarzyszy optymizm i planują kolejne inwestycje w nowe technologie – zarówno te, które wpływają na jakość i organizację produkcji, jak i te, które zwiększają możliwości produkcyjne.
ABSTRACT: Polish printing industry is a sector with a low business concentration level. The vast majority of companies are micro-enterprises with less than 10 employees and with low level of capital and investments capabilities. The study of the printing industry business outlook revealed positive tendencies concerning the printed packaging companies. These enterprises are in a better economic condition than the rest of printing sector companies but unfortunately the majority of their production capacity is not used. Despite of this, managers are optimistic and plan further investments in new technologies concerning the quality and the better production organization and also dedicated to increase production capabilities.
W 2011 r. działały w Polsce 8792 przedsiębiorstwa poligraficzne. W kolejnych latach liczba ta ulegała wahaniom, ale od roku 2014 pozostaje, wbrew europejskim tendencjom, w trendzie rosnącym osiągając w 2016 roku 9261 działających podmiotów gospodarczych. Jednocześnie pomimo zmian liczby przedsiębiorstw struktura sektora pozostawała niemal niezmienna – mikrofirmy stanowiły 92% podmiotów działających w branży. Po znaczącym spadku liczby mikroprzedsiębiorstw, których ubyło w roku 2014 ponad 400, w roku 2016 wzrosła liczba podmiotów gospodarczych we wszystkich kategoriach ich wielkości.
Polska poligrafia jest sektorem o małym stopniu koncentracji (wykres 2). Przedsiębiorstwa małe, które zatrudniają od 10 do 49 osób, stanowią zaledwie 6,4% wszystkich podmiotów, zaś firmy średnie i duże (powyżej 50 pracowników) tylko 1,7% – zdecydowana większość to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 10 pracowników i co za tym idzie, o małym kapitale i niewielkich możliwościach inwestycyjnych. Wydaje się, że o rozwoju sektora, a szczególnie technologicznym, stanowią przede wszystkim przedsiębiorstwa średnie i duże.
Dostępne dane GUS sugerują, że w 2017 r. produkcja sprzedana całego sektora poligraficznego (włącznie z mikroprzedsiębiorstwami) wzrosła rok do roku o 5,9% i wyniosła 15,4 mld zł (wykres 3). W odniesieniu do powyższych danych interesująca jest dynamika zmian produkcji sprzedanej, która choć utrzymuje wartości wzrostowe, to od roku 2013 jest w trendzie malejącym. W najbliższej przyszłości należy się spodziewać nadal dynamiki dodatniej, ale pojawiająca się inflacja praktycznie ją równoważy. Dlatego też ważne są procesy zachodzące wewnątrz sektora i zachowania przedsiębiorstw w najbliższej przyszłości, które pozytywnie wpłyną na wzrost wydajności.
Poza tym ważną rolę w podtrzymaniu dodatniej dynamiki wzrostu sprzedaży odgrywa eksport, który pozostaje jednym z ważniejszych czynników rozwoju przemysłu poligraficznego w Polsce. Wysoka jakość usług i produktów w połączeniu ze stosunkowo niskimi kosztami pracy (w nich niestety nadal znajduje się główne źródło przewagi konkurencyjnej) pozwala polskim firmom poligraficznym skutecznie konkurować na rynku unijnym, a także poza nim.
Największy udział w eksporcie mają książki, gazety, obrazki i inne wyroby przemysłu poligraficznego, które w 2016 r. odpowiadały za 61% całkowitej jego wartości; ta kategoria odnotowała również największy wzrost wartości eksportu: o 13,2% r/r (wykres 4).
Druga co do wielkości kategoria to opakowania papierowe i kartonowe, które odpowiadały za 34% eksportu (wzrost o 8,5% r/r).
Najmniejszą (4%) z analizowanych kategorii produktowych są etykiety, które zanotowały niemal 13% zwiększenie wartości eksportu w porównaniu z 2015 r.
Koniunktura w sektorze poligraficznym – produkcja opakowań (badanie ankietowe)
Badanie rynku poligraficznego w Polsce zostało zrealizowane w kraju już po raz szósty i po raz pierwszy przez Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii we współpracy z KPMG i Polskim Bractwem Kawalerów Gutenberga. Badanie przeprowadzono przy
użyciu dwóch metod: CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interviews) przez Laboratorium Badań Medioznawczych (LBM) Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Przebadano 266 przedsiębiorstw. Respondentami
były osoby ze ścisłego kierownictwa firm.
