Streszczenie: Gospodarka Obiegu Zamkniętego (GOZ) oraz dyrektywa dotycząca opakowań jednorazowych z tworzyw sztucznych (SUP-Single Use Plastics) regulują sposoby ograniczania ilości odpadów opakowaniowych w środowisku naturalnym. Przyjęte przez Unię Europejską regulacje prawne muszą być stopniowo wdrażane przez producentów opakowań. Niezmiernie ważna jest też kwestia informacji i edukacji konsumentów.
Abstract: Circular Economy and the Single Use Plastic Directive (SUP-Single Use Plastics) regulate ways of reducing packaging waste in the environment. Legal regulations adopted by the EU community must be gradually implemented by packaging producers. The issue of the consumer information supply and consumer education is also extremely important.
Na ranku opakowań ścierają się dwa trendy: wzrost konsumpcji wymuszający popyt na nowe opakowania i działania proekologiczne. Z jednej strony można zaobserwować coraz większą świadomość ekologiczną konsumentów, zainteresowanych ekologicznymi opakowaniami i ograniczeniem zużycia surowców, a z drugiej strony zmieniający się styl życia zwiększa popyt na dania gotowe, wygodne zakupy i dłuższe przechowywanie produktów.
Według danych analityków rynku opakowaniowego średnie zużycie opakowań na mieszkańca Unii Europejskiej wynosi 180 kg, w Polsce 160 kg. Według szacunków ilość wytwarzanych odpadów w UE wynosi 30 mld ton rocznie, z czego 40% odpadów pochodzących z gospodarstw domowych poddawana jest recyklingowi. [1]
Niezagospodarowane odpady, oprócz zanieczyszczenia gleby, wód i powietrza przyczyniają się do zwiększonej emisji ditlenku węgla i metanu, co w konsekwencji prowadzi do ocieplenia klimatu.
Regulacje unijne dotyczące recyklingu i gospodarki w obiegu zamkniętym stwarzają duże wyzwania dla branży opakowaniowej. Producenci opakowań zobowiązani są do wprowadzania strategii GOZ (Gospodarka Obiegu Zamkniętego) oraz ROP (Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta), zgodnie z którą koszty związane z zagospodarowaniem odpadów opakowaniowych są ponoszone przez firmę wprowadzającą opakowania na rynek. Ważnym element regulacji prawnej w Unii Europejskiej jest nowa dyrektywa SUP (Single Use Plastics) dotycząca wyrobów jednorazowego użycia.
GOZ
Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) jest nową koncepcją gospodarczą, w której produkty, materiały i surowce mają pozostawać w gospodarce tak długo, jak to tylko jest możliwe.
Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych [2], kładzie nacisk na działania proekologiczne. Dyrektywa ta wskazuje na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów opakowaniowych, na możliwości ponownego wykorzystania opakowań oraz na sposoby recyklingu materiałowego lub możliwość odzysku energii poprzez spalanie odpadów lub ich biodegradację. Dyrektywa nie zaleca pozbywania sie odpadów poprzez ich składowanie.
W komunikacje UE z dnia 16 stycznia 2018 r. Komisja stwierdza, że strategia na rzecz gospodarki w obiegu zamkniętym, w całym cyklu życia tworzyw sztucznych, musi polegać głównie na ograniczeniu
generowania coraz większej ilości odpadów oraz na zapobieganiu przedostawania się odpadów do środowiska, głównie morskiego. W GOZ na każdym etapie wytwarzania – projektowanie, produkcja tworzyw sztucznych oraz wyrobów z tworzy sztucznych – powinny być uwzględnione możliwości ponownego użycia, naprawy lub recyklingu. Wytwarzane materiały powinny być zrównoważone, nietoksyczne i wielokrotnego użycia.
Coraz większym problemem globalnym jest zanieczyszczenie mórz. Odpady w środowisku morskim są transgraniczne, co oznacza brak możliwości kontrolowania ich przez poszczególne państwa. W Unii 80-85% śmieci na morskich plażach stanowią tworzywa sztuczna, w tym aż 50% stanowią wyroby jednorazowe, a 27% przedmioty związane z połowem. [3]
Zgodnie z Dyrektywą UE 2008/98/WE [4] postępowanie z odpadami powinno odbywać się według hierarchii i proporcjach przedstawionej na rys. 1
Zapobieganie powstawaniu odpadów może odbywać się przede wszystkim poprzez ograniczenie konsumpcji i zrównoważoną produkcję, która wiąże się z „projektowaniem dla recyklingu”. Oznacza to projektowanie całego cyklu życia opakowania z uwzględnieniem ponownego jego wykorzystania. Decydujące przy recyklingu jest dobór materiałów nadających się do ponownego przetworzenia oraz sposób połączenia poszczególnych elementów składowych opakowania, które w łatwy sposób pozwolą się rozłożyć i ponownie użyć.
Przygotowanie do ponownego użycia z reguły dotyczy głównie urządzeń, które można naprawić, oczyści i ponownie wprowadzić do obiegu.
Recykling jest szeroką formą odzyskiwania materiałów z użytych wyrobów gotowych. Jest to działanie niezmiernie istotne z uwagi na ochronę środowiska i klimatu. Recykling 1 kg tworzyw sztucznych zmniejsza emisję ditlenku węgla o 2 kg.
Innymi metodami odzysku może być kompostowanie, które pozwala odzyskać materię organiczną, wykorzystywaną jako nawóz. Spalanie odpadów pozwala również na odzysk pewnej ilości energii.
Na ostatnim miejscu sposobów postępowania z odpadami znajduje się unieszkodliwianie odpadów. Składowanie oraz przekształcanie termiczne i obróbka fizyko-mechaniczna będące metodami unieszkodliwiania należą do najmniej przyjaznych dla środowiska. Obecnie wiele firm prowadzących zrównoważony rozwój wprowadza politykę „zero waste landfill” ograniczającą gromadzenie odpadów na wysypiskach.
SUP
Dyrektywa 2019/904 [3] tzw. SUP dotyczy wyrobów z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku.
Celem tej dyrektywy jest zapobieganie i zmniejszenie wpływu produktów z tworzyw sztucznych na środowisko naturalne. Dyrektywa ta ma na celu także zachęcenie producentów do wdrażania gospodarki o obiegu zamkniętym z innowacyjnymi, zrównoważonymi produktami i materiałami. SUP jest dyrektywą nadrzędną w stosunku do dyrektywy 94/62/We oraz dyrektywy 2008/98/WE.
SUP nakłada na państwa członkowskie zmniejszania w obiegu do
2026 r. wyrobów takich jak kubki na napoje z pokrywkami i wieczkami, pojemniki na żywność typu fast food, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy, paczek i owijek zawierających żywność.
Państwa członkowskie zakazują wprowadzania do obrotu takich wyrobów jak patyczki higieniczne i słomki z tworzyw sztucznych, z wyjątkami tych wyrobów określonych w odrębnych dyrektywach medycznych. Zabronione jest także wprowadzanie na rynek sztućców jednorazowych, talerzy, patyczków do baloników wykonanych z tworzyw sztucznych oraz pojemników na żywność z polistyrenu ekspandowanego.
Unijne regulacje wprowadzają także nowe wymagania dotyczące udziału recyklatu w butelkach z PET (politereftalan etylenu). Od 2025 r. butelki te muszą zawierać co najmniej 25% tworzywa pochodzącego z recyklingu, obliczone jako średnia wszystkich butelek wprowadzonych do obrotu na terenie danego kraju. Do 2030r. udział recyklatu w butelkach PET musi wynosić 30%.
Państwa członkowskie zobowiązały się do podjęcia działań na rzecz selektywnej zbiórki do celów recyklingu butelek z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów, w tym zakrętek i wieczek poza butelkami na żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Do 2025r. ilość zebranych butelek powinna stanowić wagowo 77% produktów jednorazowych z tworzyw sztucznych wprowadzonych do obrotu w danym roku, a do 2029r. ilość ta powinna wynosić 90%.
SUP odnosi się także do kwestii edukacyjnej konsumentów. Państwa członkowskie zobowiązały się do informowania i zachęcania konsumentów do odpowiedzialnego zachowania. Dotarcie z informacją na temat sposobów zmniejszania zaśmiecania środowiska odpadami, poprzez stosowanie produktów alternatywnych, wielokrotnego użytku oraz właściwych metod gospodarowania odpadami pozwoli na proekologiczną zmianę sposobu zachowań konsumentów.
W związku z wprowadzeniem nowych regulacji prawnych, pojawiają się nowe wyzwania dla branży opakowaniowej. Przedstawiciele branży opakowaniowej prognozują, że nowe regulacje dotkną 10% ogólnej wartości sprzedaży, głównie małych i średnich firm.[1] Jednocześnie nowe przepisy popychają rynek opakowaniowy w kierunku nowych, odpowiedzialnych technologii.
LITERATURA
[1] M. Nałęcz M. 2019, „Wygoda vs Ekologia.-trendy na rynku opakowań”, Opakowanie 12: 20-22
[2] Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i rady Europy z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych.
[3] Dyrektywa Parlamentu europejskiego I Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
[4] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy.
[5] Kawecka A. 2018, „Rola użytkowników opakowań we wdrażaniu rozwiązań z zakresu gospodarki w obiegu zamkniętym”. Monografia Polskiej Izby Opakowań; Transformacja Przemysłu Opakowań w kierunku Gospodarki o Obiegu Zamkniętym. Wybrane problemy: 51-61.
mgr inż. Katarzyna Samsonowska
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
