Opakowania są produktami powszechnie stosowanymi we wszystkich działach gospodarki, a powstające z nich odpady są bardzo rozproszone i przez to stanowią one pewne zagrożenie dla środowiska. Sytuacja taka spowodowała podjęcie stosownych działań legislacyjnych, logistycznych i technologicznych.
Obecnie naczelną zasadą zarówno prawodawstwa polskiego, jak i Unii Europejskiej jest zasada zrównoważonego rozwoju, tj. harmonijnego połączenia rozwoju gospodarczego i społecznego z odpowiedzialnością ekologiczną. Wypływa z niej zasada „zanieczyszczający płaci”, jak i zasada rozszerzonej odpowiedzialności producenta, która w zakresie gospodarki odpadami oznacza, że producent jest nie tylko odpowiedzialny za odpady powstające w toku procesu produkcyjnego, ale również za odpady powstające z wytwarzanych przez niego produktów – w trakcie, jak i po zakończeniu okresu ich użytkowania. Zasady te stosowane łącznie wskazują, że zarówno producent, jak i „użytkownik” produktu są odpowiedzialni za powstające z niego odpady. Stosownie do tego powinny być rozłożone ciążące na nich obowiązki.
Podstawowymi dokumentami systemu zarządzania opakowaniami oraz odpadami opakowaniowymi są:
n dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94 (62) WE [1] z 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych,
n ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. nr 63, poz. 638 z późn. zm.),
n normy oraz inne dokumenty normatywne Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN).
Dyrektywa 94 (62) WE zawiera regulacje dotyczące problematyki gospodarki odpadami opakowaniowymi i obejmuje wszystkie rodzaje opakowań oraz odpadów opakowaniowych. Jest jedną z dyrektyw „nowego podejścia”, których zadaniem jest dbałość o to, aby w obrocie znajdowały się tylko produkty bezpieczne dla zdrowia i życia ludzi oraz środowiska. Dyrektywa ta w odróżnieniu od dyrektyw tak zwanego „starego podejścia”, nie precyzuje szczegółowo wymagań technicznych, ale zawiera ogólne i podstawowe wymagania związane z ochroną zdrowia ludzi i z ochroną środowiska oraz mówi o dokonywaniu potwierdzeń zgodności opakowań w podmiotowym zakresie. Obowiązuje ona wszystkie podmioty, które produkują, importują i dystrybuują towary wprowadzone na rynek.
Normy europejskie (EN) oraz inne dokumenty normatywne (raporty) CEN uzupełniają i precyzują wymagania zawarte w dyrektywie. Zostały one opracowane przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) na podstawie mandatu udzielonego przez Komisję Europejską i są podstawowymi dokumentami przy wprowadzaniu wymagań dyrektywy 94 (62) WE.
Ich stosowanie nie jest obowiązkowe dla producentów i użytkowników opakowań. Kraje członkowskie jednak traktują opakowania wytworzone według norm zharmonizowanych jako wykonane zgodnie z podstawowymi wymaganiami zapisanymi w dyrektywie. Dlatego też w praktyce powszechnie są one wykorzystywane do przeprowadzenia weryfikacji spełnienia zasadniczych wymagań. W ten sam sposób są również traktowane opakowania wykonane zgodnie z normami krajowymi, do których wprowadzono normy europejskie. Wykazy Polskich Norm zharmonizowanych z poszczególnymi dyrektywami są aktualizowane i publikowane w obwieszczeniach Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Ukazały się następujące obwieszczenia zawierające wykazy norm zharmonizowanych z dyrektywą 94/62/WE:
n Obwieszczenie Prezesa Polskiego Komitetu normalizacyjnego z 6 kwietnia 2004 r. w sprawie wykazu norm zharmonizowanych (Mon. Pol. Nr 17, poz. 297),
n Obwieszczenie Prezesa Polskiego Komitetu normalizacyjnego z 12 lipca 2005 r. w sprawie wykazu norm zharmonizowanych (Mon. Pol. Nr 47, poz. 643).
Ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych [2]
Dostosowanie prawodawstwa naszego kraju do wymagań wspólnotowych w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych nastąpiło m.in. poprzez ww. ustawę. Artykuł 5 ustawy precyzuje wymagania dotyczące kryteriów, które powinny spełnić opakowania. Producent, importer i dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia opakowań powinni ograniczać ilość i negatywne oddziaływanie na środowisko substancji stosowanych do produkcji opakowań oraz wytwarzanych odpadów opakowaniowych w taki sposób, aby m.in. objętość i masa opakowań były ograniczone do niezbędnego minimum wymaganego do spełnienia ich funkcji, biorąc pod uwagę oczekiwania użytkownika.
Podstawowe wymagania zawarte w dyrektywie 94 (62) WE
n Wymagania związane z produkcją i składem surowcowym opakowań:
• Opakowania powinny być wytwarzane w sposób zapewniający ograniczenie ich objętości i masy do niezbędnego minimum, wymaganego do spełnienia ich funkcji pozwalających na osiągnięcie wymaganego poziomu ochrony, z uwzględnieniem oczekiwań użytkownika,
• Opakowania powinny zawierać możliwie najmniejszą ilość substancji stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub dla środowiska,
• Maksymalna suma zawartości ołowiu, kadmu, rtęci i chromu sześciowartościowego w opakowaniu nie może przekraczać 100 mg/kg,
n Opakowania mogą być projektowane, wytwarzane i wprowadzane do obrotu w sposób umożliwiający ich późniejsze wielokrotne użycie i odzysk, w tym recykling,
n Opakowania powinny być projektowane, wytwarzane i wprowadzane do obrotu w sposób umożliwiający ich późniejszy odzysk, tj. przydatność do recyklingu materiałowego, do odzysku energii oraz biodegradacji i kompostowania.