W przeprowadzonym badaniu mikroprzedsiębiorstwa (zatrudniające do 9 pracowników) stanowią 32% badanych firm, zarówno wśród wszystkich firm poligraficznych, jak i wśród firm poligraficznych zajmujących się produkcją opakowań (wykres 5). Natomiast podmioty małe (od 10 do 49 pracowników) stanowią 45% ogółu firm poligraficznych, a wśród firm produkujących opakowania jest ich 38%. Pozostałe 23% i odpowiednio 30% (opakowania) to podmioty średnie i duże (co najmniej 50 pracowników). Wzorem wcześniejszych edycji struktura próby badawczej zakłada większy udział firm małych, średnich oraz dużych niż rzeczywiście występujące w badanym sektorze. Przyczynia się do tego dominująca rola, jaką przedsiębiorstwa te odgrywają na rynku poligraficznym w Polsce (wykres 5). Istotne jest dostrzeżenie przewagi liczności firm poligraficznych zajmujących się produkcją opakowań wśród podmiotów największych. Szczególnie wśród przedsiębiorstw średniej wielkości jest to widoczna, 5-procentowa różnica.
Zwraca uwagę struktura wieku badanych firm. Otóż zdecydowana większość wszystkich badanych przedsiębiorstw poligraficznych istnieje dłużej niż 15 lat (wykres 6). Duża również część przedsiębiorstw (25%) funkcjonuje więcej niż 8 i mniej niż 15 lat.
6% działa w branży od 4 do 7 lat, a jedynie 4% firm pracuje poniżej 3 lat. I w tym przypadku wyraźnie widoczna jest przewaga przedsiębiorstw zajmujących się produkcją opakowań, są starsze – w badanej populacji było ich aż o 8% więcej wśród firm funkcjonujących na rynku dłużej niż 15 lat.
Dominującą formą własności badanych firm jest spółka z o.o. – 38% (wykres 7). Równie liczna jest reprezentacja przedsiębiorstw działających na podstawie wpisu do ewidencji gospodarczej – 32% (42% opakowania). 19% (11% opakowania) badanych przedsiębiorstw funkcjonowało w formie spółki cywilnej, 6 (7% opakowania) jako spółka komandytowa i tylko 4% (5% opakowania) było spółkami akcyjnymi. Jedynie wśród podmiotów działających w formie spółki cywilnej widoczny jest mniejszy udział firm „opakowaniowych”.
Ocena sektora poligraficznego przez przedsiębiorców
W roku 2018 w porównaniu z rokiem poprzednim badani przedsiębiorcy kierujący firmami poligraficznymi i firmami poligraficznymi zajmującymi się produkcją opakowań wskazali odpowiednio na poprawę ogólnej sytuacji w 31% i 35% (wykres 8). Wśród wszystkich przedsiębiorstw było aż 26% firm, które wskazały na pogorszenie swojej sytuacji, natomiast nieco mniej takich wskazań było wśród firm zajmujących się produkcją opakowań – 23%.
Podobne wskazania (odpowiednio 43% i 42%) dotyczyły stabilności sytuacji. Stosunkowo wysokie wskazania na pogorszenie sytuacji sugerują dużą dynamikę zmian w sektorze poligraficznym, jednak z pozytywnym (nieznacznym) wskazaniem na poprawę sytuacji firm produkujących opakowania.
Bardzo podobnie badane firmy oceniają zmianę popytu na świadczone usługi. Spośród wszystkich badanych firm 23% wskazało na spadek popytu (wśród firm zajmujących się produkcją opakowań takich wskazań było więcej – 26%). Odpowiednio dla 46% (i 37%) popyt nie zmienił się, ale dla 32% (i odpowiednio 37%) wzrósł (wykres 9). Uzyskane odpowiedzi sugerują pozytywne zmiany wśród znacznej części firm produkujących opakowania.
Zatrudnienie
W odpowiedzi na pytanie dotyczące zatrudnienia zdecydowana większość firm wskazała na stabilną sytuację (wykres 10). W całej badanej populacji przedsiębiorstw poligraficznych 29% wskazało na wzrost zatrudnienia, ale firmy produkujące opakowania tylko w 15% wskazały na wzrost zatrudnienia. Natomiast aż 55% (odpowiednio 50%) deklarowało pozostawanie zatrudnienia na dotychczasowym poziomie. Natomiast 16% ankietowanych przyznało się do zmniejszenia zatrudnienia. Interesujący jest fakt, że 35% firm produkujących opakowania zmniejszyło zatrudnienie. Zmiany zatrudnienia i poprawa ogólnej sytuacji w grupie „opakowaniowej” sugerują pozytywne zmiany w tych przedsiębiorstwach, szczególnie w zakresie organizacji produkcji i efektywności technologii.
W sektorze poligraficznym widoczna jest wyraźna nadwyżka mocy produkcyjnych (wykres 11). Znamienny jest fakt, że jedynie 6% przedsiębiorstw poligraficznych i 5% przedsiębiorstw poligraficznych produkujących opakowania wykorzystuje w całości swoje możliwości produkcyjne. Jednocześnie również 6% przedsiębiorstw wykorzystuje odpowiednio nie więcej niż 10% i 20% mocy.
Spojrzenie na moce produkcyjne poprzez ich wykorzystanie przedstawione narastająco wyraźnie sugeruje istnienie bądź pojawienie się w bliskiej perspektywie poważnych problemów wśród badanych firm, które wykorzystują nie więcej niż 60% swoich mocy produkcyjnych. Tym samym potwierdza się hipoteza sugerująca niezgodność możliwości produkcyjnych z potrzebami rynku. Nawet nowe technologie poligraficzne mogą być niewykorzystane w przypadku zmian po stronie popytu, np. systematycznego zmniejszania się nakładów, w tym szczególnie w odniesieniu do prasy i czasopism oraz rozwoju nowych technologii druku.
Na sytuację rynkową nakłada się stan finansów przedsiębiorstw poligraficznych, a w szczególności zmiana cen świadczonych usług i opóźnienia w płatnościach (wykres 12). Otóż wśród ankietowanych firm 25% przyznało, że ich sytuacja pogarsza się. Na poprawę wskazał podobny odsetek – odpowiednio 23% i 26%. Natomiast dla 52% i 49% firm zajmujących się produkcją opakowań sytuacja finansowa nie zmieniła się. Na poprawę sytuacji z pewnością nie wpłyną opóźnienia w płatnościach, na których zwiększenie wskazało 31%. Jednocześnie 49% podmiotów potwierdziło istnienie opóźnień nie zauważając ich zwiększenia.
Druk opakowań jest nadal rozwijającym się segmentem rynku. Przedsiębiorstwa poligraficzne zajmujące się drukiem opakowań zapytane o udział tego rodzaju produkcji w ich ofercie najczęściej wskazywały na zadruk opakowań foliowych – 67% (wykres 13). Równie często wskazywano na druk opakowań z kartonu – i takich wskazań było 65%. 46% przedsiębiorstw poligraficznych zajmujących się produkcją opakowań wskazało na druk opakowań plastikowych, a 38% na produkcję opakowań z tektury kaszerowanej.
Produkcja opakowań jest procesem złożonym, dlatego też przedsiębiorstwa poligraficzne zajmujące się tym rynkiem dysponują dodatkowymi technologiami dopełniającymi ich ofertę. Najczęściej – bo aż w 96% – firmy wykonują sztancowanie, w 94% świadczą usługi druku offsetowego, a w 88% wykonują laminowanie. Oferowane usługi uzupełniają również często: klejenie liniowe (60% wskazań), klejenie wielopunktowe (51%), druk cyfrowy (51%), sztancowanie z separacją (45%) i fleksografia (41%). Do bardziej wyrafinowanych i rzadziej stosowanych technologii należą: złocenie na gorąco oraz okienkowanie (po 40% wskazań), okienkowanie z bigowaniem (34%), druk offsetowy farbami UV (33%), złocenie na zimno (28%) oraz tłoczenie Braille’a i sitodruk (po 26%).
Pomimo złożoności już funkcjonujących procesów technologicznych w produkcji opakowań, firmy zajmujące się tym segmentem rynku planują w perspektywie 2-3 lat kolejne inwestycje. I tak 34% badanych podmiotów planuje inwestycje w druk fleksograficzny oraz wprowadzenie automatycznych systemów kontroli druku (wykres 15). Zakup automatycznych systemów kontroli klejenia planuje 11% podmiotów. Również 11% firm poligraficznych zajmujących się produkcją opakowań zamierza zakupić technologie umożliwiające unikalne znakowanie produktów i technologie aplikowania zabezpieczeń (np. hologramy).
Uzupełnieniem powyższych informacji jest deklaracja wszystkich badanych przedsiębiorstw zajmujących się produkcją opakowań o zwiększeniu tego rodzaju produkcji.
Niestety optymizm ten nie znajduje potwierdzenia w wynikach eksportu. Otóż aż 76% firm nie eksportuje swojej produkcji. Natomiast wielkość eksportu 8% firm nie przekracza 10% przychodu, 6% przedsiębiorstw eksportuje od 11 do 15% wartości swojej produkcji.
5% deklaruje sprzedaż na poziomie 26-50% produkcji, a tylko 4% zapewnia, że sprzedaje ponad połowę swojej produkcji za granicę.
Przedsiębiorstwa poligraficzne zajmujące się produkcją opakowań znajdują się w lepszej sytuacji ekonomicznej niż ogół firm tego sektora. Niestety pomimo dobrej koniunktury gospodarczej znaczna część mocy produkcyjnych jest niewykorzystana. Pomimo tego menedżerom towarzyszy optymizm i planują kolejne inwestycje w nowe technologie – zarówno te, które wpływają na jakość i organizację produkcji, jak i te, które zwiększają możliwości produkcyjne.
Produkcja opakowań jest obecnie w sektorze poligraficznym stabilnym ekonomicznie działem z dużym potencjałem rozwoju determinowanym rosnącym popytem i możliwościami produkcyjnymi.
Wiesław Cetera
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