Deklarowanie zgodności opakowań z wymaganiami ekologicznymi dyrektywy 94 (62) WE
Zgodnie z wytycznymi dyrektywy, producenci i importerzy opakowań oraz producenci i importerzy produktów w opakowaniach są zobowiązani:
n produkować/stosować opakowania odpowiadające określonym wymaganiom ze względu na ochronę środowiska,
n ograniczać wytwarzanie odpadów opakowaniowych,
n znakować opakowania informacjami związanymi z ochroną środowiska (rodzaje).
Zgodność opakowań z wymaganiami ekologicznymi dyrektywy 94 (62) WE może być deklarowana po uzyskaniu pozytywnej oceny tych opakowań.
Normy europejskie i inne dokumenty normatywne CEN uznane przez Komisję Europejską do wspierania dyrektywy 94 (62) WE mogą być stosowane do potwierdzenia, że opakowanie przeznaczone do wprowadzenia na rynek spełni zasadnicze wymagania określone w dyrektywie 94 (62) WE.
Kryteria do przeprowadzania oceny i stwierdzania zgodności opakowań z podstawowymi wymaganiami Dyrektywy 94/62/WE zawarte są w normie EN 13427 [1], której celem jest ustalenie całościowej metodyki, prowadzącej do wykonania oceny ze zgodnością z wymaganiami podstawowymi. Zasadnicze wymagania przeprowadzenia oceny ekologicznej opakowań wg 94/62/WE zawarte są w normach związanych z określonymi wymaganiami.
Zapobieganie przez redukcję u źródła (EN 13428 [2], EN 13427)
Opakowanie musi być dostosowane do konkretnego produktu i całego systemu związanego z pakowaniem. Oznacza to, że oprócz funkcji ochronnych musi być również dostosowane do zadań logistycznych, marketingowych, informacyjno-promocyjnych i innych działających na rzecz produktu w złożonych warunkach.
Zapobieganie przez redukcję u źródła jest to proces mający na celu zminimalizowanie masy i/lub objętości opakowań jednostkowych, zbiorczych i transportowych, z zachowaniem wymagań dotyczących opakowań, przy których użytkowanie i akceptacja przez użytkownika pozostają nie zmienione, a w wyniku jego zastosowania osiągana jest minimalizacja wpływu opakowań na środowisko. Wykorzystuje się w nim takie kryteria użytkowe, jak:
n ochrona produktu,
n proces wytwarzania opakowań,
n proces pakowania/napełniania,
n logistyka (w tym transport, magazynowanie, manipulacja),
n prezentacja produktu i marketing,
n akceptacja użytkownika/konsumenta,
n informacja,
n bezpieczeństwo,
n prawodawstwo,
n inne aspekty (jeżeli występują).
Wielokrotne użycie (EN 13429 [3])
Aby ocenić zasadność nazwy „opakowania wielokrotnego użytku” w warunkach przewidywanego stosowania, konieczne jest, aby producent
upewnił się, że:
n wielokrotność użycia opakowania jest zamierzonym celem pakującego/napełniającego,
n jest możliwe zadowalające przywracanie opakowania do użytku,
n jest możliwe ponowne napełnianie/załadowanie opakowania,
n jest dostępny właściwy system, konieczny do wspomagania wielokrotnego użycia, na rynkach, na których dostawca jest odpowiedzialny za umieszczenie opakowanego produktu.
Dopiero po spełnieniu powyższych wymagań można przeprowadzić ocenę, czy dane opakowanie jest wielokrotnego użytku.
Jeżeli opakowanie spełnia ww. warunki, konieczne jest określenie i zarejestrowanie na możliwie najwcześniejszym etapie informacji na temat:
n zamierzeń w zakresie wielokrotnego użycia opakowania, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności, w których może zachodzić ponowne użycie,
n czy opakowanie może być opróżniane/wyładowywane bez znaczącego uszkodzenia, poza uszkodzeniami, które mogą być naprawione,
n czy opakowanie może być przywracane do użytku (czyszczone, myte, reperowane) dowolną metodą i według dowolnej normy, z zachowaniem jego zdolności do pełnienia przewidzianej funkcji i bez zagrożenia zdrowia i bezpieczeństwa osób odpowiedzialnych za to zadanie,
n czy jakikolwiek proces przywracania do użytku, przeprowadzany pod jego kontrolą, jest zarządzany w sposób pozwalający na minimalizowanie jego wpływu na środowisko,
n czy opakowanie może być ponownie napełniane/załadowywane bez zagrożenia naruszenia integralności produktu lub zdrowia i bezpieczeństwa osób odpowiedzialnych za te czynności,
n czy system wielokrotnego użycia jest dostępny na rynkach, na których dostawca jest zobowiązany umieścić produkt tak, aby umożliwić wielokrotne użycie,
n czy system wielokrotnego użycia, określony jako właściwy, w rzeczywistych warunkach użytkowania odpowiada wymaganiom dotyczącym systemu obiegu opakowania. (...) n
Literatura
[1] PN-EN 13427: 2007 Opakowania – Wymagania dotyczące stosowania Norm Europejskich w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych
[2] PN-EN 13428: 2007 Opakowania – Wymagania dotyczące wytwarzania i składu – Zapobieganie poprzez redukcję u źródła.
[3] PN-EN 13429: 2007 Opakowania – Wielokrotne użycie.
Konrad Nowakowski
Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań
